Αρχαία Ελληνικά (Γ Γενικού Λυκείου – Ομ.Προσ/σμού Ανθρωπιστικών Σπουδών): Ηλεκτρονικό Βιβλίο

ΕΝΟΤΗΤΑ 10η
(360B-D)

Το δακτυλίδι του Γύγη (Γ')

Εἰ οὖν δύο τοιούτω δακτυλίω γενοίσθην, καὶ τὸν μὲν ὁ δίκαιος περιθεῖτο, τὸν δὲ ὁ ἄδικος, οὐδεὶς ἂν γένοιτο, ὡς δόξειεν, οὕτως ἀδαμάντινος, ὃς ἂν μείνειεν ἐν τῇ δικαιοσύνη καὶ τολμήσειεν ἀπέχεσθαι τῶν ἀλλοτρίων καὶ μὴ ἅπτεσθαι, ἐξὸν αὐτῷ καὶ ἐκ τῆς ἀγορᾶς ἀδεῶς ὅτι βούλοιτο λαμβάνειν, καὶ εἰσιόντι εἰς τὰς οἰκίας συγγίγνεσθαι ὅτῳ βούλοιτο, καὶ ἀποκτεινύναι καὶ ἐκ δεσμῶν λύειν οὕστινας βούλοιτο, καὶ τἆλλα πράττειν ἐν τοῖς ἀνθρώποις ἰσόθεον ὄντα. Οὕτω δὲ δρῶν οὐδὲν ἂν διάφορον τοῦ ἑτέρου ποιοῖ, ἀλλ' ἐπὶ ταὔτ' ἂν ἴοιεν ἀμφότεροι. Καίτοι μέγα τοῦτο τεκμήριον ἂν φαίη τις ὅτι οὐδεὶς ἑκὼν δίκαιος ἀλλ' ἀναγκαζόμενος, ὡς οὐκ ἀγαθοῦ ἰδίᾳ ὄντος, ἐπεὶ ὅπου γ' ἂν οἴηται ἕκαστος οἷός τε ἔσεσθαι ἀδικεῖν, ἀδικεῖν. Λυσιτελεῖν γὰρ δὴ οἴεται πᾶς ἀνὴρ πολὺ μᾶλλον ἰδίᾳ τὴν ἀδικίαν τῆς δικαιοσύνης, ἀληθῆ οἰόμενος, ὡς φήσει ὁ περὶ τοῦ τοιούτου λόγου λέγων· ἐπεὶ εἴ τις τοιαύτης ἐξουσίας ἐπιλαβόμενος μηδέν ποτε ἐθέλοι ἀδικῆσαι μηδὲ ἅψαιτο τῶν ἀλλοτρίων, ἀθλιώτατος μὲν ἂν δόξειεν εἶναι τοῖς αἰσθανομένοις καὶ ἀνοητότατος, ἐπαινοῖεν δ' ἂν αὐτὸν ἀλλήλων ἐναντίον ἐξαπατῶντες ἀλλήλους διὰ τὸν τοῦ ἀδικεῖσθαι φόβον.

Λεξιλόγιο

τοιούτω δακτυλίω· δυικός αριθμός
τολμώ: υπομένω, ανέχομαι
συγγίγνομαι: δημιουργώ ερωτική σχέση
ἀδεῶς λαμβάνω: παίρνω άφοβα
οἷός τέ εἰμι + απαρ.: μπορώ, είμαι σε θέση
λυσιτελῶ: ωφελώ
ἐπιλαβόμενος· ἐπιλαμβάνομαι + γεν.: γίνομαι κύριος, κάτοχος
ἅψαιτο (ἡψάμην αόρ.)· ἅπτομαι: αγγίζω, ιδιοποιούμαι
αἰσθανομένοις: σ' αυτούς που καταλαβαίνουν, που αντιλαμβάνονται, στους έξυπνους
ἀλλήλων ἐναντίον: ο ένας μπροστά στον άλλο (θα τον επαινούσαν φανερά εξαπατώντας ο ένας τον άλλο...)

Ερμηνευτικά σχόλια

ὡς δόξειεν: ευκτική, όπως στον πλάγιο λόγο, που δημιουργεί την εντύπωση ότι η φράση οὐδεὶς ἂν γένοιτο... λέγεται από κάποιον άλλο.
ἀδαμάντινος: η αρχική σημασία του ἀδάμας (<α στερητικό + δαμάω) είναι: το σκληρότερο μέταλλο, ο χάλυβας. Η σημασία πολύτιμος λίθος είναι μεταγενέστερη. Ο Πλάτωνας χρησιμοποιεί και στον Γοργία (509a σιδηροῖς καὶ ἀδαμαντίνοις λόγοις) και εδώ τη λέξη μεταφορικά: ο αδέκαστος, ο ανυποχώρητος σε ηθικά ζητήματα. Και στα νέα ελληνικά λέγεται «αυτός ο άνθρωπος είναι διαμάντι», δηλαδή ανεπίληπτος, σωστός.
ἰσόθεον: Ο Πλάτωνας χρησιμοποιεί τη λέξη με κάποια δόση ειρωνείας. Σύμφωνα με τη λαϊκή αντίληψη οι θεοί μπορούσαν να πράττουν τα πάντα. Έτσι για παράδειγμα ο Δίας έσμιξε ως χρυσή βροχή ερωτικά με τη Δανάη, ο Διόνυσος απελευθέρωσε τις Βάκχες που είχε φυλακίσει ο Πενθέας κ.τ.τ. Ωστόσο και μια κατηγορία ανθρώπων μπορούσε να πράττει ό,τι επιθυμούσε: οι τύραννοι.
οὐδεὶς ἑκὼν δίκαιος:. Η φράση του Γλαύκωνος που συνοψίζει τη θεωρία του σοφιστή Θρασύμαχου αποτελεί την απάντηση στην αισιόδοξη σωκρατική -και πλατωνική- άποψη ότι οὐδεὶς ἑκὼν κακός.
ὡς φήσει... λέγων: όπως θα ισχυριστεί ο εκπρόσωπος μιας τέτοιας θεωρίας, για παράδειγμα ο σοφιστής Θρασύμαχος.

Θέματα για συζήτηση

1. Ο Gerbert George Wells (1866-1946). Άγγλος μυθιστοριογράφος και ιστορικός, υπερασπίστηκε με πάθος τα ανθρώπινα δικαιώματα, την αντιαυταρχική εκπαίδευση, την ελευθερία στον έρωτα και το κράτος πρόνοιας που δεν αφήνει τον πολίτη του να οδηγηθεί στην εξαθλίωση. Ένα από τα πιο γνωστά του μυθιστορήματα είναι The Invisible Man (Ο αόρατος άνθρωπος) (1897). Το θέμα όμως του αόρατου απαντά συχνά σε παραμύθια, σε διηγήματα (και νουβέλες και μυθιστορήματα), σε έργα επιστημονικής φαντασίας, σε κόμικς κ.τ.λ. Επιχειρήστε μια διερεύνηση στα βιβλία (και στα ψυχαγωγικά αναγνώσματά) σας και αν κάπου εντοπίσετε το μοτίβο, προσπαθήστε να το σχολιάσετε. Ας μην ξεχνούμε ότι η λεγόμενη λογοτεχνία του περιθωρίου αντλεί συχνά θέματα και ιδέες από την "υψηλή" λογοτεχνία.
2. Είναι προφανές ότι ο Γλαύκων υπερασπίζεται μια θέση που πρόκειται στην πορεία της συζήτησης να αναθεωρηθεί (ο όρος για τη φιλοσοφική αυτή μέθοδο είναι προς θέσιν λέγειν). Η άποψη του Σωκράτη είναι ότι η δικαιοσύνη είναι για την ψυχή ό,τι ακριβώς η υγεία για το σώμα. Κανείς δεν είναι τόσο επιπόλαιος ώστε να προτιμήσει τη νόσο από την υγεία. Αδικία λοιπόν σημαίνει αταξία και αδιάκοπη εσωτερική σύγκρουση. Παρά τα φαινόμενα ο δίκαιος μπορεί να ελπίζει ότι θα ανταμειφθεί και από τους ανθρώπους στην επίγεια και από τους θεούς στην άλλη ζωή. Πώς κρίνετε αυτήν την αισιόδοξη πλατωνική αντίληψη;

Ο Πλάτωνας και οι μαθητές του. Μωσαϊκό από την Πομπηία (1ος αι. π.Χ.).