Αρχαία Ελληνικά (Γ Γενικού Λυκείου – Ομ.Προσ/σμού Ανθρωπιστικών Σπουδών): Ηλεκτρονικό Βιβλίο

ΕΝΟΤΗΤΑ 9η
(B 6, 10-13)

Σημαντικές διευκρινήσεις για το περιεχόμενο
της έννοιας "μεσότης"

Οἷον καὶ φοβηθῆναι καὶ θαρρῆσαι καὶ ἐπιθυμῆσαι καὶ ὀργισθῆναι καὶ ἐλεῆσαι καὶ ὅλως ἡσθῆναι καὶ λυπηθῆναι ἔστι καὶ μᾶλλον καὶ ἧττον, καὶ ἀμφότερα οὐκ εὖ· τὸ δ' ὅτε δεῖ καὶ ἐφ' οἷς καὶ πρὸς οὓς καὶ οὗ ἕνεκα καὶ ὡς δεῖ, μέσον τε καὶ ἄριστον, ὅπερ ἐστὶ τῆς ἀρετῆς. Ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τὰς πράξεις ἔστιν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον. Ἡ δ' ἀρετὴ περὶ πάθη καὶ πράξεις ἐστίν, ἐν οἷς ἡ μὲν ὑπερβολὴ ἁμαρτάνεται καὶ ψέγεται καὶ ἡ ἔλλειψις, τὸ δὲ μέσον ἐπαινεῖται καὶ κατορθοῦται· ταῦτα δ' ἄμφω τῆς ἀρετῆς. Μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρετή, στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσου.

Λεξιλόγιο

ἐλεῶ: ευσπλαχνίζομαι
ἡσθῆναι· ἥδομαι: ευχαριστιέμαι
ἔστι: είναι δυνατό
ἀμφότερα: και τα δυο αυτά (εννοούνται το μᾶλλον και το ἧττον)
ὅτε δεῖ: τη στιγμή που πρέπει
ἐφ' οἷς (δεῖ): σε σχέση με τα πράγματα που πρέπει
πρὸς οὓς (δεῖ): σε σχέση με τους ανθρώπους που πρέπει
οὗ ἕνεκα (δεῖ): για τον λόγο που πρέπει
ὡς δεῖ: με τον τρόπο που πρέπει
ὅπερ ἐστὶ τῆς ἀρετῆς: το πιθανότερο είναι ότι η φράση αυτή λέγεται σε άμεση σχέση προς τη λέξη ἄριστον που προηγείται· πρόκειται δηλαδή μάλλον για έναν (ετυμολογικό) συσχετισμό των λέξεων ἄριστον και ἀρετή.
ἁμαρτάνεται: αποτελεί λάθος, σφάλμα
κατορθοῦται: είναι το σωστό, το ορθό
ταῦτα δ' ἄμφω τῆς ἀρετῆς: και τα δύο αυτά (εννοούνται τα ἐπαινεῖται και κατορθοῦται) έχουν σχέση με την αρετή, πάνε μαζί μαζί με την αρετή, ανήκουν στην αρετή.

Ερμηνευτικό σχόλιο

μέσον τε καὶ ἄριστον: Όπως είδαμε, η αρετή είναι κατά τον Αριστοτέλη μεσότης σε σχέση προς τα δύο άκρα της υπερβολής και της έλλειψης. Όμως ταυτόχρονα είναι το υψηλότερο και σπουδαιότερο χαρακτηριστικό για τον άνθρωπο («...κατὰ μὲν τὴν οὐσίαν... μεσότης ἐστὶν ἡ ἀρετή, κατὰ δὲ τὸ ἄριστον καὶ τὸ εὖ ἀκρότης»).

Θέματα για συζήτηση

1. μᾶλλον καὶ ἧττον: Περισσότερο ή λιγότερο από τι; Ο Αριστοτέλης, όπως βλέπεις, δεν το λέει καθαρά - στη γλώσσα του συντακτικού θα λέγαμε: ο Αριστοτέλης δεν βάζει εδώ, δίπλα σ' αυτά τα συγκριτικού βαθμού επιρρήματα, καμιά γενική συγκριτική. Μπορείς με βάση αυτά που ακολουθούν να προσθέσεις εσύ αυτή τη γενική συγκριτική;
2. δεῖ: Αλήθεια, τι ακριβώς εννοούμε όταν χρησιμοποιούμε κι εμείς στον λόγο μας —τόσο συχνά μάλιστα— τη λέξη πρέπει («έτσι πρέπει να κάνεις» — «δεν πρέπει να κάνεις έτσι»); Με άλλα λόγια: Ποιο είναι το κριτήριό μας (ή τα κριτήριά μας) για την ορθότητα των πράξεών μας: Συζητήστε το μέσα στην τάξη —και ύστερα αναρωτηθείτε τι ήταν, αλήθεια, στην πραγματικότητα αυτό που έδινε στον αρχαίο Έλληνα τη βεβαιότητα πως οι πράξεις του ήταν ορθές.

Εικόνα