Αρχαία Ελληνικά (Γ Γενικού Λυκείου – Ομ.Προσ/σμού Ανθρωπιστικών Σπουδών): Ηλεκτρονικό Βιβλίο

ΕΝΟΤΗΤΑ 4η
(B 1, 7-8)

Σε όλες τις περιστάσεις της (καθημερινής) ζωής μας
διαπιστώνεται η σημασία της ηθικής πράξης για την απόκτηση
της ηθικής αρετής

Οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ τῶν ἀρετῶν ἔχει· πράττοντες γὰρ τὰ ἐν τοῖς συναλλάγμασι τοῖς πρὸς τοὺς ἀνθρώπους γινόμεθα οἳ μὲν δίκαιοι οἳ δὲ ἄδικοι, πράττοντες δὲ τὰ ἐν τοῖς δεινοῖς καὶ ἐθιζόμενοι φοβεῖσθαι ἢ θαρρεῖν οἳ μὲν ἀνδρεῖοι οἳ δὲ δειλοί. Ὁμοίως δὲ καὶ τὰ περὶ τὰς ἐπιθυμίας ἔχει καὶ τὰ περὶ τὰς ὀργάς· οἳ μὲν γὰρ σώφρονες καὶ πρᾶοι γίνονται, οἳ δ' ἀκόλαστοι καὶ ὀργίλοι, οἳ μὲν ἐκ τοῦ οὑτωσὶ ἐν αὐτοῖς ἀναστρέφεσθαι, οἳ δὲ ἐκ τοῦ οὑτωσί. Καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται. Διὸ δεῖ τὰς ἐνεργείας ποιὰς ἀποδιδόναι· κατὰ γὰρ τὰς τούτων διαφορὰς ἀκολουθοῦσιν αἱ ἕξεις. Οὐ μικρὸν οὖν διαφέρει τὸ οὕτως ἢ οὕτως εὐθὺς ἐκ νέων ἐθίζεσθαι, ἀλλὰ πάμπολυ, μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν.

Λεξιλόγιο

οὕτω δή... ἔχει: έτσι λοιπόν συμβαίνει, το ίδιο λοιπόν συμβαίνει
τὰ ἐν τοῖς συναλλάγμασι τοῖς πρὸς τοὺς ἀνθρώπους: όσα συμβαίνουν στη συναλλαγή μας με τους άλλους ανθρώπους, όσα γίνονται κατά τις μεταξύ μας σχέσεις
τὰ ἐν τοῖς δεινοῖς: όσα έχουν μέσα τους το στοιχείο του φόβου (δεινός <δέος: φόβος)
οὑτωσί: με αυτόν τον συγκεκριμένο τρόπο
ἐκ τοῦ... ἀναστρέφεσθαι: με το να συμπεριφέρονται
αἱ ἕξεις γίνονται: διαμορφώνονται τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας
δεῖ τὰς ἐνεργείας ποιὰς ἀποδιδόναι: πρέπει να προσδίδουμε μια ορισμένη ποιότητα στις ενέργειές μας
οὐ μικρὸν διαφέρει: δεν έχει μικρή σημασία, έχει μεγάλη σημασία. (Πώς λέγεται αυτό το σχήμα λόγου;)
εὐθὺς ἐκ νέων: από την πιο μικρή ηλικία

Ερμηνευτικά σχόλια

ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται: Όπως διαβάζουμε αλλού στα Ηθικά Νικομάχεια, συμβαίνει και το αντίστροφο: οι έξεις γίνονται η πηγή των αντίστοιχων ενεργειών, και έτσι δημιουργείται ένας κύκλος. Ας πάρουμε ως παράδειγμα την ανδρεία: συνηθίζοντας να περιφρονούμε τους κινδύνους γινόμαστε ανδρείοι, και, αφού γίνουμε ανδρείοι, μπορούμε να αντιμετωπίζουμε ακόμη καλύτερα αυτά που προκαλούν φόβο.
οὐ μικρόν — πάμπολυ — τὸ πᾶν: Αξίζει να προσέξουμε τη διαβάθμιση στη συλλογιστική διαδικασία.

Θέματα για συζήτηση

1. ἐν αὐτοῖς: Τίνος γένους λες πως είναι εδώ η επαναληπτική αντωνυμία; Με άλλη διατύπωση: Σε τι από τα προηγούμενα αναφέρεται η επαναληπτική αντωνυμία αυτής της φράσης;
2. ἕξεις: Κουβεντιάστε μέσα στην τάξη για τον τρόπο με τον οποίο σχηματίστηκε αυτή η λέξη. Όταν από τη συζήτησή σας προκύψει η σημασία της αρχαίας ελληνικής αυτής λέξης, προχωρήστε πια τότε στη σύγκριση της σημασίας της αρχαίας ελληνικής λέξης με τη σημασία της νεοελληνικής λέξης έξη. Κρίνετε ύστερα από όλα αυτά τη σημασία με την οποία σας υποδείχθηκε παραπάνω να καταλάβετε την έκφραση: αἱ ἕξεις γίνονται.
3. οὐ μικρὸν οὖν διαφέρει...: Γιατί ο Αριστοτέλης επιμένει στο εὐθὺς ἐκ νέων; Συμφωνείτε με τη θέση αυτή του φιλοσόφου, ιδίως με τη βαρύτητα που προσδίδει στη θέση του αυτή η προσθήκη της φράσης: μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν;

Σκαλιστό διάζωμα (τέλη 6ου αι. π.Χ.), Μουσείο Δελφών.