|
Η αρετή βρίσκεται στη μεσότητα.
Προσδιορισμός της έννοιας "μεσότητα"
Ἐν παντὶ δὴ συνεχεῖ καὶ διαιρετῷ ἔστι λαβεῖν τὸ μὲν πλεῖον τὸ δ' ἔλαττον τὸ δ' ἴσον, καὶ ταῦτα ἢ κατ' αὐτὸ τὸ πρᾶγμα ἢ πρὸς ἡμᾶς... Λέγω δὲ τοῦ μὲν πράγματος μέσον τὸ ἴσον ἀπέχον ἀφ' ἑκατέρου τῶν ἄκρων, ὅπερ ἐστὶν ἓν καὶ τὸ αὐτὸ πᾶσιν, πρὸς ἡμᾶς δὲ ὃ μήτε πλεονάζει μήτε ἐλλείπει· τοῦτο δ' οὐχ ἕν, οὐδὲ ταὐτὸν πᾶσιν. Οἷον εἰ τὰ δέκα πολλὰ τὰ δὲ δύο ὀλίγα, τὰ ἓξ μέσα λαμβάνουσι κατὰ τὸ πρᾶγμα· ἴσῳ γάρ ὑπερέχει τε καὶ ὑπερέχεται· τοῦτο δὲ μέσον ἐστὶ κατὰ τὴν ἀριθμητικὴν ἀναλογίαν. Τὸ δὲ πρὸς ἡμᾶς οὐχ οὕτω ληπτέον· οὐ γὰρ εἴ τῳ δέκα μναῖ φαγεῖν πολὺ δύο δὲ ὀλίγον, ὁ ἀλείπτης ἓξ μνᾶς προστάξει· ἔστι γὰρ ἴσως καὶ τοῦτο πολὺ τῷ ληψομένῳ ἢ ὀλίγον· Μίλωνι μὲν γὰρ ὀλίγον, τῷ δὲ ἀρχομένῳ τῶν γυμνασίων πολύ. Ὁμοίως ἐπὶ δρόμου καὶ πάλης. Οὕτω δὴ πᾶς ἐπιστήμων τὴν ὑπερβολὴν μὲν καὶ τὴν ἔλλειψιν φεύγει, τὸ δὲ μέσον ζητεῖ καὶ τοῦθ' αἱρεῖται, μέσον δὲ οὐ τὸ τοῦ πράγματος ἀλλὰ τὸ πρὸς ἡμᾶς.
Λεξιλόγιο
ἐν παντὶ συνεχεῖ: σε καθετί που παρουσιάζει συνοχή, συνέχεια
διαιρετῷ: που μπορεί να διαιρεθεί. (Θυμήσου με την ευκαιρία τη σημασία των ρηματικών επιθέτων σε -τός και -τέος. Αλήθεια, γιατί τα επίθετα αυτά τα λέμε ρηματικά;)
|
πλεῖον: ένα κομμάτι μεγαλύτερο από το άλλο |
 |
άρα διαίρεση σε δύο άνισα μέρη |
| |
|
ἔλαττον: ένα κομμάτι μικρότερο από το άλλο |
ἴσον: ένα κομμάτι ίσο με το άλλο (άρα διαίρεση σε δύο ίσα μέρη)
κατ' αὐτὸ τὸ πρᾶγμα: σε σχέση με το ίδιο το πράγμα (: με μέτρο τα ίδια τα πράγματα: με κριτήρια αντικειμενικά)
πρὸς ἡμᾶς: σε σχέση με εμάς (: με μέτρο τον εαυτό μας: με κριτήρια υποκειμενικά)
πᾶσιν: για όλους
πλεονάζει: είναι πάρα πολύ
ἐλλείπει: είναι πολύ λίγο
ἴσῳ γὰρ ὑπερέχει καὶ ὑπερέχεται: γιατί αυτό (= το 6) υπερέχει το ένα από τα άλλα δύο (= το 2) κατά τον ίδιο αριθμό μονάδων κατά τον οποίο υπερέχεται από το άλλο (= το 10): υπερέχει και ύπερέχεται κατά τον ίδιο αριθμό μονάδων.
κατὰ τὴν ἀριθμητικὴν ἀναλογίαν: σύμφωνα με τις διδασκαλίες της αριθμητικής
τῳ: τινι
μνᾶ: μονάδα βάρους, η οποία όμως παρουσίαζε μεγάλη ποικιλία από εποχή σε εποχή και από πόλη σε πόλη. Εδώ ο λόγος πρέπει να είναι για την αττική μνα, που στην εποχή του Αριστοτέλη πρέπει να είχε βάρος ±435 γρ.
ὁ ἀλείπτης: ο προπονητής
Μίλωνι (ονομαστική: Μίλων): μεγάλος αθλητής από τον Κρότωνα, τη γνωστή ελληνική αποικία στην Κάτω Ιταλία. Έζησε στον 6ο αι. π.Χ. Η αρχαιότητα μιλούσε με θαυμασμό για τη μεγάλη του δύναμη.
δρόμος: τρέξιμο
ἐπιστήμων: ειδήμονας, γνώστης, ειδικός
φεύγει: αποφεύγει
ζητεῖ: ψάχνει να βρει, επιζητεί, προσπαθεί να πετύχει
αἱρεῖται: προτιμά, επιλέγει
μέσον οὐ τὸ τοῦ πράγματος: όχι το από καθαρά ποσοτική άποψη μέσον
Ερμηνευτικά σχόλια
μήτε πλεονάζει μήτε ἐλλείπει: Εδώ είναι χρήσιμο να θυμηθούμε όσα διαβάσαμε στην 4η Ενότητα για τις αρετές που αρμόζουν σε κάθε περίσταση. Η κάθε αρετή κατά τον Αριστοτέλη είναι μεσότης, είναι δηλ. το μέσον ανάμεσα στα δύο άκρα, την υπερβολή και την έλλειψη, που έχουν και τα δύο αρνητικό χαρακτήρα. Έτσι, ο ανδρείος βρίσκεται στο μέσον, ενώ στο ένα άκρο —της υπερβολής— βρίσκεται ο θρασύς και στο άλλο άκρο —της έλλειψης— ο δειλός. Το ίδιο συμβαίνει και με τις αρετές της σωφροσύνης και της πραότητας, που είναι μεσότητες· στο άκρο της υπερβολής σχετικά με τις αρετές αυτές βρίσκεται, αντίστοιχα, ο ακόλαστος και ο οργίλος. Ο Αριστοτέλης δεν αναφέρει καν (στην 4η Ενότητα) το άκρο της έλλειψης σχετικά με τις αρετές αυτές, επειδή συναντάται πολύ πιο σπάνια από το άκρο της υπερβολής.
ἐπιστήμων: Έχει παρόμοια σημασία με τον όρο τεχνῖται που θα δούμε στην επόμενη ενότητα. Δεν εννοούνται δηλαδή εδώ επιστήμες όπως τα μαθηματικά, γιατί αυτές δεν ασχολούνται με το υποκειμενικό αλλά με το αντικειμενικό μέσο.
Θέματα για συζήτηση
1. εἰ τὰ δέκα πολλὰ τὰ δὲ δύο ὀλίγα, τὰ ἓξ μέσα λαμβάνουσι κατὰ τὸ πρᾶγμα: Εξήγησε με ένα σχήμα το αριθμητικό μέσον που περιγράφεται εδώ.
2. Ο Αριστοτέλης δεν είχε ακόμη στη διάθεσή του τις τόσο σημαντικές για τον δικό μας λόγο λέξεις αντικειμενικός και υποκειμενικός, βρέθηκε όμως αυτή τη στιγμή στην ανάγκη να εκφράσει τις δύο αυτές έννοιες. Μπροστά σε ανάλογο πρόβλημα ο Αριστοτέλης βρέθηκε πολλές φορές στη διάρκεια των επιστημονικών του ενασχολήσεων, εφόσον ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε με κάποιους επιστημονικούς κλάδους ή πρώτος αυτός αντιμετώπισε με έναν καινούργιο, σε σχέση με τους παλιότερους στοχαστές, τρόπο κάποιους τομείς της ανθρώπινης σκέψης και γνώσης. Ο κάθε όμως επιστήμονας, όταν κατά τη διάρκεια των ερευνών του βρίσκεται στην ανάγκη να εκφράσει με λόγο τις ιδέες του, δεν έχει βέβαια πρόχειρες και εύκολες τις λύσεις· μερικές μάλιστα φορές χρειάζεται να κάνει και περισσότερες από μια δοκιμές ώσπου να καταλήξει (αν καταλήξει!) σε κάτι οριστικό. Συνέβη, νομίζεις, το ίδιο και με τον Αριστοτέλη στην περίπτωση που μας απασχολεί;
|
