ταύτην (=τὴν παιδείαν) κοινὴν ποιητέον: πρέπει να ορίσουμε η παιδεία να προσφέρεται από την πόλη (= από το κράτος), να έχει δημόσιο χαρακτήρα, άρα: να είναι ίδια για όλους.
τίς δ' ἔσται ἡ παιδεία: ποιος θα πρέπει να είναι ο χαρακτήρας αυτής της παιδείας
δεῖ μὴ λανθάνειν: (τα δύο αυτά ερωτήματα) δεν πρέπει να διαφύγουν την προσοχή μας= οφείλουμε να τα σκεφτούμε
ἀμφισβητεῖται: υπάρχουν διαφορετικές απόψεις
περὶ τῶν ἔργων: ως προς το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, ως προς τη διδακτέα ύλη
οὐδὲ φανερὸν πότερον πρὸς τὴν διάνοιαν πρέπει μᾶλλον ἢ πρὸς τὸ τῆς ψυχῆς ἦθος: ούτε είναι φανερό αν η παιδεία πρέπει να έχει στόχο της τον νου (= την άσκηση και καλλιέργεια του νου) ή τον ηθικό χαρακτήρα (= τη διαμόρφωση ηθικού χαρακτήρα)
ἐκ τῆς ἐμποδὼν παιδείας ταραχώδης ἡ σκέψις: αν ξεκινήσουμε από την εκπαίδευση που παρέχεται σήμερα, η έρευνά μας θα βρεθεί αντιμέτωπη με μεγάλη σύγχυση.
τὰ περιττά: αυτά που απλώς προάγουν τη γνώση
πάντα εἴληφε ταῦτα κριτάς τινας: όλες αυτές οι απόψεις έχουν βρει κάποιους υποστηρικτές
οὐθέν ἐστιν ὁμολογούμενον: δεν υπάρχει καμιά απολύτως συμφωνία
οὐ τὴν αὐτὴν εὐθὺς πάντες τιμῶσιν: καταρχήν δεν έχουν την ίδια ιδέα για την αρετή που τιμούν
εὐλόγως διαφέρονται καὶ πρὸς τὴν ἄσκησιν αὐτῆς: είναι φυσικό να υποστηρίζουν διαφορετικές γνώμες και ως προς την άσκησή της
διῃρημένων τῶν τε ἐλευθερίων ἔργων καὶ τῶν ἀνελευθερίων: δεδομένου ότι οι ασχολίες διακρίνονται σ' αυτές που ταιριάζουν και σ' αυτές που δεν ταιριάζουν σε ελεύθερους ανθρώπους
καὶ ὅτι τῶν τοιούτων δεῖ μετέχειν ὅσα τῶν χρησίμων ποιήσει τὸν μετέχοντα μή βάναυσον: και ότι από τα χρήσιμα πράγματα τα παιδιά πρέπει να μαθαίνουν όσα δεν κάνουν αυτόν που τα μαθαίνει βάναυσο (: αγροίκο, ευτελή, τιποτένιο)
ἔργον: ασχολία, απασχόληση
ἀπεργάζονται: κάνουν
χρήσεις: έργα
ἄχρηστον: άχρηστο, ακατάλληλο

περὶ παιδείας: Αξίζει να διαβάσουμε τι έγραψε ο Αριστοτέλης αμέσως πριν από το κείμενό του που περιλάβαμε στην ενότητα αυτή:
«Κανείς, νομίζω, δεν έχει αμφιβολία ότι είναι υποχρέωση του νομοθέτη να ασχοληθεί πολύ σοβαρά με το θέμα της παιδείας των νέων· είναι κάτι που αν παραμεληθεί στις πόλεις, βλάπτει πριν απ' όλα το ίδιο το πολίτευμά τους, αφού οι νέοι πρέπει να παίρνουν μόρφωση ταιριαστή με το πολίτευμα της πόλης τους. ... Έπειτα, η κάθε τέχνη προϋποθέτει κάποια προπαιδεία και κάποια άσκηση, αν είναι να φτάσει κάποτε κανείς να κάνει τις εργασίες αυτής της τέχνης· το ίδιο όμως ισχύει και για τις πράξεις της αρετής. Καθώς, εξάλλου, οι πολίτες μιας πόλης έχουν να επιτελέσουν σαν σύνολο έναν σκοπό, είναι φανερό ότι και η παιδεία πρέπει να είναι μία και η ίδια για όλους, και η φροντίδα γι' αυτήν πρέπει να ανήκει στο δημόσιο και όχι να αφήνεται στην ατομική πρωτοβουλία, όπως γίνεται σήμερα, που ο κάθε γονιός φροντίζει ιδιωτικά τα παιδιά του, διδάσκοντάς τους τους κλάδους της γνώσης που ο ίδιος θεωρεί ενδεδειγμένους. Για την επίτευξη ενός στόχου που είναι κοινός για όλους, κοινή πρέπει να είναι και η άσκηση. Και, φυσικά, κανείς πολίτης δεν πρέπει να πιστεύει ότι ανήκει στον εαυτό του, αλλά, αντίθετα, ότι όλοι οι πολίτες ανήκουν στην πόλη· ο καθένας δεν είναι παρά ένα μόριο της πόλης, και η φροντίδα για το κάθε ξεχωριστό μόριο πρέπει να γίνεται σε απόλυτο συνταίριασμα με τη φροντίδα για το σύνολο. Από την άποψη αυτή μόνο επαίνους θα πρέπει να έχει κανείς να πει για τους Λακεδαιμονίους, που και μεγάλο ζήλο δείχνουν για την αγωγή των παιδιών τους και την αγωγή αυτή την κάνουν με ένα δημόσιο, κοινό για όλους σύστημα».
οὔτε πρὸς ἀρετὴν οὔτε πρὸς τὸν βίον τὸν ἄριστον: Ένα παιδευτικό αγαθό χρήσιμο και για ηθικούς σκοπούς και για τη διαμόρφωση του άριστου βίου είναι π.χ. η μουσική, όπως μαθαίνουμε σε παρακάτω χωρίο των Πολιτικών («...οἰητέον πρὸς ἀρετὴν τι τείνειν τὴν μουσικήν, ὡς δυναμένην... τὸ ἦθος ποιόν τι ποιεῖν, ἐθίζουσαν δύνασθαι χαίρειν ὀρθῶς, ἢ πρὸς διαγωγήν τι συμβάλλεται καὶ πρὸς φρόνησιν»).
τῆς ἐμποδὼν παιδείας: της παιδείας δηλ. με την οποία είμαστε καθημερινά σε επαφή, της παιδείας που ισχύει στην κοινωνία μας. Σ' ένα παρακάτω χωρίο αναφέρει ο Αριστοτέλης τι αποτελούσε συνήθως την παιδεία του καιρού του: α) ανάγνωση και γραφή, β) γυμναστική, γ) μουσική, και δ) (μερικές φορές) σχέδιο και ζωγραφική. (Ένας λόγος που δεν αναφέρει την αριθμητική είναι ίσως ότι στην Αθήνα αυτή διδασκόταν στο σπίτι και όχι στο σχολείο.) Για τα αντικείμενα (α) και (δ) λέει ο Αριστοτέλης ότι είναι χρήσιμα πρὸς τὸν βίον, για το (β) ότι συντελεί στην καλλιέργεια της ανδρείας, και για τη μουσική (γ), όπως είπαμε και προηγουμένως, ότι και χρησιμότητα για τη ζωή έχει και ηθική επίδραση στον άνθρωπο ασκεί.
καὶ γὰρ τὴν ἀρετήν... τιμῶσιν: Την ίδια σκέψη είχε εκφράσει και ο Πλάτωνας: Αν δεν ξέρουμε καν τι είναι η αρετή, με ποιο τροπο θα συμβουλέψουμε κάποιον πώς να την κατακτήσει πιο εύκολα;