ΜΑΘΗΜΑ XXVI

LECTIO SEXTA ET VICESIMA

Ο ΠΛΙΝΙΟΣ ΑΝΑΓΓΕΛΛΕΙ ΕΝΑ ΘΛΙΒΕΡΟ ΓΕΓΟΝΟΣ

Στην επιστολή του αυτή ο Πλίνιος ο νεότερος αναγγέλλει σε κάποιο γνωστό του το θάνατο της μικρής κόρης του φίλου του C. Minucius Fundānus. To όνομα της κόρης ήταν Μινικία Μαρκέλλα (Minicia Marcella). Από την περιγραφή του Πλινίου αναδύεται ένα αγγελικό πλάσμα, που συνδύαζε την κοριτσίστικη χάρη με τη σοβαρότητα των μεγάλων. Από καλή τύχη έχουμε στα χέρια μας την επιτύμβια επιγραφή της κόρης, που μιλάει για αυτήν ως εξής:

D(IS) M(ANIBUS)
MINICIAE MARCELLAE
FUNDANI F(ILIAE)
V(IXIT) A(NNOS) XII M(ENSES) XI D(IES) VII

Δηλαδή: Αφιερώνεται στις ψυχές των νεκρών· η στήλη αυτή στήθηκε για τη Μινικία Μαρκέλλα, την κόρη του Φουνδανού· έζησε χρόνια 12, μήνες 11 και μέρες 7.

C. Plinius Marcelllno suo salūtem.

Tristissimus* haec tibi scribo: Fundāni nostri filia minor mortua est. Eā puellā nihil umquam festivius*, nihil amabilius* nec longiōre* vitā dignius* vidi. Nondum annos XIII impleverat, et iam illi anīlis prudentia, matronālis gravitas erat et tamen suavitas puellāris. Ut illa patris cervicibus inhaerēbat! ut nos amīcos paternos et amanter* et modeste* complectebātur! ut nutrīces, ut paedagōgos, ut praeceptōres diligēbat! quam studiōse*, quam intellegenter* lectitābat! ut parce* ludēbat! Quā illa patientiā, quā etiam constantiā novissimam* valetudinem tulit!

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

tristissimus -a -um υπερθ. του tristis scribo, scripsi, scriptum, scribĕre, 3γράφω(1) minor -us συγκρ. του parvus(2) eā puellā αφαιρ., β' όρος της σύγκρισης (από αυτό το κορίτσι) nihil (nullius rei, nulli rei, nihil, nullā re- αόρ. αντ.) τίποτα umquam (επίρρ.) ποτέ festivior -ius συγκρ. του festīvus -a -um πρόσχαρος(3) nec = neque ούτε amabilior -ius συγκρ. του amabilis -is -e αξιαγάπητος(4) longior -ius συγκρ. του longus -a -um μακρύς, μακρόχρονος(5) dignior -ius συγκρ. του dignus -a -um ( + αφ., longiōre vitā) άξιος nondum (επίρρ.) όχι ακόμη, ακόμη δεν. ΧΙII διαβάζεται tredecim impleo, 2 ≃ συμπληρώνω(6) illi = filiae (δοτ. κτητ.) anīlis -is -e γεροντικός prudentia -ae φρόνηση, σύνεση(7) matronālis -is -e που ταιριάζει σε δέσποινα(8) gravitas -ātis (θ.) σεμνότητα, σοβαρότητα(9) et tamen και όμως suavitas -ātis (θ.) γλυκύτητα(10) puellāris -is -e κοριτσίστικος(11) ut (επίρρ.) πώς! cervīces -um (θηλ.) τράχηλος, λαιμός(12) inhaereo, -haesi, -haesum, -haerēre, 2 (in + haereo + δοτ.) προσκολλιέμαι, κρεμιέμαι από amīcus -i φίλος(13)

paternus -a -um ⊧ πατρικός(14) amanter (επίρρ.) με αγάπη (15) modeste (επίρρ.) με σεμνότητα(16) complector, -plexus sum, -plecti, αποθ. 3 αγκαλιάζω nutrix -īcis (θ.) τροφός(17) paedagōgus -i ≤ παιδαγωγός (δούλος που συνόδευε τα παιδιά) praeceptor -ōris (αρσ.) δάσκαλος diligo, -lexi, -lectum, -ligĕre, 3 (dis + lego) αγαπώ quam (επίρρ.) πόσο! studiōse (επίρρ.) με επιμέλεια(18) intellegenter (επίρρ.) με εξυπνάδα, με νόημα(19) lectito (θαμ. του lego), 1 διαβάζω συχνά, με προθυμία, με προσοχή (πρβ. scriptito)· quam... lectitābat με πόση επιμέλεια, με πόση εξυπνάδα και προθυμία διάβαζε! parce (επίρρ.) συγκρατημένα(20) ludo, lusi, lusum, ludĕre, 3 παίζω patientia -ae υπομονή(21) constantia -ae εγκαρτέρηση(22) quā patientiā, qua constantiā! με πόση υπομονή, με πόση εγκαρτέρηση! ilia = filia fero υπομένω valetūdo -inis (θ.) (κακή) υγεία, αρρώστια(23) novissimus -a -um (υπερθ. του novus) πρόσφατος, τελευταίος

Ετυμολογικά: 1. scriptito· πρβ. σκαρίφημα < σκάριφος = όργανο γραφής 2. minimus πρβ. μινόρε << ιτ. 3. πρβ. φεστιβάλ << γαλλ. 4. < amo 5. δολιχ-ός 6. com-pleo, plēnus 7. < pro-videntia < pro + video 8. < matrōna < mater 9. < gravis ⊧ βαρύς· graviter 10. < suavis γλυκός· ἁδύς (ἡδύς) < σFαδύς· ηδονή 11. < puella 12. cer-vix· κάρα, κορυφή 13. amīca 14. < pater 15. < amans 16. < modestus 17. < nutrio 18. < studiosus· studium 19. < intellegens 20. < parcus 21. patiens· πρβ. πασιέντσα << ιτ. 22. < constans-antis· πρβ. Κωνσταντίνος 23. valeo, validus

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Στο μάθημα XIX μιλήσαμε για το σχηματισμό του υπερθετικού των επιθέτων. Ο συγκριτικός σχηματίζεται ως εξής:

Η κατάληξη -ior είναι κοινή στο αρσ. και στο θηλ. γένος· η κατάληξη -ius είναι του ουδετέρου. (Για τις καταλήξεις πρβ. ἡδ-ίων, ἥδ-ιον· αιτ. ἡδίω, ἡδίους)

Θετικός	Συγκριτικός	Υπερθετικός
longus-a-um (ρ. long-)	long-ior-ius	long-issimus-a-um
tristis-is-e (ρ. trist-)	trist-ior-ius	tristissimus-a-um

2. Ο συγκριτικός των επιθέτων κλίνεται σύμφωνα με τα τριγενή και δικατάληκτα τριτόκλιτα επίθετα (brevis-is-e), με τη διαφορά ότι σχηματίζει την αφαιρετική του ενικού σε -e, τη γενική του πληθυντικού σε -um, και την ονομαστική, αιτ. και κλητ. του πληθυντικού του ουδετέρου σε -a (βλ. υποδειγματική κλίση στη Γραμματική).

3. Τα επίθετα σε -er σχηματίζουν τον υπερθετικό σε -rimus -a -um π.χ. pulcher pulchr -ior, -ius pulcher-rimus ( < *pulcher- simus, με αφομοίωση)
Τα επίθετα facilis (εύκολος), difficilis (δύσκολος), similis (όμοιος), dissimilis (ανόμοιος), humilis (ταπεινός) και graci-lis (ραδινός, ισχνός), σχηματίζουν τον υπερθετικό σε -limus-a-um π.χ. facilis facil-ior,-ius facil-limus ( < *facil-simus, με αφομοίωση).

4. Τα παραθετικά των επιθέτων σχηματίζονται και με τη βοήθεια των επιρρημάτων magis (πιο), maxime (πάρα πολύ), (πρβ.φίλος, μᾶλλον φίλος, μάλιστα φίλος). Συνήθως σχηματίζονται περιφραστικά τα επίθετα σε -us με προηγούμενα φωνήεντα τα e, i και u π.χ. pius (ευσεβής), magis pius, maxime pius.

5. Σχηματισμός των επιρρημάτων. Για να σχηματίσουμε επίρρημα από δευτερόκλιτο επίθετο (είτε θετικού είτε υπερθετικού βαθμού), προσθέτουμε στο θέμα την κατάληξη -e π.χ. modest-us > modest-e· modestissim-us > modestissim-e. Όταν το επίθετο είναι τριτόκλιτο, προσθέτουμε στο θέμα την κατάληξη -ter π.χ. brevi-s > brevi-ter.

Σε ορισμένα επίθετα και μετοχές που το θέμα τους στη γενική του ενικού λήγει σε -nt- (prudens, prudent-is) φαινομενικά προσθέτουμε μόνο την κατάληξη -er:. prudent-er (στην ουσία έχουμε συγκοπή του -i- και απλοποίηση των δύο t: < *prudenti-ter).

6. Τα παραθετικά των επιρρημάτων σχηματίζονται ως εξής:

Θετικός	Συγκριτικός	Υπερθετικός
longe	long-ius	long-issime
breviter	brev-ius	brev-issime

7. Ο β' όρος της σύγκρισης εκφέρεται είτε με απλή αφαιρετική (πρβ. ὁ Ἀλκιβιάδης ἦν νεώτερος τοῦ Περικλέους) είτε με το σύνδεσμο quam ακολουθούμενο από το ουσιαστικό στην ίδια πτώση που βρίσκεται και ο α' όρος (πρβ. ὁ Ἀλκιβιάδης ἦν νεώτερος ἢ ὁ Περικλῆς), π.χ.

Marcella amabilior est Porciā (ή quam Porcia)

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να αναγνωριστούν όλα τα ομαλά παραθετικά που απαντούν στο κείμενο.
2. Να σχηματιστούν τα παραθετικά των επιθέτων modestus, suāvis, cruentus και fortis.
3. Να σχηματιστούν τα επιρρήματα από τα επίθετα: immensus, aequus, mirabilis, similis, constans (-ntis), και να σχηματιστούν τα παραθετικά των επιρρημάτων.
4. Να κλιθεί ο συγκριτικός dignior -ius.
5. Να συμπληρωθεί ο β' όρος της σύγκρισης και με τους δυο τρόπους εκφοράς:
   Marcella festivior erat  ................................................  (Porcia)
   Marcellus prudentior erat ................................................  (Paulus)
   Marcellam modestiōrem fuisse puto ................................................  (Porcia)
   Marcellum fortiōrem fuisse puto................................................ (Paulus)
   Germānos fortiōres fuisse puto  ................................................  (Galli)
   Feminas Rōmanōrum modestiōres fuisse puto ................................................ (feminae Graecōrum)
6. Να μεταφραστούν στα λατινικά οι φράσεις:
   Η Μαρκέλλα ήταν άξια πιο μακρόχρονης ζωής (dignus + αφ.)
   Οι πατρικοί φίλοι χαιρετούσαν (salūto, 1) πάντα με αγάπη την Μαρκέλλα.