ΚΕΦΑΛΑΙΟ A'.

Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ:

ΟΥΣΙΑ-ΠΡΟΣΦΟΡΑ-ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ

4.Ποιος είναι ο Θεός κατά την πίστη του Χριστιανισμού

Στα προηγούμενα μαθήματα επιχειρήσαμε μια πρώτη προσέγγιση στο μεγάλο ζήτημα για το Θεό και παρουσιάσαμε το πανανθρώπινο φαινόμενο της θρησκείας. Στη σημερινή διδακτική ενότητα θα εξετάσουμε το θέμα αυτό πιο συστηματικά και ολοκληρωμένα απ' ό,τι σε προηγούμενες τάξεις, γιατί είναι αναγκαίο ως χριστιανοί να γνωρίζουμε τι πιστεύουμε. Ακόμη η γνώση αυτή θα μας οδηγήσει σε μια πιο ενεργό και ενσυνείδητη συμμετοχή στη ζωή και τη λατρεία της Εκκλησίας. Επιγραμματική απάντηση στο ερώτημα του τίτλου του μαθήματος δίνει το Σύμβολο της Πίστεως και μάλιστα το πρώτο άρθρο του:

α) Ο Θεός* είναι απρόσιτος στην ουσία του και μεθεκτός στις ενέργειες του1

Αυτό σημαίνει ότι ο Θεός είναι άγνωστος στην ουσία του και γνωστός με τις ενέργειες του προς τον κόσμο. Δεν έχουμε τη δυνατότητα να προσδιορίσουμε την αυθύπαρκτη ουσία του Θεού, η οποία είναι απρόσιτη και αμέθεκτη. Το μυστήριο της ύπαρξης και της ουσίας του Θεού παραμένει απρόσιτο και ακατάληπτο και η γνώση του είναι αδύνατη. Ο πεπερασμένος ανθρώπινος νους αδυνατεί να συλλάβει την έννοια

1. Κατά τη χριστιανική διδασκαλία ο Θεός είναι ον προσωπικό και απόλυτο. Ως προσωπικό ον έχει τέλειο και άπειρο Νου, γι' αυτό είναι α) παντογνώστης (γνωρίζει τα πάντα αμέσως, αχρόνως και τελείως) και β) πάνσοφος (χρησιμοποιεί τα άριστα μέσα για άριστους σκοπούς) και βούληση, δηλαδή το αυτεξούσιο στον υπέρτατο βαθμό. Είναι άγιος, δίκαιος, ο Θεός είναι αγάπη. Ως απόλυτο ον είναι α) αιώνιος, δηλαδή δεν περιορίζεται από το χρόνο, αλλά πληροί πάντα χρόνο χωρίς χρονική διαδοχή (παρελθόν, παρόν, μέλλον), γι' αυτό ονομάζεται άχρονος, αναίτιος, αναλλοίωτος, ατελεύτητος κτλ., β) πανταχού παρών, δηλαδή δεν περιορίζεται από το χώρο, γι' αυτό είναι άχωρος και αχώρητος, γ) παντοδύναμος, δηλαδή δύναται τα πάντα και όσα θέλει, γι' αυτό ονομάζεται και Παντοκράτωρ.

Ενέργειες είναι οι θεϊκές δυνάμεις που εκδηλώνονται στις σχέσεις του Θεού με τον άνθρωπο και τον κόσμο. Είναι μεν άκτιστες, όπως η ουσία Του, αλλά διαχέονται μέσα στη δημιουργία. Όλα τα όντα μετέχουν στην ουσιοποιό ενέργειά Του (δημιουργική ενέργεια, που δίνει την ύπαρξη στα όντα), ενώ τα λογικά όντα (άγγελοι - άνθρωποι) μετέχουν και στη λογοποιό ενέργειά Του (ενέργεια που προικίζει τα όντα με λογική). Υπάρχουν συγκεκριμένες ενέργειες του Τριαδικού Θεού που φανερώνουν την παρουσία Του μέσα στην ιστορία του κόσμου και της ανθρωπότητας και την αγάπη Του προς τη δημιουργία Του, καθώς επι-

___________________________________________________

για το Θεό τούς ήταν γνωστό, αφού ο Θεός τούς το φανέρωσε. Δηλαδή, παρότι είναι αόρατες και η αιώνια δύναμη του Θεού και η θεϊκή Του ιδιότητα, μπορούσαν να τη δουν μέσα στη δημιουργία, από τότε που έγινε ο κόσμος. Γι' αυτό και δεν έχουν καμιά δικαιολογία) (Ρωμ. 1,19-

Όσα λοιπόν είναι απαραίτητα για την προσέγγιση και τη μερική γνώση του Θεού τα έθεσε στη διάθεσή μας η άπειρη αγάπη Του. Πολλά όμως που μας είναι άγνωστα προς το παρόν θα μας αποκαλυφθούν στη μέλλουσα ζωή. Την αλήθεια αυτή διατυπώνει παραστατικά ο Απ. Παύλος:

σαν μέσα από μεταλλικό καθρέπτη τότε όμως πρόσωπο με πρόσωπο θα δούμε το Θεό) (Α' Κορ. 13, 12). Η ουσία λοιπόν, του Θεού είναι απρόσιτη και ακατάληπτη, αλλά οι ενέργειές Του είναι μεθεκτές (μπορεί ο άνθρωπος να μετάσχει σ' αυτές) με βάση το λογικό και με προϋπόθεση την πίστη. Η αγιότητα και η θέωση είναι ο ανώτατος βαθμός μέθεξης στις ενέργειες του Θεού.

β) 0 Θεός είναι ένας και Τριαδικός

Η πίστη αυτή αποτελεί το ιδιαίτερο γνώρισμα του Χριστιανισμού, όσον αφορά στην περί του Θεού διδασκαλία. Το επίκεντρο της χριστιανικής διδασκαλίας και πίστης για το Θεό συνοψίζεται στη φράση: «ο ένας ως προς την ουσία ή φύση Θεός είναι Τριαδικός ως προς τις υποστάσεις ή πρόσωπα» (Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα). Το μυστήριο του Τριαδικού Θεού είναι ασύλληπτο από την ανθρώπινη σκέψη. Επομένως, είναι αδύνατο να το διερευνήσουμε λογικά. Η μία και ενιαία φύση του Τριαδικού Θεού είναι άναρχη, αιώνια, άπειρη, άκτιστη και ακατάληπτη. Κάθε πρόσωπο του Τριαδικού Θεού είναι φορέας της θείας ουσίας και συγχρόνως είναι όλος υ Θεός. Η θεία ουσία «κατοικεί», υπάρχει «ασυγχύτως, ατρέπτως και αδιαιρέτως» ολόκληρη στα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδας. Οι σχέσεις μεταξύ τους είναι σχέσεις ουσιαστικής αγάπης και «ομοουσιότητας» που εκφράζονται με

τον όρο «αλληλοπεριχώρηση».

Τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδας δεν είναι τρεις θεότητες, ούτε νοούνται ως τρόποι εμφάνισης και παρουσίας του ενός Θεού μέσα στην ιστορία και στη ζωή της Εκκλησίας. Αυτές και άλλες παρόμοιες αιρετικές αντιλήψεις καταδικάστηκαν από οικουμενικές συνόδους. Η πίστη στον τριαδικό Θεό διδάσκεται σαφώς στην Αγ. Γραφή. Ενδεικτικά αναφέρουμε τις ακόλουθες μαρτυρίες: Α) στην Π. Διαθήκη: α) στη δημιουργία του ανθρώπου η χρήση του πληθυντικού αριθμού: ποιήσωμεν άνθρωπον» (Γέν. 1, 27), β) στον πύργο της Βαβέλ επίσης η χρήση

Τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδας έχουν τα προσωπικά τους ιδιώματα Ο Πατέρας είναι αγέννητος, ο Υιός «γεννάται» προαιώνια από τον Πατέρα, και το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται προαιώνια από τον Πατέρα. Ο ομοούσιος Τριαδικός Θεός ενεργεί και εκδηλώνεται προς τον κόσμο ενιαία και αδιαίρετα. Κατά το Μ. Αθανάσιο:

γ) Γνωστός, «ψηλαφητός» στην Ιστορία

Αρχικά αναφέρουμε την «εκ του μηδενός» δημιουργία του κόσμου, η οποία σχετίζεται με την ελευθερία και την αγάπη του Θεού και ταυτίζεται με την έναρξη της ιστορίας. Ακόμη μπορούμε να επισημάνουμε την έμμεση παρουσία του Θεού στην ιστορία της ανθρωπότητας διαμέσου των αγίων μορφών της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Σε μερικά μάλιστα γεγονότα διαπιστώνεται η άμεση επικοινωνία Θεού και ανθρώπου (π.χ. Μωυσής, Απ. Παύλος κ.ά.). Στα παραπάνω θα μπορούσαμε να προσθέσουμε την έμμεση αλλά ενεργό και σωτήρια παρουσία του Θεού στη ζωή των ανθρώπων, που πραγματοποιείται με τη θαυματουργική παρουσία των αγίων της Εκκλησίας μας. Η σπουδαιότερη όμως και εμφανέστερη παρουσία του Θεού στην ιστορία του κόσμου και του ανθρώπου είναι η ενανθρώπηση του δεύτερου προσώπου της Αγίας Τριάδας.

Η αγάπη είναι το ιδιαίτερο γνώρισμα του χριστιανικού Θεού. Η ιδιότητα αυτή άρχισε να εκδηλώνεται από την αρχή της δημιουργίας του κόσμου, της οποίας κίνητρα ήταν η αγάπη και η ελευθερία Του. Η πρόνοια του Θεού εκδηλώνεται ως συντήρηση και κυβέρνηση του κόσμου για την ύπαρξη και κατεύθυνσή του προς την επιτυχία του σκοπού του φανερώνεται στο ενδιαφέρον και την αγάπη του Θεού προς τον κόσμο και τον άνθρωπο. Και η θαυματουργική Του δράση είχε ως κίνητρο την αγάπη προς τον πάσχοντα άνθρωπο. Η παραβολή του ασώτου υιού τονίζει την αγάπη του Θεού προς τον άνθρωπο και μάλιστα προς τον αμαρτωλό. Μεγαλύτερη απόδειξη της μεγάλης αγάπης του Θεού αποτελεί το γεγονός της ενανθρώπησης του Υιού και Λόγου του Θεού:

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ
ΣΥΖΗΤΗΣΗ

1. Γιατί δεν είναι δυνατή η γνώση της ουσίας του Θεού;
2. Ποια είναι η διατύπωση και η έννοια του τριαδικού δόγματος;
3. Από το Δοξαστικό της Πεντηκοστής να επισημάνετε τα προσωπικά ιδιώματα των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας.
4. Πώς επιτυγχάνεται η μερική γνώση του Θεού;
5. Πώς αποδεικνύεται η παρουσία του Θεού στην ιστορία;
6. Πώς μπορούμε να αποδείξουμε ότι αξίζουμε την αγάπη του Θεού;