Ρητορικά Κείμενα (Β Λυκείου Ανθρωπιστικών Σπουδών) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
§§ 20-23 §§ 27-30 Επιστροφή στην αρχική σελίδα του μαθήματος

 

ΠΙΣΤΗ Ή ΑΠΟΔΕΙΞΗ 24-33

«Πίστις ἀπόδειξίς τις, ἔστι δ' ἀπόδειξις ῥητορικὴ ἐνθύμημα»
Αριστοτέλη Ρητορική I 1, 1355α5

ΚείμενοΕικόνα

 

ΜΑΡΤΥΡΙΑ

 

  
     [24] Τί <ἂν> οὖν βουληθέντες ὑμεῖς τοῦτον δοκιμάσαιτε; πότερον ὡς οὐχ ἡμαρτηκότα; ἀλλὰ τὰ μέγιστα περὶ τὴν πατρίδα ἠδίκηκεν· ἀλλ᾽ ὡς ἔσται βελτίων; τοιγάρτοι πρότερον βελτίων γενόμενος περὶ τὴν πόλιν ὕστερον βουλεύειν ἀξιούτω, φανερόν τι ἀγαθὸν ὥσπερ τότε κακὸν ποιήσας. σωφρονέστερον γάρ ἐστιν ὕστερον πᾶσι τῶν ἔργων τὰς χάριτας ἀποδιδόναι· δεινὸν γὰρ ἔμοιγε δοκεῖ εἶναι, εἰ ἐξ ὧν μὲν ἤδη ἡμάρτηκε μηδέποτε τιμωρηθήσεται, ἐξ ὧν δὲ μέλλει εὖ ποιήσειν ἤδη τιμήσεται. [25] ἀλλ᾽ ἄρα ἵνα βελτίους ὦσιν οἱ πολῖται ὁρῶντες ἅπαντας ὁμοίως τιμωμένους, διὰ τοῦτο δοκιμαστέος ἐστίν; ἀλλὰ κίνδυνος καὶ τοὺς χρηστούς, ἐὰν αἰσθάνωνται ὁμοίως τοῖς πονηροῖς τιμώμενοι, παύσεσθαι τῶν χρηστῶν ἐπιτηδευμάτων, τῶν αὐτῶν ἡγουμένους εἶναι τούς τε κακοὺς τιμᾶν καὶ τῶν ἀγαθῶν ἀμνημονεῖν. [26] ἄξιον δὲ καὶ τόδε ἐνθυμηθῆναι, ὅτι εἰ μέν τις φρούριόν τι προὔδωκεν ἢ ναῦς ἢ στρατόπεδόν τι, ἐν ᾧ μέρος τι ἐτύγχανε τῶν πολιτῶν ὄν, ταῖς ἐσχάταις ἂν ζημίαις ἐζημιοῦτο, οὗτος δὲ προδοὺς ὅλην τὴν πόλιν οὐχ ὅπως <μὴ> τιμωρηθήσεται <ἀλλὰ καὶ ὅπως τιμήσεται> παρασκευάζεται. καίτοι δικαίως γ᾽ ἄν, ὅστις φανερῶς ὥσπερ οὗτος προὔδωκε τὴν ἐλευθερίαν, οὐ περὶ τοῦ βουλεύειν ἀλλὰ περὶ τοῦ δουλεύειν καὶ τῆς μεγίστης τιμωρίας ἀγωνίζοιτο.
Ο κατήγορος αναιρεί τους υποθετικούς λόγους επιδοκιμασίας του Φίλωνα
 
 

 

 

 

γλωσσικά σχόλιαΕικόνα

24 τί βουληθέντες; γιατί, για ποιο λόγο;
  τοιγάρτοι γι' αυτό λοιπόν, δια ταύτα
  εὖ ποιῶ ευεργετώ
  ἀποδίδωμι τὴν χάριν αποδίδω την ευγνωμοσύνη
  τί αντικείμενο της μετοχής βουληθέντες
  ὡς οὐχ ἡμαρτηκότα; αιτιολογική μτχ. υποκειμενικής αιτιολογίας
  ὡς ἔσται βελτίων; αιτιολογική πρόταση
  ὥσπερ τότε κακὸν (ενν. ἐποίησεν) αναφορική παραβολική πρόταση
  πᾶσι αντικείμενο του απρμφ. ἀποδιδόναι
  τῶν ἔργων γενική συγκριτική από το επίρρημα πρότερον
  ἐξ ὧν μὲν ἤδη ἡμάρτηκε (= ἐκ τούτων ἃ μὲν ἤδη ἡμάρτηκε) η αναφορική πρότ. έχει θέση εμπρόθετου προσδιορισμού της αιτίας στο ρ. τιμωρηθήσεται
25 δοκιμαστέος ἐστίν (ὁ Φίλων) = δεῖ δοκιμάζεσθαι (τὸν Φίλωνα)
  παύσεσθαι ειδικό απρμφ. υποκείμενο της απρόσωπης έκφρασης κίνδυνός (ἐστι)
26 ζημιόομαι, -οῦμαι τιμωρούμαι
  ἐνθυμηθῆναι (ενν. ὑμᾶς)
  ἐν ᾧ εμπρόθετος προσδ. του τόπου
  προδούς εναντιωματική μτχ.
  ὅπως μὴ τιμωρηθήσεται πλάγια ερωτηματική πρόταση από το ρ. παρασκευάζεται

 

 

ερμηνευτικά σχόλιαΕικόνα

 

24 Τί ἂν οὖν βουληθέντες ὑμεῖς τοῦτον δοκιμάσαιτε; Μετά και την κατάθεση του μάρτυρα Αντιφάνη η ρητορική ερώτηση έρχεται ως λογικό επακόλουθο. Ο ρήτορας δε βλέπει λόγο επιδοκιμασίας του Φίλωνα.
  ὡς οὐχ ἡμαρτηκότα; ἀλλὰ τὰ μέγιστα περὶ τὴν πατρίδα ἠδίκηκεν η αντίθεση ερώτησης-απάντησης είναι καταλυτική για τον Φίλωνα. Το μέγεθος των αδικιών και μάλιστα κατά της πατρίδας είναι πραγματικότητα και αναιρεί το υποθετικό ερώτημα.
  ὡς ἔσται βελτίων; Η δεύτερη υποθετική αιτία για πιθανή επιδοκιμασία του Φίλωνα αναφέρεται σε πιθανή υπόσχεσή του ότι στο μέλλον θα είναι καλύτερος.
  πρότερον βελτίων γενόμενος... ὕστερον βουλεύειν ἀξιούτω το επιχείρημα του κατηγόρου αποτελεί βασική δημοκρατική αρχή: Πρώτα η εκπλήρωση των υποχρεώσεων προς την πατρίδα και κατόπιν η αξίωση για δικαιώματα.
  σωφρονέστερον γάρ ἐστιν... τὰς χάριτας ἀποδιδόναι η πολιτεία ανταμείβει τους πολίτες για τις προσφερόμενες προς αυτήν υπηρεσίες τους. Πρώτα η προσφορά και κατόπιν η αμοιβή. Τούτο αποτελεί πράξη σωφροσύνης αλλά και δικαιοσύνης.
  δεινὸν γὰρ ἔμοιγε δοκεῖ εἶναι, εἰ... τιμήσεται η αντίθεση ἡμάρτηκε <............. > μηδέποτε τιμωρηθήσεται, που αποτελεί παράβαση του δικαίου και η ανατροπή της προηγούμενης λογικής σχέσης προσφοράς-αμοιβής τεκμηριώνουν τον χαρακτηρισμό «δεινόν». Πράγματι αποτελεί παραλογισμό να μην τιμωρείσαι για κάτι κακό που αποδεδειγμένα έκανες και να τιμάσαι για κάτι καλό που δεν έκανες αλλά πρόκειται να κάνεις.
25 ἀλλ᾽ ἄρα ἵνα βελτίους ὦσιν... διὰ τοῦτο δοκιμαστέος ἐστίν; ειρωνικό το ερώτημα, διότι ο σκοπός είναι εξωπραγματικός. Η ισοπέδωση δεν οδηγεί σε βελτίωση αλλά στο αντίθετο ακριβώς αποτέλεσμα.
  ἀλλὰ κίνδυνος... παύσεσθαι τῶν χρηστῶν ἀμνημονεῖν η έλλειψη αξιοκρατίας σε μια πολιτεία αποβαίνει πάντοτε εις βάρος της, διότι οι χρηστοί πολίτες πικραμένοι από την εις βάρος τους αδικία σταματούν το δημιουργικό τους έργο.
  τῶν αὐτῶν ἡγουμένους εἶναι... τῶν ἀγαθῶν ἀμνημονεῖν όταν τα εντεταλμένα όργανα της πολιτείας, όπως στην περίπτωση αυτή η Βουλή, τιμούν τους κακούς και λησμονούν τους αγαθούς, προσφέρουν σ' αυτήν τη χειρότερη υπηρεσία, διότι χάνουν την αξιοπιστία τους.
26 εἰ μέν τις φρούριόν τι προὔδωκεν ἢ ναῦς ἢ στρατόπεδόν τι... ἐζημιοῦτο οι ποινές, που η πολιτεία μετά από εισαγγελία (δημόσια κατηγορία ή καταγγελία) επέβαλλε στον κατηγορούμενο για τα ανωτέρω δημόσια αδικήματα, ήταν αυστηρότατες (θανατική ποινή, δήμευση περιουσίας, ατιμία ολόκληρου του γένους). Για τον λόγο αυτό πολλοί κατηγορούμενοι αυτοεξορίζονταν χωρίς να περιμένουν την απόφαση (Βλέπε Υπερείδη Υπέρ Ευξενίππου 2-5).
  οὗτος δὲ προδοὺς ὅλην τὴν πόλιν... παρασκευάζεται ο λόγος αυτός αντιτίθεται προς τον προηγούμενον, όπου το ἐζημιοῦτο ήταν το φυσικό και λογικό αποτέλεσμα του προὔδωκεν. Τώρα, ενώ η προδοσία είναι πολύ μεγαλύτερη, ο προδότης δεν προετοιμάζεται για την έσχατη τιμωρία αλλά για τη μεγάλη τιμή, την έγκριση από τη Βουλή της εκλογής του στο βουλευτικό αξίωμα.
  καίτοι δικαίως γ᾽ ἄν, ὅστις... προὔδωκε τὴν ἐλευθερίαν... ἀγωνίζοιτο ο κατήγορος αίρει την προηγούμενη αντίφαση και υποδεικνύει έμμεσα στους Βουλευτές τι επιβάλλει το δίκαιον. Ο προδότης της ελευθερίας δεν έχει σχέση με την ιδιότητα του Βουλευτή αλλά με την ιδιότητα του δούλου και δικαιούται τη μεγαλύτερη τιμωρία.

 

 

 

ΑσκήσειςΕικόνα

  1. Ποιες αντιφάσεις επισημαίνει ο κατήγορος σε περίπτωση επιδοκιμασίας του Φίλωνα;
  2. Ποιος είναι ο ρόλος των ερωταποκρίσεων (σχήμα υποφοράς-ανθυποφοράς) στον λόγο;
  3. Τί ἂν οὖν βουληθέντες ὑμεῖς τοῦτον δοκιμάσαιτε: Να τρέψετε την ευθεία ερώτηση σε πλάγια με εξάρτηση ὁ κατήγορος εἶπεν τοῖς βουλευταῖς.
  4. α. Να υπογραμμίσετε τη σωστή απάντηση και να την αιτιολογήσετε
          Το ρ. δοκεῖ (§24) είναι: α. Προσωπικό β. Απρόσωπο.
    β. Με τις λέξεις: δοκεῖ, Φίλων, προδότης, μοι, εἶναι, ἡ πόλις, να σχηματίσετε δύο προτάσεις με προσωπική και απρόσωπη σύνταξη.
  5. ἡμαρτηκότα, αἰσθάνωνται: α) να αντικατασταθούν χρονικά, β) να αντικατασταθούν εγκλιτικά στο β' ενικό και γ' πληθυντικό πρόσωπο του αορίστου β'. γ) να γραφούν τα ομόρριζά των στη ν.ε.
  6. χάριτας, βελτίους, ναῦς: Να κλιθούν.

 

Αργυρό Νόμισμα
Αργυρό νόμισμα (τετράδραχμο) Αθηνών
(β' όψη)