Τα ερείπια της Καρχηδόνας.

ΜΑΘΗΜΑ XXV

LECTIO QUINTA ET VICESIMA

ΠΩΣ ΕΝΑ ΣΥΚΟ ΣΤΑΘΗΚΕ ΑΦΟΡΜΗ
ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΕΙ Η ΚΑΡΧΗΔΟΝΑ

Ο Κάτωνας ο τιμητής (Marcus Porcius Cato censor, 234-149 π.Χ.) αγωνίστηκε με φανατισμό για να αναλάβουν οι συμπατριώτες του και τρίτο πόλεμο εναντίον της Καρχηδόνας, που έληξε με την καταστροφή της πόλης το 146 π.Χ. (βλ. τις εισ. στα μαθ. IV και XI). Τέτοιο ήταν το πάθος του, που όλοι οι πολιτικοί του λόγοι, ανεξάρτητα από το θέμα τους, είχαν πάντα την ίδια κατακλείδα: ceterum censeo Carthaginem esse delendam (κάνω την πρόταση να καταστραφεί η Καρχηδόνα). Χαρακτηριστικό είναι και το παρακάτω περιστατικό που διέσωσε ο Πλίνιος ο πρεσβύτερος (23-79 μ.Χ.: ο Πλίνιος υπήρξε θύμα της μεγάλης έκρηξης του Βεζουβίου).

Cato attulit quodam die in curiam ficum praecocem ex Carthagine ostendensque patribus «Interrogo vos» inquit «quando hanc ficum decerptam esse putētis ex arbore». Cum omnes recentem esse dixissent, «Atqui ante tertium diem» inquit «scitōte* decerptam esse Carthagine. Tam prope a muris habēmus hostem! Itaque cavēte* periculum, tutamini* patriam. Opibus urbis nolīte* confidere. Fiduciam, quae nimia vobis est, deponite*. Neminem credideritis* patriae consultūrum esse, nisi vos ipsi patriae consulueritis. Mementōte* rem publicam in extrēmo discrimine quondam fuisse!» Statimque sumptum est Punicum bellum tertium, quo Carthāgo delēta est.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

affero, attuli, allātum, afferre (ad + fero) φέρνω (κάπου) curia -ae το κτίριο της Συγκλήτου, το Βουλευτήριο ficus -i και ficus -us (θ.) σύκο praecox -ocis πρώιμος Carthāgo -inis η Καρχηδόνα ostendo, -tendi, -tentum ( -tensum), -tendĕre, 3 (obs + tendo· + αιτ. και δοτ.) δείχνω patres -um οι Συγκλητικοί quando (επίρρ.) πότε; decerpo, -cerpsi, -cerptum, -cerpĕre, 3 (de + carpo) κόβω(1) arbor -oris (θηλ.) δέντρο(2) recens -ntis πρόσφατος, φρέσκος atqui (σύνδ. αντιθ.) κι όμως ante (πρόθ. + αιτ.) πριν· ante tertium diem πριν τρεις μέρες tertius -a -um = τρίτος scitōte βλ. παρατηρήσεις Carthagine στην Καρχηδόνα (βλ. το μάθ. XXVIII) prope ab (a) + αφαιρ. κοντά murus -i τοίχος, τείχος·συνήθ. muri -ōrum τείχη(3)

itaque (σύνδ. συμπερ.) επομένως, λοιπόν tutor, αποθ. 1 προστατεύω opes -um (θ., μόνο πληθ.) δυνάμεις(4) nolīte βλ. παρατηρήσεις confīdo, -fīsus sum, -fidĕre (ημιαποθ. 3 + αφ.) εμπιστεύομαι, έχω εμπιστοσύνη, στηρίζομαι nimius -a -um υπερβολικός depōno, -posui, -positum, -ponĕre, 3(de + pono) αποβάλλω neminem credideritis βλ. παρατηρήσεις· ο τύπος neminem είναι υποκ. του consultūrum esse nisi (σύνδ. υποθ.) αν δεν memini, meminisse (ελλειπτ., βλ. Γραμματ.) θυ- μάμαι(5)· για το mementōte βλ. παρατηρήσεις extrēmus -a -um έσχατος(6) discrīmen -inis (ουδ.) κίνδυνος quondam κάποτε (εννοεί στη διάρκεια του Β' Καρχηδονιακού πολέμου) statim (επίρρ.) αμέσως bellum sumo αρχίζω πόλεμο

Ετυμολογικά: 1. καρπ-ός 2. πρβ. άλμπουρο << βεν. 3. moenia, munio· πρβ. μουράγιο << βεν. 4. copia < * co-opia· in-opia 5. μέμνημαι 6. πρβ. εξτρεμισμός << γαλλ.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Η λατινική διαθέτει προστακτική μόνο στον ενεστώτα και στο μέλλοντα και* στις δύο φωνές. Η προστακτική του ενεργητικού ενεστώτα έχει β' ενικό πρόσωπο ίδιο με το ενεστωτικό θέμα (amā-, delē-, lege-, audī-,) και β' πληθυντικό, που σχηματίζεται από το ενεστωτικό θέμα και την κατάληξη -te (amā -te, delē -te, legi -te, audī-te· πρβ. λύ-ε-τε).

Σημ. To β' ενικό πρόσωπο της προστακτικής του ενεστώτα των ρημάτων facio, dico, duco είναι fac, dic, due (με αποκοπή του -e)· του fero και του sum είναι fer και es (αθέματα).

2. Η προστακτική του ενεργητικού μέλλοντα σχηματίζεται ως εξής:

β' και γ' ενικό πρόσωπο:

(amā -to, delē -to, legi -to, audī -to πρβ. λυ-έ-τω)·

β' πληθ. πρόσωπο:

και γ' πληθ. πρόσωπο:

(ama -tōte, ama -nto- dele -tōte, dele -nto· legi -tōte, leg -unto και audi -tōte, audi -unto

3. Η προστακτική του παθητικού ενεστώτα σχηματίζεται ως εξής: β' ενικό με την κατάληξη -re (amā -re, delē -re, lege -re, audī -re) και β' πληθυντικό ίδιο με το β' πληθ. της οριστικής (amamini κτλ.).

Η προστακτική του παθητικού μέλλοντα έχει τρεις τύπους: β' και γ' ενικό με την κατάληξη -tor (amā -tor, leg -i-tor)· γ' πληθυντικό με την κατάληξη -ntor (ama -ntor, dele -ntor) και -u-ntor (leg -u-ntor, audi -u-ntor).

4. Η πιο συνηθισμένη προστακτική είναι η προστακτική του ενεργητικού ενεστώτα. Η προστακτική αυτή όμως κανονικά δεν εκφράζει την απαγόρευση (αντίθετα με την προστακτική της ελληνικής). Η απαγόρευση εκφράζεται με τους εξής δύο τρόπους: (α) noli, nolīte -+- απαρ. ενεστ. (οι τύποι αυτοί είναι προστ. του nolo δε θέλω) (β) ne + υποτ. του πρκ. (αντί του ne χρησιμοποιούνται διάφορες αρνητικές λέξεις, όπως nemo, numquam κτλ.)

5. Συχνά η προστακτική του ενεργ. ενεστώτα αντικαθιστά και την αντίστοιχη προστακτική του μέλλοντα. Το γ' εν. και το γ' πληθ. πρόσωπο της προστακτικής του μέλλοντα χρησιμοποιούνται μόνο σε νόμους και συνθήκες. Η προστακτική αυτή αναπληρώνει την προστακτική του ενεστώτα όταν λείπει, π.χ. memento, mementōte (του memini)· scito, scitōte (του scio).

6. Η προστακτική του παθητ. ενεστώτα χρησιμοποιείται κυρίως με τα αποθετικά ρήματα (που, όπως ξέρουμε, έχουν ενεργητική ή μέση σημασία).

7. Προσδιορισμός του χρόνου. Το «πριν πόσο χρόνο» εκφράζεται με την ante + αιτ. π.χ. ante paucos dies. Το «μετά από πόσο χρόνο» εκφράζεται με την post + αιτ., π.χ. post paucos dies.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να αναγνωριστούν οι προστακτικές του κειμένου.
2. Να συμπληρωθούν και να τονιστούν οι σωστοί τύποι της προστακτικής του ενεστώτα:
   (Tu )............................... mihi, quid faciat dominus tuus! (dico)
   (Vos)............................... in cubiculum! (intro)
   (Tu) ...............................  quid fecerit Nasīca! (accipio)
   (Vos) ............................... opibus urbis! (confīdo)
   (Vos)................................ rei publicae! (consulo)
   (Vos) ...............................  virtūtem Camilli! (imitor)
3. Να αναγνωριστούν οι γραμματικοί τύποι: ostendens, decerptam esse, consultūrum esse, consulueritis.
4. Να δικαιολογηθεί με βάση τους κανόνες της ακολουθίας ο χρόνος της πρότασης: quando... putētis (πλάγια ερώτηση).
5. Να αναγνωριστούν από συντακτική άποψη οι τύποι: decerptam esse, consultūrum esse, fuisse.
6. Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις:
   Μην έχεις εμπιστοσύνη στα λόγια του! (verba)
   Κόψτε το σύκο από (ex + αφ.) το δέντρο!