Ρητορικά Κείμενα (Β Λυκείου Ανθρωπιστικών Σπουδών) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
§§ 24-26 §§ 31-33 Επιστροφή στην αρχική σελίδα του μαθήματος

ΚείμενοΕικόνα

 

  
     [27] Ἀκούω δ᾽ αὐτὸν λέγειν ὡς, εἴ τι ἦν ἀδίκημα τὸ μὴ παραγενέσθαι ἐν ἐκείνῳ τῷ καιρῷ, νόμος ἂν ἔκειτο περὶ αὐτοῦ διαρρήδην, ὥσπερ καὶ περὶ τῶν ἄλλων ἀδικημάτων. οὐ γὰρ οἴεται ὑμᾶς γνώσεσθαι ὅτι διὰ τὸ μέγεθος τοῦ ἀδικήματος οὐδεὶς περὶ αὐτοῦ ἐγράφη νόμος. τίς γὰρ ἄν ποτε ῥήτωρ ἐνεθυμήθη ἢ νομοθέτης ἤλπισεν ἁμαρτήσεσθαί τινα τῶν πολιτῶν τοσαύτην ἁμαρτίαν; [28] οὐ γὰρ ἂν δήπου, εἰ μέν τις λίποι τὴν τάξιν μὴ αὐτῆς τῆς πόλεως ἐν κινδύνῳ οὔσης ἀλλ᾽ ἑτέρους εἰς τοῦτο καθιστάσης, ἐτέθη νόμος ὡς μεγάλα ἀδικοῦντος, εἰ δέ τις αὐτῆς τῆς πόλεως ἐν κινδύνῳ οὔσης λίποι τὴν πόλιν αὐτήν, οὐκ ἂν ἄρα ἐτέθη. <ἦ> σφόδρα γ᾽ ἄν, εἴ τις ᾠήθη τινὰ τῶν πολιτῶν ἁμαρτήσεσθαί τι τοιοῦτόν ποτε. [29] τίς δ᾽ οὐκ ἂν εἰκότως ἐπιτιμήσειεν ὑμῖν, εἰ τοὺς μετοίκους μέν, ὅτι οὐ κατὰ τὸ προσῆκον ἑαυτοῖς ἐβοήθησαν τῷ δήμῳ, ἐτιμήσατε ἀξίως τῆς πόλεως, τοῦτον δέ, ὅτι παρὰ τὸ προσῆκον ἑαυτῷ προὔδωκε τὴν πόλιν, μὴ κολάσετε, εἰ μή γε ἄλλῳ τινὶ μείζονι, τῇ γε παρούσῃ ἀτιμίᾳ; [30] ἀναμνήσθητε δὲ δι᾽ ὅ τι ποτὲ τοὺς ἀγαθοὺς ἄνδρας γενομένους περὶ τὴν πόλιν τιμᾶτε καὶ τοὺς κακοὺς ἀτιμάζετε. ἐδείχθη γὰρ ἀμφότερα ταῦτα οὐ τῶν γεγενημένων μᾶλλόν τι ἕνεκα ἢ τῶν γενησομένων, ἵν᾽ ἀγαθοὶ προθυμῶνται γίγνεσθαι ἐκ παρασκευῆς, κακοὶ δὲ μηδὲ ἐξ ἑνὸς τρόπου ἐπιχειρῶσιν.
Αιτιολόγηση της ανυπαρξίας νόμου σχετικού με το αδίκημα
Η αντίθετη στάση μετοίκων-Φίλωνα
Η παιδευτική αξία τιμών και ποινής

 

 

 

γλωσσικά σχόλιαΕικόνα

27 παραγίγνομαι παρευρίσκομαι
  διαρρήδην ρητώς, σαφώς
  γιγνώσκω αποφασίζω, κρίνω
  ἀκούω + αιτιατική + ειδικό απρμφ. πληροφορούμαι, ακούω. Εκφράζεται ένα αβέβαιο γεγονός, μια φήμη
  τὸ μὴ παραγενέσθαι έναρθρο απρμφ. υποκείμενο του ρ.
28 δήπου βέβαια, υποθέτω, αν δεν απατώμαι
  λείπω τὴν τάξιν εγκαταλείπω τη θέση μου στη μάχη
  ἦ (βεβαιωτικό επίρρημα) πράγματι, βέβαια
  ἦ σφόδρα γ' ἂν (ἐτίθετο νόμος) οπωσδήποτε βέβαια θα θεσπιζόταν νόμος
  οὔσης μτχ. απόλυτη χρονικοϋποθετική
  εἰς τοῦτο εμπρόθ. προσδιορισμός της κατάστασης
29 τὰ προσήκοντα τα αρμόζοντα, τα πρέποντα, τα καθήκοντα
  οὐ κατὰ τὸ προσῆκον ἑαυτοῖς = ὑπὲρ τοῦ προσήκοντος· υπέρ του δέοντος, περισσότερο απ' ό,τι τους έπρεπε, ξεπερνώντας τα καθήκοντά τους, όχι σύμφωνα με τα καθήκοντά τους
  παρὰ τὸ προσῆκον παρά το καθήκον
  γε βέβαια, τουλάχιστον
  ἀτιμία στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων
  εἰ... ἐτιμήσατε αιτιολογική πρότ. υποθετικής αιτιολογίας
  τῆς πόλεως γενική της αξίας
  ὅτι... ἐβοήθησαν τῷ δήμῳ αιτιολογική πρότ. πραγματικής αιτιολογίας
  κατὰ τὸ προσῆκον εμπρόθ. προσδ. της συμφωνίας
  ἑαυτοῖς αντικείμενο στο προσῆκον
  ἀτιμίᾳ δοτική του τρόπου
30 προθυμἐομαι, -οῦμαι προθυμοποιούμαι
  ἐκ παρασκευῆς μετά από προετοιμασία, από πρόθεση, εκ προμελέτης
  μηδ' ἐξ ἑνὸς τρόπου με κανένα τρόπο
  τοὺς γενομένους επιθετική μτχ. αντικείμενο του ρ. τιμᾶτε
  ἐδείχθη γὰρ ἀμφότερα ταῦτα αττική σύνταξη
  τῶν γεγενημένων ἕνεκα (αναστροφή προθέσεως) εμπρόθ. προσδ. της αιτίας
  ἕνεκα τῶν γενησομένων εμπρόθ. προσδ. του σκοπού

 

 

ερμηνευτικά σχόλιαΕικόνα

 

27   Διαμετρικά αντίθετη η ερμηνεία του Φίλωνα και του κατηγόρου για το νομοθετικό κενό σχετικά με την κατηγορία. Ο παραγωγικός συλλογισμός του Φίλωνα έχει ως εξής:
    Για όλα τα αδικήματα έχουν γραφεί νόμοι
    Για την απουσία μου τον καιρό εκείνο δεν έχει γραφεί νόμος
    Άρα η απουσία μου δεν αποτελεί αδίκημα.
Ο κατήγορος αντίθετα συνδέει την ανυπαρξία νόμου με το μέγεθος του αδικήματος που το κατέστησε απρόβλεπτο από ρήτορα ή νομοθέτη. Έτσι μόνον αίρεται η αντίφαση στην επόμενη §28, να έχει δηλ. θεσπισθεί νόμος για το μεγάλο αδίκημα της λιποταξίας, ενώ για το πολύ μεγαλύτερο της εγκατάλειψης πόλεως, και μάλιστα όταν αυτή κινδυνεύει, να μην έχει θεσπισθεί.
29 εἰ τούς μετοίκους μέν, ἐτιμήσατε..., τοῦτον δὲ... μὴ κολάσετε...ἀτιμίᾳ ισχυρότατο το επιχείρημα του κατηγόρου που στηρίζεται στην αντίθετη συμπεριφορά μετοίκων και Φίλωνα προς την πόλη. Η αντίθεση αυτή γίνεται ισχυρότερη με τις επί μέρους αντιθέσεις ἐβοήθησαν <..... > προὔδωκεν, οὐ κατὰ τὸ προσῆκον <.....> παρὰ τὸ προσῆκον οι οποίες, αν ληφθεί υπόψη η διαφορετική κοινωνική ιδιότητα μετοίκου-πολίτη και οι διαφορετικές τους υποχρεώσεις, είναι καταδικαστικές για τον Φίλωνα. Αν όμως οι Βουλευτές επιδείξουν αντιφατική συμπεριφορά (τοὺς μετοίκους μὲν ἐτιμήσατε ἀξίως τῆς πόλεως, τοῦτον δὲ μὴ κολάσετε τῇ γε παρούσῃ ἀτιμίᾳ) είναι λογικό να επικριθούν.
30 ἐδείχθη γὰρ ἀμφότερα ταῦτα οὐ τῶν γεγενημένων... ἢ τῶν γενησομένων η απονομή τιμών στους αγαθούς άνδρες και η επιβολή ποινών στους κακούς (ἀμφότερα ταῦτα) έχουν αιτία, αλλά πολύ περισσότερο ενδιαφέρει την πολιτεία ο σκοπός τους που είναι αντίστοιχα προτρεπτικός και αποτρεπτικός, δηλ. παιδευτικός. Έμμεση υπόδειξη στους Βουλευτές για τη λήψη δίκαιης και παιδευτικής απόφασης. Για την ανάγκη να λάβουν οι δικαστές μια τέτοια απόφαση αναφέρεται ο Λυσίας και στο λόγο του Κατά των Σιτοπωλών 19-20: «... αν τους καταδικάσετε (τους Σιτοπώλες) σε θάνατο, οι υπόλοιποι θα γίνουν κοσμιότεροι· αν όμως τους αφήσετε ατιμώρητους, θα τους έχετε δώσει το δικαίωμα να κάνουν ό,τι θέλουν. Πρέπει όμως, κύριοι δικαστές, να μην τους τιμωρείτε μόνον για τα περασμένα αλλά και για παραδειγματισμό αυτών που πρόκειται να γίνουν σιτοπώλες».

 

 

ΑσκήσειςΕικόνα

  1. Πότε ο νόμος έχει παιδευτικό χαρακτήρα;
  2. Πώς συνδυάζετε την αναφορά του κατηγόρου στους μετοίκους με τη ζωή του Λυσία;
  3. Πώς ερμηνεύει το μέγεθος του αδικήματος ο Φίλων και ο κατήγορος; Ποια ερμηνεία σας φαίνεται πειστικότερη;
  4. Να χαρακτηρισθούν οι υποθετικοί λόγοι του κειμένου.
  5. οἴεται, ἁμαρτήσεσθαι: Να γραφούν τα συνώνυμα στην α.ε. και τα ομόρριζά τους στη ν.ε.
  6. Τίς γὰρ ἄν ποτε... τοσαύτην ἁμαρτίαν; (§ 27).
              α. Να ξαναγράψετε την περίοδο στον πληθυντικό μετατρέποντας τη δυνητική οριστική σε δυνητική ευκτική.
              β. Τι είδος απαρεμφατικής σύνταξης υπάρχει στην περίοδο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

 

Η Αθηνά δίνει το χέρι της στον Δήμο των Αθηναίων (Εκδοτ. Αθηνών) Αθηνά