Ιστορία της Τέχνης (Γ Λυκείου Επιλογής) - Βιβλίο Μαθητή
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΚΑΙ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Επιστροφή στην αρχική σελίδα του μαθήματος
Εικόνα
ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
ΟΜΑΔΑ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ
ΟΛΓΑ ΖΙΡΩ, πτυχιούχος Α.Σ.Κ.Τ., ΜΑ Ιστορίας της Τέχνης, ΠΕ8
ΕΛΕΝΗ ΜΕΡΤΖΑΝΗ, πτυχιούχος Α.Σ.Κ.Τ., ΠΕ8

Δρ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΕΤΡΙΔΟΥ, Αν. καθηγήτρια Ιοτορίας της Αρχιτεκτονικής Τμήμα Αρχιτεκτόνων Πανεπιοτημιου Πατρών


ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ Π.Ι.

Δρ ΓΙΩΡΓΗΣ ΣΙΓΑΛΑΣ, πτυχιούχος Α.Σ.Κ.Τ., σύμβουλος Καλλιτεχνικών του Π.Ι.

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΡΙΣΗΣ
Δρ ΚΟΝΤΑΡΑΤΟΣ ΣΑΒΒΑΣ, Ομότιμος καθηγητής Α.Σ.Κ.Τ.
ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΗ ΜΑΡΙΑ, πτυχιούχος Α.Σ.Κ.Τ., ΠΕ8

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
ΜΑΙΡΙΤΑ ΚΛΕΙΔΩΝΑΡΗ, φιλόλογος
ΛΙΑ ΜΠΟΥΣΟΥΝΗ-ΓΚΕΣΟΥΡΑ, φιλόλογος


ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

ΤΜΗΜΑ ΓΡΑΦΙΣΤΩΝ ΟΕΔΒ


Με απόφαοη της ελληνικής κυβέρνηοης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού, του Γυμναοίου και του
Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανιομό Εκδόοεως Διδακτικών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν.
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ


ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Γ ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ


ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ · ΑΘΗΝΑ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ



Πρόλογος

Εισαγωγή

1. Παλαιολιθική και Νεολιθική εποχή

2. Η τέχνη της Μεσοποταμίας - Η τέχνη της Αιγύπτου

3. Η Τέχνη του Αιγαίου
Οι αφετηρίες της ευρωπαϊκής τέχνης: Κυκλαδικός, Μινωικός, Μυκηναϊκός Πολιτισμός

4. Η Ελληνική τέχνη: από τους Γεωμετρικούς στους Αρχαϊκούς χρόνους
Γεωμετρικοί χρόνοι, Αρχαϊκοί χρόνοι

5. Κλασική και Ελληνιστική τέχνη
Η κλασική περίοδος. Το τέλος της κλασικής εποχής: οι ελληνιστικοί χρόνοι

6. Η ρωμαϊκή τέχνη

7. Η βυζαντινή τέχνη

8. Η χριστιανική τέχνη το Μεσαίωνα
Η ρομανική τέχνη, η γοτθική τέχνη

9. Οι εξωευρωπαϊκοί πολιτισμοί
Η τέχνη της Κίνας, της Ινδίας, της Ιαπωνίας, του Ισλάμ,
η προκολομβιανή τέχνη, η τέχνη της Αφρικής

10. Η τέχνη την εποχή της Αναγέννησης

11. Η τέχνη του Μπαρόκ

12. Νεοκλασικισμός

13. Ρομαντισμός

14. Ρεαλισμός, Ιμπρεσιονισμός

15. Το Πέρασμα από το 19ο στον 20ό αιώνα
Αρχιτεκτονική του Σιδήρου, του Γυαλιού και του οπλισμένου Σκυροδέματος.
Το κίνημα "Τέχνες και Χειροτεχνίες" (Arts and Crafts), Αρ Νουβό

16. Οι δεκαετίες 1900-1930 (α'μέρος)
Εξπρεσιονισμός, Φωβισμός, ο Γαλάζιος Καβαλάρης, Κυβισμός, Φουτουρισμός

17. Οι δεκαετίες 1900-1930 (β' μέρος)
Ντε Στιλ, Σουπρεματ ισμός, Κονστρουκτιβισμός, Ντανταϊσμός, Σουρεαλισμός.
Η Σχολή του Μπαουχάουζ. Οι μεγάλοι δάσκαλοι της αρχιτεκτονικής

18. Μετ απολεμική τέχνη στην Αμερική και στην Ευρώπη
Η Σχολή της Νέας Υόρκης - Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός

19. Η Δεκαετία του 60, η Δεκαετία του 70, οι Δεκαετίες 80-90
Ποπ Αρτ , Οπ Αρτ , Κινητ ική τέχνη, Μινιμαλισμός,
Εννοιακή τέχνη, Φωτογραφικός Ρεαλισμός

20. Μετα-Μοντερνισμός. Η δεκαετία του 1990: Υποκειμενισμός και Διεθνοποίηση
Οι αναζητήσεις της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Βίντεο - Αρτ

Βιβλιογραφία
ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το βιβλίο "Ιστορία της Τέχνης" της Γ Λυκείου αποτελεί ένα εισαγωγικό ταξίδι στον κόσμο της τέχνης. Είναι μια περιπετειώδης διαδρομή στην καλλιτεχνική δημιουργία από την προϊστορία έως σήμερα. Το βι βλίο θέτει τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα στο ιστορικό τους πλαίσιο, ώστε να γίνει αντιληπτή η συνοχή τους, να διαπιστωθεί η άμεση σχέση της τέχνης με την πολιτισμική εξέλιξη κάθε περιόδου και να συνδεθεί η τέχνη με τη ζωή.
Η τέχνη, ως δημιούργημα του ανθρώπου, είτε υπηρετεί τη θρησκεία, τις πεποιθήσεις, τα ιδανικά είτε εξυπηρετεί πάθη, φιλοδοξίες, ελπίδες, την ανάγκη για επικοινωνία, αποτελεί μοναδική αισθητική εμπειρία συνδυάζοντας το μύθο με την ιστορία και την επιστήμη.
Μελετώντας το πολυδιάστατο φαινόμενο της τέχνης ιστορικά, μέσα από την παρατήρηση και την ανά λυση των πιο γνωστών αριστουργημάτων - γιατί αυτά είναι συνήθως από πολλές απόψεις τα πιο σημαντικά - θα γίνουν κατανοητοί ορισμένοι μηχανισμοί της Ιστορίας της Τέχνης και θα εκτιμηθεί αυτή ως επιστήμη.
Η μελέτη αυτού του εύληπτου βιβλίου προσφέρει πληροφορίες και γνώσεις για έργα, για καλλιτέχνες, για τεχνοτροπίες, για ερμηνεία και έρευνα, αλλά πάνω από όλα προσφέρει μια απόλαυση, την απόλαυση της μαγείας της τέχνης.


Δρ Γιώργης Σιγάλας
Ζωγράφος, Σύμβουλος Καλλιτεχνικών Μαθημάτων
του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ



Η τέχνη

Μέσα από την ανάγκη του για καλλιτεχνική δημιουργία ο άνθρωπος προσπάθη -σε να απαντήσει στα αιώνια προβλήματα της ζωής: τον έρωτα, το θάνατο, το θείο, την ίδια τη ζωή. Επομένως, η καλλιτεχνική δημιουργία, δηλαδή αυτό που ονομάζου με τέχνη, εμφανίζεται από τότε που εμφανίστηκε και ο άνθρωπος επάνω στη Γη.

H λέξη "τέχνη" προέρχεται, σύμφωνα με μία εκδοχή, από το ρήμα "τίκτω"(= "γεννώ") και, όπως κάθε δημιουργία, είναι στενά συνδεδεμένη με την κοινωνική πραγματικότητα και με τις αντιλήψεις κάθε εποχής.

Τέχνη για τον Πλάτωνα ήταν "μίμησις της φύσεως", δηλαδή αντιγραφή των πραγμάτων όπως αυτά φαίνονται. Της αναγνώριζε τεράστια δύναμη επιβολής και γι' αυτό έφτανε στο σημείο να την αρνείται. Για τον Αριστοτέλη τέχνη ήταν η ικανό τητα παραγωγής πραγμάτων σύμφωνα με κανόνες. Τα είδη της χωρίζονταν σε "μι μητικά" και "μη μιμητικά". Στο πρώτο είδος ανήκαν τα οπτικά φαινόμενα, στο δεύ τερο η μίμηση των πράξεων, δηλαδή η ποίηση.

Κατά την περίοδο του Μεσαίωνα έγινε διάκριση ανάμεσα στις "ευγενείς" και τις "βάναυσες τέχνες",(8ΐ1θ8 liberales και artes mechanicae ή serviles δηλαδή στις "ε λευθέριες" και στις "χειρωνακτικές" ή "δουλικές"). Ως "ελευθέριες" θεωρούνταν οι τέχνες που παράγονται από την πνευματική προσπάθεια του ανθρώπου (η γραμμα τική, η λογική, η ρητορική και η αριθμητική, η μουσική, η γεωμετρία, η αστρονομί α). Ως "δουλικές" θεωρούνταν εκείνες που απαιτούν το χειρωνακτικό μόχθο και την επεξεργασία της ύλης, και σε αυτές συγκαταλέγονταν η ζωγραφική και η γλυπτική.

Στην Αναγέννηση η ζωγραφική και η γλυπτική αντιδιαστέλλονται από τις άλλες "χειρωνακτικές" τέχνες και κατακτούν μια θέση ανάμεσα στις "ελευθέριες". Η ζω γραφική είναι επιστήμη, έλεγε ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, και μάλιστα ανώτερη από την ποίηση και τη μουσική. Στα μέσα του 16ου αιώνα η ζωγραφική, η γλυπτική και η αρχιτεκτονική εντάχθηκαν στην κατηγορία των arti di disegno (δηλαδή των τεχ νών του σχεδίου, όπου σχέδιο σήμαινε και τη σύλληψη της ιδέας). Ως γνώστες της προοπτικής δηλαδή των μαθηματικών και των λόγιων κειμένων, της μυθολογίας και της θεολογίας, οι καλλιτέχνες περιελήφθησαν στους πολίτες της ανώτερης πνευματικής τάξης. Στο τέλος του 16ου αιώνα ο καλλιτέχνης αποθεώνεται και θεω ρείται ανώτερος άνθρωπος, ο οποίος χρειάζεται ελεύθερο πεδίο δράσης για τη σύλληψη και την εκτέλεση του έργου του. Το έργο του καλλιτέχνη αντικατοπτρίζει την προσωπικότητά του ή, καλύτερα, είναι ενδιαφέρον και πολύτιμο ακριβώς επει δή είναι δημιούργημά του.

Ήδη από την Αναγέννηση αναπτύχθηκαν διάφορες θεωρίες περί τέχνης, ενώ αργότερα, μετά το 17ο αιώνα και την εποχή του Διαφωτισμού, η καλλιτεχνική δρα στηριότητα απέκτησε μια αυτονομία τόσο από τις επιστήμες όσο και από τα χειρω νακτικά επαγγέλματα. Το 18ο αιώνα η ποίηση, η μουσική, η ζωγραφική, η γλυπτική, η αρχιτεκτονική και ο χορός αποτέλεσαν τις "καλές τέχνες" και συνδέθηκαν, λόγω της κοινής ενασχόλησής τους, με την έννοια του "ωραίου". Το 19ο αιώνα, με την α νάπτυξη της βιομηχανικής παραγωγής, οι τέχνες χωρίστηκαν σε "καλές" και "εφαρ μοσμένες", με τις τελευταίες να στοχεύουν στη σύμπραξη της καλλιτεχνικής παρα γωγής με τη βιομηχανία. Είναι φανερό ότι η κατάταξη των τεχνών σε κατηγορίες συμβαδίζει με τις αντιλήψεις κάθε εποχής. Τον 20ό αιώνα ο κινηματογράφος απο τέλεσε την έβδομη τέχνη.


Η Ιστορία της Τέχνης

Ο Γάλλος ιστορικός Ζακ Αε Γκοφ, στο βιβλίο του Ιστορία και Μνήμη, αναφέρει: Ή λέξη histoire (σε όλες τις γλώσσες που προέκυψαν από τα λατινικά, καθώς και στα αγγλικά) προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη "ιστορία" της ιωνικής διαλέκτου. O τύπος αυτός κατάγεται από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα "wid weid", "voir" (=βλέπω). Εξ ου και το σανσκριτικό "βέτας", "μάρτυρας", και το ελληνικό "ίστωρ", "μάρτυρας", με την έννοια "εκείνου που βλέπει". Αυτή η αντίληψη για την όραση ως ουσιαστική πηγή γνώσης οδηγεί στην άποψη ότι ο "ίστωρ", εκείνος που βλέπει, είναι επίσης αυ τός που γνωρίζει. "Ιστορείν" στα αρχαία ελληνικά σημαίνει "προσπαθώ να γνωρίσω", "να πληροφορηθώ". Ιστορία σημαίνει λοιπόν έρευνα. Αυτή είναι η σημασία της λέξης στον Ήρόδοτο στην αφετηρία των "Ιστοριών" του, οι οποίες είναι "αναζητήσεις", "έρευνες" (Ζακ Αε Γκοφ, Ιστορία και Μνήμη, Αθήνα 1998, σελ. 147).


H Ιστορία, για να παρουσιάσει τις διάφορες στιγμές της ανθρωπότητας, βασίζε ται σε αποδείξεις και μαρτυρίες. Για την Ιστορία της Τέχνης μαρτυρίες είναι τα έρ γα τέχνης.

H Ιστορία της Τέχνης μέσα από την προσέγγιση των διάφορων επιτευγμάτων του πολιτισμού, έχει ως στόχο την καλύτερη κατανόηση του παρόντος. Από την αρ -χαιότητα το ενδιαφέρον για τα έργα της τέχνης ήταν ζωηρό. H Φυσική Ιστορία του Πλίνιου του Νεότερου (1ος αιώνας μ.Χ.) αποτελεί μία από τις πρώτες προσεγγίσεις παρουσίασης των έργων τέχνης. Το βιβλίο που δημοσίευσε το 1550 ο Τζ. Βαζάρι (1511- 74), με τίτλο H ζωή των πιο επιφανών ζωγράφων, γλυπτών και αρχιτεκτόνων, αποτέλεσε μια πρώτη Ιστορία της τέχνης και περιελάμβανε πληροφορίες για την ε κτέλεση των έργων, καθώς και σχόλια για την ικανότητα των καλλιτεχνών. Κατά την Αναγέννηση, μέσα από τη γενικότερη επαφή με την τέχνη των κλασικών, το ενδια φέρον για ιστορικές μαρτυρίες γύρω από τη δημιουργία των έργων τέχνης αυξή θηκε. H Ιστορία της Τέχνης αναπτύχθηκε από τους διάφορους συλλέκτες και τους "εραστές των τεχνών", ενώ το 1764 ο Γ. Γ. Βίνκελμαν (1717- 68), στο βιβλίο του H τέχνη των αρχαίων Ελλήνων, συνέδεσε την τέχνη με τη γενικότερη πολιτισμική πο ρεία μιας κοινωνικής ομάδας.

Τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετώπισε η Ιστορία της Τέχνης, όταν από τα μέσα του 19ου αιώνα αποτέλεσε μια ξεχωριστή επιστήμη, ήταν ο τρόπος γραφής της ιστορίας, η διαμόρφωση των περιόδων και των εποχών της τέχνης. Κυρίως οι δόκιμες ιστορίες αναφέρονται σε ποικίλες μορφές της τέχνης, από την κλασική ε ποχή και μετά, με έμφαση στην ανάλυση της ζωγραφικής, της γλυπτικής, της αρχι τεκτονικής και των εφαρμοσμένων τεχνών, ιδιαίτερα όσον αφορά τις καλλιτεχνικές δημιουργίες του δυτικού κόσμου. H τέχνη θεωρήθηκε ως τμήμα της πολιτισμικής πορείας της ανθρωπότητας, ενώ η ιστορία της, μαζί με την οικονομική, πολιτική και κοινωνική ιστορία, θεωρήθηκε ότι μπορούσε να πιστοποιήσει την εξέλιξη του αν θρώπινου πολιτισμού. Ο 20ός αιώνας προσέθεσε στην Ιστορία της Τέχνης, ως επι στήμης, τη συγκριτική παρατήρηση και μελέτη έργων διαφορετικών εποχών, μέσω της μορφολογικής προσέγγισης (Χ. Βέφλιν, 1864-1945), και την εικονολογική μέθο δο, τη διείσδυση δηλαδή στην επιμέρους ανάλυση των εικονογραφικών στοιχείων των έργων, συνδέοντας έτσι την τέχνη με άλλους τομείς του πνεύματος όπως τη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία, την ιστορία, την ψυχολογία (Α. Βαρμπούργκ, 1866-1929, Ε. Πανόφσκυ, 1892-1968).


Λίγα λόγια για το βιβλίο

Το βιβλίο αυτό της Ιστορίας της Τέχνης πραγματεύεται την ανθρώπινη καλλιτε χνική δημιουργία από την παλαιολιθική εποχή μέχρι σήμερα. Παρουσιάζει επίσης και ορισμένα στοιχεία για την εξωευρωπαϊκή τέχνη, έτσι ώστε να μπορεί ο μαθητής να σχηματίσει μια γενικότερη αντίληψη των τάσεων των τεχνών σε σχέση με τους διάφορους πολιτισμούς. Ειδική μνεία στη νεοελληνική τέχνη γίνεται κυρίως στα κε φάλαια που αναφέρονται στην καλλιτεχνική δημιουργία μετά το 19ο αιώνα.

Τα χαρακτηριστικά στοιχεία κάθε εποχής και τα βασικά γνωρίσματα των διάφο ρων κινημάτων προηγούνται της παρουσίασης των έργων και των ιδιαιτεροτήτων κάθε ενότητας. Κάθε κεφάλαιο κλείνει με την περιγραφή και την ανάλυση έργων τα οποία προτείνονται για ανακεφαλαίωση κάθε ενότητας, αλλά και ως ευκαιρία για συζήτηση και συλλογικό προβληματισμό. Στο τέλος κάθε ενότητας υπάρχει το γλωσσάρι, που έχει ως στόχο τη διευκρίνιση κάποιων όρων, ενώ οι ερωτήσεις δραστηριότητες αποσκοπούν στην επιπλέον ανάπτυξη των θεμάτων που εξετάστη καν και στη συμμετοχή των μαθητών στο γενικότερο προβληματισμό. Επιλεγμένα αποσπάσματα από τη διεθνή βιβλιογραφία και από βασικά κείμενα της τέχνης πα ρουσιάζονται μέσα σε πλαίσιο. Τέλος, προτείνεται στους μαθητές ένας κατάλογος βιβλιογραφίας για περαιτέρω εμβάθυνση.

Το μάθημα της Ιστορίας της Τέχνης έχει ως στόχο την εξοικείωση των μαθητών με την καλλιτεχνική δημιουργία των διάφορων εποχών. Το ενδιαφέρον των μαθη τών θα πρέπει να εστιάζεται στα ουσιαστικά στοιχεία των έργων και όχι στην απο στήθιση των ημερομηνιών και των ονομάτων, θα πρέπει δε να χαρακτηρίζεται από μια κριτική τοποθέτηση τόσο απέναντι στα έργα όσο και απέναντι στις αξίες που εμπεριέχουν.