Αρχαία Ελληνικά (Γ Γενικού Λυκείου – Ομ.Προσ/σμού Ανθρωπιστικών Σπουδών): Ηλεκτρονικό Βιβλίο

ΕΝΟΤΗΤΑ 1η
(B1, 1-3)

Διανοητική και ηθική αρετή.
Ταιριάζει στη φύση μας η ηθική αρετή;

Διττῆς δὴ τῆς ἀρετῆς οὔσης, τῆς μὲν διανοητικῆς τῆς δὲ ἠθικῆς, ἡ μὲν διανοητικὴ τὸ πλεῖον ἐκ διδασκαλίας ἔχει καὶ τὴν γένεσιν καὶ τὴν αὔξησιν, διόπερ ἐμπειρίας δεῖται καὶ χρόνου, ἡ δ' ἠθικὴ ἐξ ἔθους περιγίνεται, ὅθεν καὶ τοὔνομα ἔσχηκε μικρὸν παρεκκλῖνον ἀπὸ τοῦ ἔθους. Ἐξ οὗ καὶ δῆλον ὅτι οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται· οὐθὲν γὰρ τῶν φύσει ὄντων ἄλλως ἐθίζεται, οἷον ὁ λίθος φύσει κάτω φερόμενος οὐκ ἂν ἐθισθείη ἄνω φέρεσθαι, οὐδ' ἂν μυριάκις αὐτὸν ἐθίζῃ τις ἄνω ῥιπτῶν, οὐδὲ τὸ πῦρ κάτω, οὐδ' ἄλλο οὐδὲν τῶν ἄλλως πεφυκότων ἄλλως ἂν ἐθισθείη. Οὔτ' ἄρα φύσει οὔτε παρὰ φύσιν ἐγγίνονται αἱ ἀρεταί, ἀλλὰ πεφυκόσι μὲν ἡμῖν δέξασθαι αὐτάς, τελειουμένοις δὲ διὰ τοῦ ἔθους.

Λεξιλόγιο

διττῆς: δύο ειδών, δύο λογιών
τὸ πλεῖον: κατά κύριο λόγο
διόπερ: γι' αυτό
δεῖται: έχει ανάγκη από, χρειάζεται
ἐξ ἔθους περιγίνεται: είναι αποτέλεσμα συνήθειας, γεννιέται από τη συνήθεια, από τον εθισμό
ὅθεν: από όπου
μικρὸν παρεκκλῖνον: που μικρή παρουσιάζει διαφορά
οὐδεμία... φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται: καμιά... δεν υπάρχει μέσα μας εκ φύσεως
ἄλλως ἐθίζεται: μπορεί να συνηθίσει σε κάτι διαφορετικό, μπορεί να αποκτήσει με εθισμό μιαν άλλη ιδιότητα
μυριάκις: χιλιάδες φορές (κατά λέξη: "δέκα χιλιάδες φορές")
ῥιπτῶν· (πρόσεξε: όχι ῥίπτων): Μπορείς να πεις και τα άλλα δύο γένη της μετοχής;
τῶν ἄλλως πεφυκότων: από τα πράγματα που γεννιούνται από τη φύση με μιαν ορισμένη ιδιότητα
πεφυκόσι μὲν ἡμῖν δέξασθαι αὐτάς: (σ' εμάς που) έχουμε από τη φύση την ιδιότητα να τις δεχτούμε
τελειουμένοις· τελειόομαι-οῦμαι: τελειοποιούμαι, ολοκληρώνομαι

Ερμηνευτικά σχόλια

ἡ δ' ἠθικὴ ἐξ ἔθους περιγίνεται: Και στον Πλάτωνα συναντούμε την ίδια διδασκαλία: «ἐμφύεται πᾶσι... τὸ πᾶν ἦθος διὰ ἔθος». Λέει μάλιστα ο Πλάτωνας ότι ο άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει κάποια ψυχικά χαρακτηριστικά ήδη από τα πρώτα στάδια της ανάπτυξής του.

οὐδεμία... ἐγγίνεται: Ο Αριστοτέλης απορρίπτει εδώ την αριστοκρατική διδασκαλία ότι η αρετή είναι δώρο της φύσης, που τελεσίδικα δίνεται ή όχι απο τη γέννησή του στον άνθρωπο.

οἷον ὁ λίθος: Όπως θα δούμε και παρακάτω, πολύ συχνά ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί απλά, συγκεκριμένα παραδείγματα για να ενισχύσει τον συλλογισμό του.
τελειουμένοις: Και σε άλλο έργο του ο Αριστοτέλης λέει πως η αρετή είναι τελείωσίς τις. Θεωρεί δηλαδή ότι ο άνθρωπος ολοκληρώνεται, γίνεται τέλειος, με την απόκτηση της αρετής, εκπληρώνοντας έτσι τον σκοπό (τέλος) της ύπαρξης του. «...οἷς ὑπάρχει τὸ τέλος, σπουδαῖον <ὄν>, ταῦτα λέγεται τέλεια· κατὰ γὰρ τὸ ἔχειν τὸ τέλος τέλεια».

Θέματα για συζήτηση

1. ἡ μὲν διανοητικὴ... ἐξ ἔθους περιγίνεται: Αν αυτός είναι ο χαρακτήρας των διανοητικών και των ηθικών αρετών, ποιος έχει την κύρια ευθύνη για τη μετάδοση των πρώτων, και ποιος για την απόκτηση των δεύτερων;

2. ὅθεν καὶ τοὔνομα ἔσχηκε: Πρόσεξε ότι ο Αριστοτέλης κάνει εδώ ετυμολογία της λέξης ἠθικός. Κάνε ύστερα από αυτό κάποιες σκέψεις για τον τρόπο με τον οποίο ο Αριστοτέλης οδηγείται στην επισήμανση των (πραγματικών) σημασιών των λέξεων και σχολίασε τη σχέση που έχουν μέσα στη σκέψη του τα πράγματα με τις λέξεις που τα δηλώνουν.

3. ἐξ οὗ καὶ δῆλον ὅτι οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται: Διατύπωσε με δικά σου λόγια τον συλλογισμό με τον οποίο ο Αριστοτέλης οδηγήθηκε σ' αυτό το συμπέρασμα.