ΦΘΟΓΓΟΛΟΓΙΚΟ

1. Τα γράμματα και τα ονόματά τους.-Τα γράμματα (litterae) του λατινικού αλφαβήτου είναι, όπως και του ελληνικού, 24, τα εξής:

Γράμματα * Aa Bb Cc Dd Ee Ff Gg Hh Ii (Jj LI Mm

Ονόματα α μπε κα ντε ε εφ γκε χα ι γιωτ) ελ εμ

Γράμματα Νη Οο Ρρ Qq Rr Ss Tt Uu Vv Xx Yy Zz

Ονόματα εν ο πε κου ερ ες τε ου βε ιξ υ γκραίκουμ** ζήτα

Από αυτά α΄) έξι είναι φωνήεντα (vocāles): a, e, i, ο, u, y· β΄) δεκαεπτά είναι σύμφωνα (consonantes): b, c, d, f, g, (j), l, m, n, p, q, r, s, t, ν, x, z, και γ΄) ένα, το h, είναι κυρίως πνεύμα δασύ (spirĭtus asper), αντιστοιχεί προς τη δασεία των Ελλήνων και προφέρεται όπως ένα χ πολύ ελαφρά: Homērus (Χομέρους), historia (χιστόρια).

Σημείωση: Σε λέξεις που η Λατινική έχει πάρει από την Ελληνική το θ αποδίδεται με το th, το φ με το ph και το χ με το ch: Athēnae Αθήναι, philŏsophus φιλόσοφος, Chios Χίος.

2. Προφορά.-1) Τα φωνήεντα a, e, i, ο και y προφέρονται όπως τα Ελληνικά α, ε, ι, ο, υ, το u προφέρεται όπως η ελληνική δίφθογγος ου: aliēnus (πρόφ. αλιένους) ξένος, operĭo (πρόφ. οπέριο) σκεπάζω, syllăba (πρόφ. σύλλαμπα) συλλαβή.

Σημείωση: Τα γράμματα i και u χρησιμοποιούνται στην αρχική λατινική γραφή και για να παραστήσουν συμφωνικούς φθόγγους· έτσι το i παριστάνει και το φθόγγο γῑ (j) και το u το φθόγγο β (ν). Το γράμμα j (γιωτ), που έχει πέσει σε αχρηστία, είναι νεότερο επινόημα για να ευκολύνεται η ανάγνωση. Το i ως γῑ και το u ως β προφέρονται, όταν μέσα στη λέξη τα ακολουθεί φωνήεν, π.χ. ianua (πρόφ. γιάνουα, πρβλ. γιατρός) η πόρτα, iecur (πρόφ. γιέκουρ) συκώτι, aio (πρόφ. άγιο) λέγω, ius (γιους) δίκαιο, uos (= vos βος) σεις, uiuo (= vivo, βίβο) ζω· αλλά: iens (πρόφ. ίενς) πορευόμενος, pario (πρόφ. πάρι-ο) γεννώ, suos (πρόφ. σούος) δικούς του, minŭo (πρόφ. μίνου-ο) μικραίνω.

2) Από τα σύμφωνα:

το b προφέρεται όπως το μπ στη λέξη π.χ. μπαμπάς,: barba (μπάρμπα), γένι.

το d προφέρεται όπως το ντ στη λέξη π.χ. ντάμα: domĭnus (ντόμινους) κύριος.

το g προφέρεται όπως το γκ στη λέξη π.χ. γκάφα: genu (γκένου) γόνατο.

το q ακολουθείται πάντοτε από το u και προφέρονται και τα δυο ως κβ: quies (κβίες) ησυχία, aqua (άκβα) νερό.

Σημείωση. Και το g μαζί με το u, δηλ. το σύμπλεγμα gu, όταν αποτελεί μια συλλαβή με φωνήεν που ακολουθεί προφέρεται ως γκβ: lingua (πρόφ. λίνγκβα) γλώσσα, sanguis (πρόφ. σάνγκβις) αίμα. Αλλά ar-gŭ-o (πρόφ. άρ-γκου-ο) ελέγχω.

το v προφέρεται όπως το β: vas (βάς) σκεύος.

το z προφέρεται όπως το τζ στη λέξη π.χ. Τζώρτζης: maza (μάτζα) μάζα.

τα υπόλοιπα σύμφωνα c, f, l, m, n, p, r, s, t, x, προφέρονται όπως και της ελληνικής γλώσσας κ, φ, λ, μ, ν, π, ρ, σ, τ, ξ.

Σημείωση. Στην προφορά πρέπει να έχουμε υπόψη: α) ότι το σύμφωνο c εμπρός από το e και το i ή το y και τις διφθόγγους ae, oe και eu πρέπει να προφέρεται ως κ και όχι ως τσ π.χ. cecĭdi (πρόφ. κέκιντι) έπεσα, coepi (πρόφ. κέπι) άρχισα, β) η συλλαβή ti μέσα στη λέξη εμπρός από φωνήεν προφέρεται ως τι και όχι ως τσι: iustitia (γιουστί-τια) δικαιοσύνη, tertius (τέρτιους) τρίτος, γ) το s μέσα στη λέξη ανάμεσα σε δυο φωνήεντα προφέρεται το ζ: rosa (ροζα) ρόδο, causa (κάουζα) αιτία.

3. Δίφθογγοι. (diphthongi).- Η λατινική γλώσσα έχει 4 διφθόγγους: ae, au, eu, oe. Από αυτές: η ae αντιστοιχεί στην ai της ελληνικής γλώσσας και προφέρεται όπως και αυτή: Aenēas (πρόφ. Αινέας) Αινείας, caecus (κέκους) τυφλός·

η au αντιστοιχεί στην αυ και προφέρεται όπως το αου (ως μία συλλαβή): nauta (νάου-τα) ναύτης, laudo (λάου-ντο) επαινώ.

η eu αντιστοιχεί στην ευ και προφέρεται όπως το εου (ως μία συλλαβή): Eurōpa (Εου-ρώπα) Ευρώπη, Eurus (Έου-ρους) Εύρος.

η oe αντιστοιχεί στις διφθόγγους οι και ῳ της Ελληνικής και προφέρεται όπως η γαλλική δίφθογγος eu (κάτι μεταξύ του ο και του ε): Boeotia (Μπeuότια) Βοιωτία, comoedia (κομeuντια) κωμωδία.

4. Διαίρεση των συμφώνων. -1) Τα σύμφωνα διαιρούνται σε:

α) επτά άφωνα (mutae): b, c, d, g, p, q, t·

β) δύο υγρά (liquĭdae): l, r·

γ) δύο ρινικά (έρρινα) (nasāles): m, n·

δ) τέσσερα συριστικά (sibilantes ή spirantes): j, f, s, v·

ε) δύο διπλά (duplĭces): x και z (το x προέρχεται από την ένωση του c ή g με το s, το z από ds ή ts) (πρβλ. τα διπλά ξ και ζ της Ελληνικής).

2) Τα άφωνα υποδιαιρούνται σε:

α) τρία λαρυγγικά (ουρανικά) (gutturāles): c, g, q·

β) δύο χειλικά (labiales): b, p·

γ) δύο οδοντικά (dentāles): d, t.

Σημείωση. Από τα σύμφωνα της λατινικής γλώσσας ληκτικά λέξεων είναι α´) από τα άφωνα το c και το t: lac γάλα, caput κεφαλή· β´) τα υγρά και τα ρινικά l, r, m, n: consul ύπατος, cor καρδιά, bellum πόλεμος, nomen όνομα· γ´) το συριστικό s, το διπλό x και τα συμφωνικά συμπλέγματα bs, ns, ms, ps, rs, rbs, rps, lx (= lcs) και rx (= rcs): mos ήθος, dux ηγεμόνας, trabs δοκάρι, dens δόντι, hiems χειμώνας, princeps άρχοντας, ars τέχνη, urbs πόλη, stirps ρίζα, falx δρεπάνι, arx ακρόπολη.

Αν στο τέλος λέξεως βρεθεί κάτι άλλο εκτός από τα ανωτέρω ληκτικά σύμφωνα, αποβάλλεται· αποβάλλεται επίσης και το ένα από τα δύο όμοια σύμφωνα που μπορεί να βρεθούν στο τέλος της λέξεως. Π.χ. lac (από το lact-), cor (από το cord-), mel (από το mell-), os (από το oss-).

Αν στο τέλος λέξεως βρεθεί το συμφωνικό σύμπλεγμα ds ή ts ή nts, τότε το οδοντικό (d ή t) μπροστά από το s αποβάλλεται (laud-s) laus έπαινος,  (salut-s) salus σωτηρία, (dent-s) dens δόντι, (noct-s) nox νύχτα.

5. Ο συλλαβισμός των λατινικών λέξεων, δηλ. ο χωρισμός τους σε συλλαβές, γίνεται σχεδόν όπως και στην ελληνική γλώσσα: a-gĭ-te, Ae-nē-as, si-sto, ve-strum, li-ber-tas, ex-ter-nus, val-lum, ad-sto κτλ.

6.  Ποσότητα φωνηέντων και συλλαβών. -1) Τα φωνήεντα της λατινικής γλώσσας είναι όλα δίχρονα, δηλ. άλλοτε είναι μακρά (longae) ā, ē, ī, ō, ū, ȳ και άλλοτε βραχέα (breves) ă, ĕ, ĭ, ŏ, ŭ, ў.

Οι δίφθογγοι είναι πάντοτε μακρές.

Σημείωση. Κανονικά στη Λατινική φωνήεν εμπρός από άλλο φωνήεν είναι βραχύ (vocalis ante vocalem corripĭtur).

2) Μια συλλαβή της λατινικής λέξεως είναι, όπως και στην ελληνική γλώσσα:

α΄) «φύσει βραχεία» (syllăba natūra brevis), αν έχει βραχύ φωνήεν εμπρός από άλλο φωνήεν ή εμπρός από απλό σύμφωνο, ή αν η συλλαβή αυτή που έχει το βραχύ φωνήεν βρίσκεται εντελώς στο τέλος της λέξεως: ăĕris (του αέρα), lĕgĭtĕ (διαβάστε).

β΄) «φύσει μακρά» (syllăba natūra longa), αν έχει μακρό φωνήεν ή δίφθογγο: amate (αγαπάτε), aulae (αυλές).

γ΄) «θέσει μακρά» (syllăba positiōne longa), αν έχει βραχύ φωνήεν που να βρίσκεται εμπρός από δύο ή τρία σύμφωνα ή εμπρός από ένα διπλό: ter-gum (νώτο), si-sto  στήνω, val-lum (χαράκωμα), a-xis (άξονας).

Σημείωση. Συλλαβή που έχει βραχύ φωνήεν εμπρός από δύο σύμφωνα, από τα οποία το πρώτο είναι άφωνο και το δεύτερο υγρό, λέγεται «κοινή ή αδιάφορος» (syllaba anceps)· αυτή η συλλαβή στους ποιητές ανάλογα με τις ανάγκες του μέτρου μπορεί να λαμβάνεται και ως μακρά: volŭcres (volūcres), tenĕbrae (tenēbrae).

7. Τονισμός. Σημεία για τόνους δεν έχει η λατινική γραφή· ο τονισμός των λέξεων γίνεται σύμφωνα με τους εξής κανόνες:

1) όλες οι δισύλλαβες λέξεις τονίζονται στην παραλήγουσα (penultĭma): māter (μάτερ) μητέρα, laurus (λάου-ρους) δάφνη, lĕgo (λέ-γκω) διαβάζω.

2) Οι πολυσύλλαβες λέξεις τονίζονται ανάλογα με την ποσότητα της παραλήγουσάς τους:

α΄) στην παραλήγουσα, αν αυτή είναι «φύσει ή θέσει μακρά»: Eurōpa (Εουρώπα) Ευρώπη, puēlla (πουέλλα) κόρη, libērtas (λιμπέρτας) ελευθερία.

β) στην προπαραλήγουσα (antepenultĭma), αν η παραλήγουσά της είναι βραχεία: amĭma (άνιμα) ψυχή, popŭlus (πόπουλους) λαός.

8. Έγκλιση τόνου.- Εγκλιτικές λέξεις στη λατινική γλώσσα είναι κυρίως τρεις, το que (τε, και), το ve (ή) και το ερωτηματικό μόριο ne (ή, αρά γε) άραγε. Αυτές οι λέξεις βρίσκονται προσαρτημένες στο τέλος της προηγούμενης λέξεως και ο τόνος τους:

1) αν η προηγούμενη λέξη τονίζεται στην παραλήγουσα και έχει τη λήγουσα βραχεία, αποβάλλεται: mensăque (μένσακβε) και το τραπέζι, meliōrave (μελιόραβε) ή τα καλύτερα.

2) αν η προηγούμενη λέξη τονίζεται στην προπαραλήγουσα ή τονίζεται στην παραλήγουσα και έχει τη λήγουσα μακρά, τότε μεταφέρεται στη λήγουσα της προηγούμενης λέξεως, η οποία έτσι έχει δύο τόνους: filĭusque (φι-λιούσκβε) και ο γιος, multōsque (μούλτόσκβε) και πολλούς, aliăve (άλιάβε) ή άλλα, amicosne (αμίκόσνε) «άραγε τους φίλους;»

9. Σημεία στίξεως.- Από τα σημεία στίξεως στη λατινική γραφή το κόμμα (, virgŭla), η τελεία (. punctum) και το επιφωνηματικό (! signum exclamationis) είναι τα ίδια με τα αντίστοιχα της ελληνικής γραφής.

Διαφορετικά σημεία στίξεως είναι τα εξής τρία:

α´) το κώλο (: colon)·

β´) το ημίκωλο (: semicōlon ή punctum et comma), που αντιστοιχούν στη μέση ή άνω στιγμή της ελληνικής γραφής (·), και

γ´) το ερωτηματικό (? signum interrogationis).

---

* Τα κεφαλαία γράμματα στην Λατινική λέγονται litterae maiusculae, τα μικρά litterae minisculae.

** Λέγεται y graecum, δηλ. υ ελληνικό, επειδή παριστάνει το υ του ελληνικού αλφαβήτου και χρησιμοποιείται σε λέξεις που η Λατινική πήρε από την ελληνική γλώσσα, π.χ. pyramis, syllaba κτλ.