ΜΑΘΗΜΑ XXII

LECTIO ALTERA ET VICESIMA

ΠΡΟΤΡΟΠΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΡΩΜΑΙΟΥΣ

Στο κείμενο που ακολουθεί ο Κικέρων απευθύνει ορισμένες προτροπές προς τους συμπατριώτες του. Οι προτροπές αυτές περιέχουν βασικά στοιχεία της ιδεολογίας του αλλά και στοιχεία της ιδεολογίας των συγχρόνων του, όπως: θρησκευτική ευλάβεια προς τους προγόνους, πατριωτισμός, καρτερικότητα και αντοχή στις δοκιμασίες, κοινωνική καταξίωση με τη μορφή της πολιτικής και στρατιωτικής «δόξας» (gloria).

Imitēmur* nostros Brutos, Camillos, Decios, Curios, Fabricios, Scipiōnes, innumerabiles alios qui hanc rem publicam stabilivērunt; quos equidem in deōrum immortalium coĕtu ac numero repōno. Amēmus* patriam, pareāmus* senatui, consulāmus* bonis; praesentes fructus neglegāmus*, posteritātis gloriae serviāmus*; id esse optimum putēmus*, quod est rectissimum; sperēmus* quae volumus, sed ferāmus* quod acciderit; arbitrēmur* denique corpus virōrum fortium magnorumque hominum esse mortāle, animi vero motus et virtūtis gloriam sempiternam esse.

Άγαλμα Ρωμαίου αριστοκράτη που κρατάει τις imagines
( = κέρινα ομοιώματα) των προγόνων του (της εποχής του Αυγούστου)

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

Imitor, 1 (αποθ.) μιμούμαι Brutus = L. Iunius Brutus (βλ. το μάθ. IX) Camillus = M. Furius Camillus, (βλ. το μάθ. XXI) Decius (Δέκιος) = P. Decius Mus, που πρόσφερε τη ζωή του και τη ζωή του γιου του για τη σωτηρία της πατρίδας του (340 π.Χ.) Curius (Κούριος)=Μ'. Curius Dentātus, νικητής των Σαβίνων, των Σαμνιτών και του Πύρρου Fabricius (Φαβρίκιος) = C. Fabricius Luscinus (ύπατ. το 282 και 278 π.Χ.) νικητής των Σαμνιτών και αντίπαλος του Πύρρου Scipiōnes (Σκιπίωνες) = (α) P. Cornēlius Scipio Africānus ο πρεσβύτερος, ο νικητής του Αννίβα το 202 π.Χ. (β) P. Cornēlius Scipio Aemiliānus Africānus ο νεότερος: κατέστρεψε την Καρχηδόνα το 146 π.Χ. innumerabilis -is -e αμέτρητος(1)· stabilio, 4 στεριώνω quos=eos equidem (επίρρ.) εγώ βέβαια immortālis -is -e αθάνατος (2) coĕtus -us (αρσ.) «χορεία», συνάθροιση(3) repōno, -posui, -positum, -ponĕre, 3 (re+pono) τοποθετώ· in deōrum coĕtu ac numero repōno τους δίνω μια θέση ανάμεσα στους θεούς

pareo, parui, paritum, parēre 2 (+δοτ.) υπακούω senātus -us (αρσ.) Σύγκλητος consulo, 3 ( + δοτ. χαρ.) φρόντιζω για, προσέχω boni-ōrum (πληθ.) οι καλοί πολίτες praesens-ntis παρών, τωρινός, της στιγμής neglego, neglexi, neglectum, neglegĕre, 3 (nec+lego) αδιαφορώ για fructus-us (αρσ.) ωφέλεια, κέρδος(4) posteritas -ātis (θ.) το μέλλον, οι μεταγενέστεροι(5), servio, 4 (+δοτ.) υπηρετώ optimus -a -um (υπερθ. του bonus) άριστος puto, 1 νομίζω, θεωρώ rectissimus -a -um (υπερθ. του rectus) ο πιο σωστός spero, 1 ελπίζω(6) volumus (του ανώμαλου νοlο) θέλουμε(7) fero υπομένω fortis -is -e δυνατός, ανδρείος mortālis -is -e θνητός(8) animi motus οι δυνάμεις της ψυχής, οι πνευματικές δραστηριότητες vero (επίρρ.) όμως sempiternus -a -um αιώνιος

Ετυμολογικά: 1. numerus 2. in + mortālis = θνητός· mors, morior 3. cum + eo 4. πρβ. φρούτο << ιτ. 5. post, postea, posterus 6. spes 7. βούλομαι 8. immortālis

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Η υποτακτική του ενεργητικού ενεστώτα της β', γ' και δ' συζυγίας σχηματίζεται ως εξής:

όπως delea-m, lega-m, audia -m.

H α΄συζυγία σχηματίζει την υποτακτική ως εξής:

όπως ame-m. Το χαρ. φωνήεν της υποτακτικής του sum είναι το -ī-: sim. Παραθέτουμε την υποτακτική του amo, του deleo και του sum (για τις άλλες συζυγίες βλ. τη Γραμματική· για τον τονισμό να προσεχθούν τα μακρόχρονα -e-, -a-· το μακρόχρονο -i- ενδιαφέρει στα σύνθετα του sum, όπως possīmus)

Υποτακτική του ενεργητικού ενεστώτα
ame-m	delea-m	si-m
ame-s	delea-s	sis
ame-t	delea-t	si-t
amē-mus	deleā-mus	si-mus
amē-tis	deleā-tis	si-tis
ame-nt	delea-nt	si-nt

2. Η υποτακτική του παθητικού ενεστώτα σχηματίζεται με την προσθήκη των βασ. καταλήξεων της παθητικής φωνής στο θέμα της υποτακτικής του ενεργ. ενεστώτα ame-r, delea-r, lega-r, audia-r.

Υποτακτική του παθητικού ενεστώτα
ame-r	amē-mur	delea-r	deleā-mur
amē-ris	amē-mini	deleā-ris	delea-mini
amē-tur	ame-ntur	deleā-tur	delea-ntur

Η χρήση της υποτακτικής είναι πιο συχνή στα λατινικά από ό,τι στα αρχαία ελληνικά. Το εγκλιτικό σύστημα της λατινικής είναι ουσιαστικά διπολικό, καθώς βασίζεται στην αντίθεση της οριστικής με την υποτακτική. Η υποτακτική είναι η έγκλιση της υποκειμενικής έκφρασης. Συγχωνεύει χρήσεις που στα αρχαία ελληνικά συναντάμε στην υποτακτική, στην ευκτική, στην προστακτική και στην οριστική. Στις κύριες προτάσεις είτε εκφράζει την υποκειμενικότητα μιας κρίσης (υποτακτική δυνητική, απορηματική, του απραγματοποίητου), είτε προσδιορίζει την υποκειμενικότητα μιας επιθυμίας (υποτακτική προτρεπτική, ευχετική, παραχωρητική). Παραδείγματα:

Quis hoc neget? (Ποιος μπορεί να το αρνηθεί; Δυνητική (πρβ. οὐδέν ἄν πάθοιμι)
Quid agam? (Τι να κάνω; Απορηματική· πρβ. τί πράξω;)
Amēmus patriam (Ας αγαπάμε την πατρίδα μας - Προτρεπτική (πρβ. ἀκούσωμεν τοῦ ἀνδρός)
Utinam errem (Μακάρι να κάνω λάθος - Ευχετική· συνοδεύεται συνήθως με το utinam είθε· πρβ. εἴθε μή ποτε γνοίης ὃς εἶ)
Sint sane superbi Rhodienses (Ας δεχτούμε ότι οι Ρόδιοι είναι πράγματι αλαζόνες - Παραχωρητική· πρβ. ἔστω οὕτως)

Σημ.: Για την υποτακτική του απραγματοποίητου, που είναι μόνο χρόνου παρατατικού ή υπερσυντέλικου, θα μιλήσουμε με την ευκαιρία των υποθετικών λόγων.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να συμπληρωθούν οι σωστοί τύποι της ενεργητικής (ή παθητικής) υποτακτικής και να δηλωθεί το είδος της κάθε υποτακτικής. Προσοχή στον τονισμό!
   (illi) Utinam patriam......................... ! (amo)
   (tu) Utinam gloriae........................ ! (servio)
   Quis hoc............................. ? (negligo)
   (vos) Utinam bonis....................... ! (consulo)
   (nos)....................... pro patriā! (morior)
   (illi) .......................  bonum virum (sequor)
   
2. Να αναγνωριστούν οι γραμματικοί τύποι nostros, coĕtu, fructus, fortium, motus.
   - Να κλιθούν (στον ενικό και πληθυντικό) τα: deōrum immortalium (για το deus βλ. τη Γραμματική, β' κλίση), coĕtu, virōrum fortium.
3. Να αναγνωριστεί ο τύπος acciderit και να κλιθεί στον ίδιο χρόνο.
4. Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις:
   Ας τιμωρήσουμε τους συνωμότες (coniurāti)!
   Είθε να νικήσετε τους εχθρούς!