Αρχαία Ελληνικά (Γ Γενικού Λυκείου – Ομ.Προσ/σμού Ανθρωπιστικών Σπουδών): Ηλεκτρονικό Βιβλίο

ΕΝΟΤΗΤΑ 16η
Γ 1, 3-4/6/ 12)

Ο πολίτης ορίζεται από τη συμμετοχή στην πολιτική και δικαστική εξουσία

Ὁ πολίτης οὐ τῷ οἰκεῖν που πολίτης ἐστίν (καὶ γὰρ μέτοικοι καὶ δοῦλοι κοινωνοῦσι τῆς οἰκήσεως), οὐδ' οἱ τῶν δικαίων μετέχοντες οὕτως ὥστε καὶ δίκην ὑπέχειν καὶ δικάζεσθαι (τοῦτο γὰρ ὑπάρχει καὶ τοῖς ἀπὸ συμβόλων κοινωνοῦσιν)·... πολίτης δ' ἁπλῶς οὐδενὶ τῶν ἄλλων ὁρίζεται μᾶλλον ἢ τῷ μετέχειν κρίσεως καὶ ἀρχῆς. ... Τίς μὲν οὖν ἐστιν ὁ πολίτης, ἐκ τούτων φανερόν· ᾧ γὰρ ἐξουσία κοινωνεῖν ἀρχῆς βουλευτικῆς καὶ κριτικῆς, πολίτην ἤδη λέγομεν εἶναι ταύτης τῆς πόλεως, πόλιν δὲ τὸ τῶν τοιούτων πλῆθος ἱκανὸν πρὸς αὐτάρκειαν ζωῆς, ὡς ἁπλῶς εἰπεῖν.

Λεξιλόγιο

τῷ οἰκεῖν που: με κριτήριο το ότι ζει, το ότι είναι εγκαταστημένος σε έναν συγκεκριμένο τόπο
κοινωνοῦσι τῆς οἰκήσεως: μοιράζονται (ενν. με τους πολίτες) έναν κοινό τόπο (και όμως αυτοί δεν είναι πολίτες)
οἱ τῶν δικαίων μετέχοντες οὕτως ὥστε...: αυτοί που (από όλα τα πολιτικά δικαιώματα) έχουν μόνο το δικαίωμα να...
δίκην ὑπέχω καὶ δικάζομαι: εμφανίζομαι στο δικαστήριο ως εναγόμενος και ως ενάγων
καὶ τοῖς ἀπὸ συμβόλων κοινωνοῦσιν: και σ' αυτούς που (ενν. μολονότι πολίτες άλλων πόλεων) έχουν το δικαίωμα αυτό χάρη σε ειδικές συμφωνίες (ενν. των πόλεών τους με τη συγκεκριμένη πόλη)
ἁπλῶς: με το πιο αυστηρό νόημα, με την ακριβέστερη σημασία της λέξης
κρίσεως: στις δικαστικές λειτουργίες
ἐξουσία: δυνατότητα
ἀρχὴ βουλευτικὴ καὶ κριτική: πολιτική και δικαστική εξουσία (το "πολιτική" με το νόημα του δικαιώματος συμμετοχής στα όργανα όπου, με ανταλλαγή σκέψεων, λαμβάνονται οι αποφάσεις, π.χ. στη βουλή, στην εκκλησία του δήμου).
ἱκανόν: ικανοποιητικό, αρκετό

Ερμηνευτικά σχόλια

ἀπὸ συμβόλων: Αλλού στο ίδιο έργο ο Αριστοτέλης αναφέρει το παράδειγμα των Τυρρηνών και των Καρχηδονίων, που τους ένωναν συμφωνίες εμπορικές και στρατιωτικές, αλλά αυτό δεν ήταν αρκετό για να θεωρηθούν ότι ανήκουν στην ίδια πολιτική κοινωνία.
κρίσεως: Η συμμετοχή στις δικαστικές λειτουργίες είναι ουσιώδες στοιχείο για τον ορισμό του πολίτη. Για τον Πλάτωνα η μη συμμετοχή σ' αυτές ισοδυναμούσε με μη συμμετοχή στο σύνολο των λειτουργιών της πόλης: «ὁ γὰρ ἀκοινώνητος ὢν ἐξουσίας τοῦ συνδικάζειν ἡγεῖται τὸ παράπαν τῆς πόλεως οὐ μέτοχος εἶναι».
ἱκανόν: Σε άλλο σημείο των Πολιτικών του ο Αριστοτέλης διδάσκει ότι «ἡ... πόλις πλῆθός ἐστιν οὐ τὸ τυχὸν ἀλλὰ πρὸς ζωὴν αὔταρκες,... ἐάν δέ τι τυγχάνῃ τούτων ἐκλεῖπον, ἀδύνατον ἁπλῶς αὐτάρκη τὴν κοινωνίαν εἶναι ταύτην», κι εμείς έχουμε ήδη δει ότι η αυτάρκεια της πόλης συνδέεται, κατά τον Αριστοτέλη, με το εὖ ζῆν των πολιτών.

Θέματα για συζήτηση

1. οὐδ' οἱ τῶν δικαίων μετέχοντες οὕτως ὥστε..: Αφού πρώτα προσέξεις ότι η λέξη δικαίων είναι σε πληθυντικό αριθμό και ότι μετά το μετέχοντες δεν υπάρχει κόμμα, προσπάθησε να εξηγήσεις γιατί σου δόθηκε παραπάνω η συγκεκριμένη μετάφραση για τη φράση αυτή.
2. Γράψε ένα μικρό δοκίμιο (δύο περίπου σελίδων) για τη σημασία που έχει το να μπορεί ο πολίτης να προσφεύγει στα δικαστήρια ως κατήγορος ή κατηγορούμενος προκειμένου να υπερασπιστεί τον εαυτό του, το δίκιο του ή τα συμφέροντά του.

Τέσσερις δικαστικές ψήφοι με την επιγραφή «ψῆφος δημοσία». Η μορφή του άξονα της ψήφου καθόριζε την ετυμηγορία· ο συμπαγής σήμαινε αθώωση, ο κοίλος καταδίκη. Κάθε δικαστής κρατούσε την ψήφο, που εξέφραζε την ετυμηγορία του, ανάμεσα στον δείκτη και στον αντίχειρα (εξασφαλίζοντας έτσι μυστικότητα) και την έριχνε στο δοχείο που προοριζόταν γι' αυτόν τον σκοπό.