Αρχαία Ελληνικά (Γ Γενικού Λυκείου – Ομ.Προσ/σμού Ανθρωπιστικών Σπουδών): Ηλεκτρονικό Βιβλίο

ΕΝΟΤΗΤΑ 9η
(359E-360B)

Το δακτυλίδι του Γύγη (Β')

Συλλόγου δὲ γενομένου τοῖς ποιμέσιν εἰωθότος, ἵν' ἐξαγγέλλοιεν κατὰ μῆνα τῷ βασιλεῖ τὰ περὶ τὰ ποίμνια, ἀφικέσθαι καὶ ἐκεῖνον ἔχοντα τὸν δακτύλιον· καθήμενον οὖν μετὰ τῶν ἄλλων τυχεῖν τὴν σφενδόνην τοῦ δακτυλίου περιαγαγόντα πρὸς ἑαυτὸν εἰς τὸ εἴσω τῆς χειρός, τούτου δὲ γενομένου ἀφανῆ αὐτὸν γενέσθαι τοῖς παρακαθημένοις, καὶ διαλέγεσθαι ὡς περὶ οἰχομένου. Καὶ τὸν θαυμάζειν τε καὶ πάλιν ἐπιψηλαφῶντα τὸν δακτύλιον στρέψαι ἔξω τὴν σφενδόνην, καὶ στρέψαντα φανερὸν γενέσθαι. Καὶ τοῦτο ἐννοήσαντα ἀποπειρᾶσθαι τοῦ δακτυλίου εἰ ταύτην ἔχοι τὴν δύναμιν, καὶ αὐτῷ οὕτω συμβαίνειν, στρέφοντι μὲν εἴσω τὴν σφενδόνην ἀδήλῳ γίγνεσθαι, ἔξω δὲ δήλῳ· αἰσθόμενον δὲ εὐθὺς διαπράξασθαι τῶν ἀγγέλων γενέσθαι τῶν παρὰ τὸν βασιλέα, ἐλθόντα δὲ καὶ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ μοιχεύσαντα, μετ' ἐκείνης ἐπιθέμενον τῷ βασιλεῖ ἀποκτεῖναι καὶ τὴν ἀρχὴν οὕτω κατασχεῖν.

Λεξιλόγιο

σύλλογος: συνέλευση, συνάθροιση
περιαγαγόντα (περιήγαγον αόρ. β')· περιάγω: περιστρέφω
εἰς τὸ εἴσω τῆς χειρός: στο πίσω μέρος του χεριού
καὶ διαλέγεσθαι...οἰχομένου: και οι ποιμένες συζητούσαν σαν να είχε αυτός αποχωρήσει
καὶ τὸν (=τοῦτον) θαυμάζειν: και αυτός απορούσε (δηλ. ο Γύγης)
ἐπιψηλαφάω-ῶ: ψηλαφώ την επιφάνεια
ἀποπειράομαι-ῶμαι: κάνω δοκιμή, προσπαθώ να εξακριβώσω
δύναμις: ικανότητα, δυνατότητα
διαπράξασθαι τῶν ἀγγέλων γενέσθαι (διαπράττομαί τινος+ απαρ.) κ.εξ.: όταν το κατάλαβε κατόρθωσε να πείσει τους αγγελιαφόρους να συμπεριληφθεί στην αντιπροσωπεία των ποιμένων που θα πήγαινε στον βασιλιά...

Ερμηνευτικά σχόλια

ἵνα ἐξαγγέλλοιεν (ενεστ. συνήθειας): για να ενημερώσουν...
σφενδόνη: το κοίλο μέρος του δακτυλιδιού μέσα στο οποίο ήταν τοποθετημένος ο δακτυλιόλιθος.
ἀφανῆ γενέσθαι: Στην ελληνική μυθολογική παράδοση οι θεοί μπορούν να εξαφανιστούν μέσα σε ένα σύννεφο ή στην ομίχλη. Ο Άδης όμως διαθέτει μια περικεφαλαία που τον καθιστά αόρατο (Ἅιδος κυνέη), όπως αναφέρει ο Όμηρος και ο Ησίοδος. Αυτή η δοξασία φαίνεται ότι προέκυψε από τη λαϊκή παρετυμολογία του ονόματος Ἅδης < α-Fιδης (α στερητικό και το θέμα Fιδ- του ρήματος ὁράω-ῶ). Και ήρωες όμως, όπως ο Περσεύς, μπορούσαν να γίνονται αόρατοι.
μοιχεύσαντα: Στην Ανατολή (ιδίως στη Λυδία που είχε παλαιότερα μητριαρχική κοινωνική οργάνωση) η γυναίκα, ιδίως η εταίρα, διεδραμάτιζε σημαντικότατο ρόλο στην ανάδειξη του νέου βασιλιά.
ἀποκτεῖναι: Σε πολλούς λαούς η βασιλεία δεν ήταν ακριβώς κληρονομική. Όποιος (συγγενής, σωματοφύλακας, σύμμαχος) κατόρθωνε να δολοφονήσει ή να παραμερίσει με κάποιο τρόπο τον βασιλιά, αυτός και αναλάμβανε το αξίωμα.

Θέμα για συζήτηση

Ο Ηρόδοτος (I, 8-13) διηγείται ότι ο βασιλιάς της Λυδίας Κανδαύλης ερωτεύτηκε παράφορα την ίδια του τη γυναίκα! Παρακινούσε λοιπόν με φορτικότητα τον Γύγη, τον επικεφαλής της βασιλικής φρουράς, να κρυφτεί στον κοιτώνα και να δει τη βασίλισσα γυμνή. Ο Γύγης αρχικά αντιδρούσε στην αλλόκοτη επιθυμία του Κανδαύλη αλλά τελικά υπέκυψε. Η βασίλισσα ωστόσο αντιλήφθηκε τον επείσακτο θεατή. Με τη συμπαράσταση των πιστών της ακολούθων έθεσε στον Γύγη το ακόλουθο δίλημμα: ή να πεθάνει ή να δολοφονήσει ο ίδιος τον Κανδαύλη και να την παντρευτεί κερδίζοντας συνάμα και τη βασιλεία. Ο Γύγης προτίμησε τη δεύτερη λύση.

Ποιες είναι οι διαφορές ανάμεσα στην ηροδότεια και την πλατωνική αφήγηση; Πού κυριαρχεί το δραματικό και νοβελλιστικό στοιχείο και πού το στοιχείο του παραμυθιού;