13. Η Παράδοση της Εκκλησίας:
Πολύτιμη κληρονομιά ζωής ή τροχοπέδη της;

Στο περασμένο μάθημα επισημάναμε ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Ορθοδοξίας την εμμονή της στην Παράδοση. Πολύς λόγος γίνεται για την Παράδοση και τη σχέση της με τη σημερινή πραγματικότητα. Στο σημερινό μάθημα θα παρουσιάσουμε την έννοια της Παράδοσης στην Εκκλησία, τη σχέση της με την Αγία Γραφή και τη σημασία της για το σημερινό χριστιανό.

α) Η έννοια της Παράδοσης
Με τον όρο Παράδοση της Εκκλησίας εννοούμε την αδιάσπαστη συνέχεια της πίστης της Εκκλησίας από την εποχή της επί γης παρουσίας του Χριστού, όπως παραδόθηκε στους πρώτους μαθητές του και τους διαδόχους τους. Η πίστη αυτή έχει ως αντικείμενο τον ίδιο το Χριστό και την εμπειρία της ζωής και του κοσμοσωτήριου έργου Του. Αυτό είναι που οι μαθητές «άκουσαν και είδαν με τα ίδια τους τα μάτια και τα χέρια τους ψηλάφησαν» (1 Ιωάν. 1,1) και που αποτελεί το χαρμόσυνο μήνυμα της σωτηρίας (Ευαγγέλιο). Καθώς στο βασικό της μέρος η εμπειρία αυτή καταγράφηκε στην Καινή Διαθήκη, ονομάζουμε σήμερα Παράδοση ειδικά: α) τη διδασκαλία του Χριστού και των Αποστόλων που δεν έχει καταγραφεί στην Αγία Γραφή, αλλά παραδόθηκε στην Εκκλησία στην αρχή προφορικά και στη συνέχεια καταγράφηκε στα έργα των Αποστολικών Πατέρων ή των διαδόχων τους, καθώς και στις αποφάσεις των Συνόδων της Εκκλησίας, επομένως σήμερα η Παράδοση είναι γραπτή, και β) θέματα που σχετίζονται με τη λατρεία, τη διοίκηση και τη ζωή της Εκκλησίας, και η συνείδηση του σώματος της Εκκλησίας έχει αποδεχθεί ότι εκφράζουν την πίστη και το μήνυμα του Ευαγγελίου. Την πίστη αυτήν την έζησαν και τη ζουν οι χριστιανοί μέσα στη ζωή

της Εκκλησίας, δηλαδή στα μυστήρια της και την ευρύτερη εκκλησιαστική ζωή, κάτω από την καθοδήγηση του Αγίου Πνεύματος. Κλήρος και λαός που ζουν αυτήν την εκκλησιαστική ζωή την αναπτύσσουν και τη διατυπώνουν ως διδασκαλία σε κάθε ευκαιρία και την κάνουν πράξη στη λατρευτική ζωή.

β) Παράδοση και Αγία Γραφή
Βασικός φορέας της Παράδοσης της Εκκλησίας είναι η Αγία Γραφή. Ωστόσο η απολυτοποίησή της ως μοναδικού φορέα της Παράδοσης δεν εξασφαλίζει την ιστορική συνέχεια όλης της διδασκαλίας της Εκκλησίας. Η Αγία Γραφή κατανοείται και ερμηνεύεται στα πλαίσια της γενικότερης Παράδοσης της Εκκλησίας. Τα έργα των αποστολικών Πατέρων και των διαδόχων τους, η λατρευτική πράξη, η υμνογραφία και η εκκλησιαστική τέχνη γενικότερα, καθώς και οι αποφάσεις των Συνόδων της Εκκλησίας, ερμηνεύουν την Αγία Γραφή επειδή το ίδιο Άγιο Πνεύμα φωτίζει τους δημιουργούς τους. Γι' αυτό και αυτές

οι μορφές της Παράδοσης είναι θεόπνευστες, όπως η Αγία Γραφή, και είναι ισότιμες και ισόκυρες μ' εκείνη.
Η καταγραφή των γεγονότων της ζωής του Χριστού και η διδασκαλία του στα Ευαγγέλια έγινε στα μέσα του 1ου αιώνα (τα τρία πρώτα γύρω στο 65-70 μ.Χ., του Ιωάννη περί το 94 μ.Χ.), ενώ και οι διάφορες επιστολές γράφηκαν μετά το 52 μ.Χ. Επομένως, επί αρκετές δεκαετίες η πρώτη κοινότητα που έζησε κοντά στο Χριστό, αλλά και αργότερα, μέχρι να κυκλοφορήσουν ευρύτερα τα Ευαγγέλια και οι Επιστολές των Αποστόλων, η διδασκαλία του Χριστού μεταδιδόταν με το προφορικό κήρυγμα. Μετά το 2ο αιώνα, όταν γράφονταν πολλά «Ευαγγέλια» αιρετικών ή απλά ευφάνταστων ανθρώπων που υπέγραφαν με ονόματα αποστόλων, τα λεγόμενα «απόκρυφα», η Εκκλησία για να κατοχυρώσει τη διδασκαλία του Χριστού και να τη διαφυλάξει ανόθευτη, σε διάφορες Συνόδους με βάση τη συνέχεια της προφορικής αποστολικής διδασκαλίας καθόρισε ποια κείμενα θα αποτελέσουν τον «κανόνα» της Αγίας Γραφής, δηλαδή τον κατάλογο των γνήσιων βιβλίων που αποτελούν την Αγία Γραφή,

ο οποίος είναι δεσμευτικός για το πλήρωμα της Εκκλησίας. Τέλος, η ερμηνεία της Αγίας Γραφής από τους Πατέρες της Εκκλησίας και τις Συνόδους έγινε με βάση την εκκλησιαστική εμπειρία και το βίωμα των Αγίων μέσα στην Εκκλησία, δηλαδή την Παράδοση.

γ) Παράδοση ή «συντήρηση»;
Η παραδοχή ότι η Παράδοση έχει μεγάλη αξία για τη ζωή της Εκκλησίας δε σημαίνει ότι κάθε συνήθεια που επικρατεί ιστορικά έχει δεσμευτικό χαρακτήρα για την Εκκλησία. Υπάρχουν παραδόσεις που δεν έχουν σχέση πάντοτε με το γνήσιο πνεύμα του Χριστιανισμού όπως αυτό εκφράστηκε από την Αγία Γραφή, τις Οικουμενικές Συνόδους και την ομόφωνη άποψη των Πατέρων της Εκκλησίας. Πρόκειται για τις επιμέρους «παραδόσεις», που δεν είναι πάντοτε παραδόσεις της Εκκλησίας, έστω και αν συνδέονται με γεγονότα της ζωής της Εκκλησίας, ή για λαϊκές παραδόσεις με παγανιστικά και λαϊκά στοιχεία που έχουν ζυμωθεί με τη θρησκευτική ζωή και είναι δύσκολο να διακρίνει ο απλός πιστός μέχρι πού οι παραδόσεις αυτές είναι γνήσιες παραδόσεις της Εκκλησίας. Αυτές και κριτική και αλλαγή επιδέχονται, στο βαθμό που δεν εκφράζουν τη γνήσια Παράδοση της Εκκλησίας. Σε αντίθετη περίπτωση έχουμε μια απλή «συντήρηση» ενός παρελθόντος που παύει να είναι ζωογόνος αλήθεια. Επίσης, υπάρχουν οι παραδόσεις των ανθρώπων ή τοπικές παραδόσεις, όπως συμβαίνει σε τοπικές Εκκλησίες ή σε χώρες όπου αναπτύσσεται η ιεραποστολή, όπου τα τοπικά έθιμα και οι τοπικοί παραδοσιακοί τρόποι έκφρασης παραμένουν στη ζωή της τοπικής Εκκλησίας και η λατρευτική ζωή επίσης ακολουθεί άλλη πορεία σύμφωνη με τις τοπικές παραδόσεις.
Η Παράδοση της Εκκλησίας δεν είναι κάτι στατικό και αποστεωμένο. Έχει στοιχεία δυναμικά και δημιουργικά που, αν αξιοποιηθούν σωστά, μπορούν, σε κάθε εποχή, να δώσουν νέα πνοή στη ζωή των πιστών και να εκφράσουν τις ανάγκες της κάθε εποχής, μέσα στο γνήσιο πνεύμα της ζωής της Εκκλησίας. Η γνήσια Παράδοση δεν απολυτοποιεί το παρελθόν, αλλά το χρησιμοποιεί ως βάση για να προετοιμάσει το μέλλον που είναι ο ερχομός της Βασιλείας του Θεού στην πληρότητά της. Είναι μια κατάσταση πορείας, στην οποία το παρελθόν γίνεται οδηγός και δείκτης πορείας για τους πιστούς της κάθε εποχής.

δ) Η ευθύνη μας σήμερα

Από τα παραπάνω έγινε φανερό ότι Παράδοση δεν είναι κάποιο υλικό που διαφυλάσσεται σ' ένα «ιερό μουσείο» όπως θα συνέβαινε με νεκρά πράγματα που έχουν ανάγκη διατήρησης. Είναι η ίδια ζωή επειδή είναι η συνέχεια του ζωογόνου σώματος του Χριστού, φωτίζεται από το Άγιο Πνεύμα και μας οδηγεί προς τον τελικό ερχομό της Βασιλείας του Θεού. Συνεπώς, το χρέος του χριστιανού είναι να αξιοποιεί σωστά τη δυναμική που έχει η ίδια η Παράδοση. Όσο ο ίδιος ο χριστιανός παραδίδει τον εαυτό του στη ζωή της Εκκλησίας τόσο μπορεί να επιτυγχάνει τη διαρκή ανανέωση της Παράδοσης για να απαντήσει δημιουργικά στις προκλήσεις της εποχής του.

Επίσης, ο χριστιανός δεν πρέπει να φοβάται την αντιπαράθεση και την κριτική κατά τη συνάντηση της Παράδοσης με το μη χριστιανικό η μη ορθόδοξο κόσμο. Αν πιστεύει και ζει τη δυναμική της, είναι χρέος του να διαλέγεται και να υποστηρίζει αυτό που πιστεύει, ότι δηλαδή η Παράδοση είναι οι ρίζες του δένδρου της Εκκλησίας και επομένως δεν μπορεί κανείς χωρίς συνέπειες για την πνευματική ζωή του σώματος της Εκκλησίας, να την απορρίπτει ως είδος μουσειακό και αναχρονιστικό.
Τέλος, πρέπει να αντιληφθούμε ότι προσαρμογή της Παράδοσης στα δεδομένα της κάθε εποχής, όπου χρειάζεται, δεν μπορεί να γίνει από τη μια στιγμή στην άλλη. Χρέος μας είναι να βιώνουμε τα γνήσια στοιχεία της ορθόδοξης Παράδοσης, να τα υπερασπιζόμαστε από διάφορες επιβουλές και να μην παραιτούμαστε από το διαρκή αγώνα για τη σωστότερη βίωση του ορθόδοξου ήθους αλλά και την κριτική των κακώς κειμένων μέσα στην Εκκλησία. Αυτό όμως πρέπει να γίνεται μέσα στα πλαίσια της εκκλησιαστικής ζωής (λατρεία, συνοδικότητα κτλ.) και όχι με εύκολη και πρόχειρη κριτική μακριά από την Εκκλησία.
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι η Παράδοση της Εκκλησίας είναι πολύτιμη κληρονομιά ζωής. Οι πιστοί οφείλουν να τη διαφυλάσσουν, να τη συνεχίζουν και να την ανανεώνουν, όπου απαιτείται, δημιουργικά.

(Προς Τιμόθεον Β ' 2, 1-3).

2. «Διαδόθηκε κάποτε το σύνθημα "επιστροφή στους Πατέρες". Το σύνθημα, όμως, αυτό δε θεωρήθηκε απόλυτα ικανοποιητικό, γιατί μπορούσε

να ερμηνευτεί και ως οπισθοδρομικό. Για το λόγο αυτόν αντιπροβλήθηκε και το σύνθημα "μπροστά με τους Πατέρες". Τα συνθήματα, όμως, αυτά δεν εκφράζουν απόλυτα τη θέση της Ορθοδοξίας. Η θέση της Ορθοδοξίας είναι: "επόμενοι τοις αγίοις πατράσι". Έπομαι δε σημαίνει ούτε επιστρέφω ούτε βαδίζω μπροστά. Έπομαι σημαίνει ακολουθώ. Και όποιος ακολουθεί δεν προσδιορίζει μόνος του την πορεία του, αλλά εντάσσεται στην πορεία αυτού ή αυτών που ακολουθεί. "Επόμενοι τοις αγίοις Πατράσι" σημαίνει: αποδεχόμενοι τη ζωντανή παρουσία των αγίων Πατέρων και οδηγούμενοι από το ήθος και το φρόνημά τους.
Οι άγιοι Πατέρες ανήκουν στο αδιαίρετο σώμα του ζώντος Χριστού. Γι' αυτό και δεν μπορεί κανείς να τους γνωρίσει και να τους ακολουθήσει, αν δεν ενταχθεί στο ίδιο σώμα. Η Παράδοση των Αγίων Πατέρων, όπως και η Παράδοση των Αποστόλων και όλων των Αγίων, βρίσκεται στο ίδιο το σώμα τον Χριστού, στο οποίο ανήκουν όλοι από κοινού».

(Γ. Μαντζαρίδη, Η Παράδοση της Ορθοδοξίας, περ. Σύναξη τ. 1, (Ιανουάριος-Μάρτιος 1982, σ. 10).

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ
1. Σε ποια ζητήματα εκκλησιαστικής ζωής πρέπει ή μπορεί να υπάρξει ανανέωση σήμερα;
2. Αναφέρετε περιπτώσεις που η Εκκλησία έκανε αλλαγές και προσαρμογές για να επιτύχει καλύτερα στην αποστολή της.
3. Ποια είναι η σχέση Ιεράς Παράδοσης και Αγίας Γραφής;