Ρητορικά Κείμενα (Β Λυκείου Ανθρωπιστικών Σπουδών) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
ΚΑΤΑ ΦΙΛΩΝΟΣ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑΣ - Εισαγωγή §§ 5-7 Επιστροφή στην αρχική σελίδα του μαθήματος

 

ΚΑΤΑ ΦΙΛΩΝΟΣ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑΣ                

ΠΡΟΟΙΜΙΟ 1-4
«Τὸ μὲν οὖν προοίμιόν ἐστιν ἀρχὴ λόγου»
Αριστοτέλη, Ρητορική III 14, 1414b19

Κείμενο1Εικόνα

     [1] Ὤιμην μέν, ὦ βουλή, οὐκ ἄν ποτ᾽ εἰς τοῦτο τόλμης Φίλωνα ἀφικέσθαι, ὥστε ἐθελῆσαι εἰς ὑμᾶς ἐλθεῖν δοκιμασθησόμενον· ἐπειδὴ δὲ οὐχ ἕν τι μόνον ἀλλὰ πολλὰ τολμηρός ἐστιν, ἐγὼ δὲ ὀμόσας εἰσῆλθον εἰς τὸ βουλευτήριον τὰ βέλτιστα βουλεύσειν τῇ πόλει, [2] ἔνεστί τε ἐν τῷ ὅρκῳ ἀποφανεῖν εἴ τίς τινα οἶδε τῶν λαχόντων ἀνεπιτήδειον ὄντα βουλεύειν, ἐγὼ τὴν κατὰ τουτουὶ Φίλωνος ποιήσομαι κατηγορίαν, οὐ μέντοι γε ἰδίαν ἔχθραν οὐδεμίαν μεταπορευόμενος, οὐδὲ τῷ δύνασθαι καὶ εἰωθέναι λέγειν ἐν ὑμῖν ἐπαρθείς, ἀλλὰ τῷ πλήθει τῶν ἁμαρτημάτων αὐτοῦ πιστεύων, καὶ τοῖς ὅρκοις οἷς ὤμοσα ἐμμένειν ἀξιῶν. [3] γνώσεσθε μὲν οὖν ὅτι οὐκ ἀπὸ ἴσης παρασκευῆς ἐγώ τε τοῦτον ἐλέγξω οἷός ἐστι καὶ οὗτος ἐπεχείρησε πονηρὸς εἶναι· ὅμως <δ᾽> εἴ τι ἐγὼ ἐλλείποιμι τῷ λόγῳ τῆς κατηγορίας, οὐκ ἂν δίκαιος εἴη οὗτος διὰ τοῦτο ὠφεληθῆναι, ἀλλὰ μᾶλλον, ὅ τι ἱκανῶς διδάξαιμι, ἐκ τούτων ἀποδοκιμασθῆναι. [4] ἐνδεῶς μὲν γὰρ διὰ τὴν ἀπειρίαν πάντων τῶν τούτῳ πεπραγμένων, ἱκανῶς δὲ διὰ τὴν περὶ αὐτὸν κακίαν εἰρηκὼς ἂν εἴην. ἀξιῶ δὲ καὶ ὑμῶν οἵτινες δυνατώτεροι ἐμοῦ εἰσι λέγειν, ἀποφῆναι μείζω ὄντα αὐτοῦ τὰ ἁμαρτήματα, καὶ ἐξ ὧν ἂν ἐγὼ ὑπολίπω, πάλιν αὐτοὺς περὶ ὧν ἴσασι κατηγορῆσαι Φίλωνος· οὐ γὰρ ἐκ τῶν ὑπ᾽ ἐμοῦ λεγομένων <μόνων> δεῖ ὑμᾶς περὶ αὐτοῦ ὁποῖός ἐστι σκέψασθαι.
Οι αιτίες και ο σκοπός της κατηγορίας

 

γλωσσικά σχόλιαΕικόνα

1 τόλμη θράσος, τόλμη, θάρρος, αφοβία
  δοκιμάζω εξετάζω και βρίσκω κάποιον κατάλληλο για δημόσιο αξίωμα, εξετάζω, ελέγχω, εγκρίνω
  τόλμης γενική διαιρετική
  δοκιμασθησόμενον τελική μτχ.
  τι αιτιατική του κατά τι ή της αναφοράς
2 λαγχάνω εκλέγομαι με κλήρο
  βουλεύω συμβουλεύω, σκέπτομαι, είμαι βουλευτής
  ἀποφαίνω φανερώνω, παρουσιάζω, αποδεικνύω, αναδεικνύω, διακηρύσσω
  ἀνεπιτήδειος ακατάλληλος, άχρηστος
  τουτουί αυτού εδώ (η προσθήκη στο τέλος του δεικτικού -ι κάνει εντονότερη τη δεικτική σημασία της αντωνυμίας)
  μεταπορεύμαι τιμωρώ, καταδιώκω, ακολουθώ, μεταναστεύω, μετοικώ
  ἐπαίρομαι περηφανεύομαι, διεγείρομαι
  καί (επιδοτικός) και ακόμη
  βουλεύσειν απρμφ. σκοπού από το ρ. εἰσῆλθον
  τῇ πόλει δοτική προσωπική χαριστική
  ἐν τῷ ὅρκῳ εμπρόθ. προσδ. του τόπου
  εἴ... βουλεύειν πλάγια ερωτηματική πρότ. αντικείμενο του απρμφ. ἀποφανεῖν
  βουλεύειν απρμφ. αναφοράς από το επίθετο ἀνεπιτήδειον
  μεταπορευόμενος αιτιολογική μτχ.
  ἔχθραν αντικείμενο της μετοχής
  τῶν ἁμαρτημάτων γενική διαιρετική
3 ἐλλείπω παραλείπω, υστερώ, είμαι κατώτερος
  ἀπό ἴσης παρασκευῆς εμπρόθ. προσδ. τρόπου
  τῆς κατηγορίας γενική διαιρετική
  ἐκ τούτων εμπρόθ. προσδ. της αιτίας
4 διδάσκω λέγω, διαφωτίζω, πληροφορώ, διδάσκω, ανακοινώνω
  ὲνδεῶς ανεπαρκώς, ελλιπώς
  ὑπολείπω παραλείπω, αφήνω υπόλοιπο
  οἷός ἐστι πλάγια ερωτηματική πρότ. αντικείμενο του ρ. ἐλέγξω
  τῶν πεπραγμένων γενική αντικειμενική στο ἀπειρίαν
  τούτῳ ποιητικό αίτιο
  ὑμῶν γενική διαιρετική
  ὄντα κατηγορηματική μτχ. από το ἀποφῆναι
  ὁποῖός ἐστι πλάγια ερωτηματική πρόταση από το σκέψασθαι

 

 

ερμηνευτικά σχόλιαΕικόνα

1 Ὤιμην μέν... δοκιμασθησόμενον ο χαρακτηρισμός ευθύς εξ αρχής του Φίλωνα ως αναιδούς και η αιτιολογία του εκπλήσσει τους Βουλευτές και αποτελεί προσπάθεια του ρήτορα να τους προϊδεάσει αρνητικά για τον δοκιμαζόμενο.
  ὀμόσας εἰσῆλθον εἰς τὸ βουλευτήριον... βουλεύειν οι Βουλευτές, πριν από την είσοδο τους στη Βουλή, όταν γιόρταζαν και έθυαν τα εισιτήρια (θυσία που έκανε ο Βουλευτής προτού αναλάβει τα καθήκοντά του), έδιδαν τον βουλευτικό όρκο, με τον οποίο βεβαίωναν ότι θα ασκήσουν τα καθήκοντά τους σύμφωνα με τους νόμους, ότι θα εμπεδώσουν τους νόμους του Σόλωνα, ότι θα συμβουλεύουν τα άριστα για τον δήμο των Αθηναίων, ότι κατά τη δοκιμασία της ύστερης Βουλής θα απορρίψουν κάθε ακατάλληλο για Βουλευτή και ότι δε θα φυλακίσουν κανένα Αθηναίο, εκτός αν κάποιος διαπράξει έγκλημα που ο νόμος αναφέρει. Ο βουλευτικός όρκος ορίστηκε λίγο μετά τον Κλεισθένη (Αριστοτέλη Αθηναίων Πολιτεία 22.2).
2 ἐγώ... ποιήσομαι κατηγορίαν, οὐ... μεταπορευόμενος, οὐδέ... ἐπαρθείς, ἀλλά... πιστεύων, καὶ ἀξιῶν τα κίνητρα της κατηγορίας δεν είναι προσωπικά, (προσωπική έχθρα και βουλευτική έπαρση) αλλά ρεαλιστικά (τα πολλά αμαρτήματα του Φίλωνα) και ηθικά (η πιστή τήρηση του βουλευτικού όρκου).
3 γνώσεσθε μὲν οὖν... πονηρὸς εἶναι ο κατήγορος Βουλευτής εκφράζει τη βεβαιότητα ότι έστω και με ελλιπή προπαρασκευή, που εκφράζεται με το σχήμα λιτότητας «οὐκ ἀπὸ ἴσης παρασκευῆς» θα αποδείξει το ποιόν του Φίλωνα αλλά και την πρόθεσή του να είναι κακός.
4 ἐνδεῶς μὲν γὰρ διὰ τὴν ἀπειρίαν... ἱκανῶς δὲ διὰ τὴν... κακίαν... εἰρηκὼς ἂν εἴην οι αντιθετικές εκφράσεις ἐνδεῶς μὲν-ἱκανῶς δὲ εἰρηκὼς ἂν εἴην αναφέρονται αντίστοιχα στις προηγούμενες αντιθετικές υποθέσεις εἴ τι ἐγὼ ἐλλείποιμι τῷ λόγῳ τῆς κατηγορίας καὶ ὅ τι ἱκανῶς διδάξαιμι. Ο ανεπαρκής λόγος του κατηγόρου, λόγω του πλήθους των αμαρτημάτων του δοκιμαζομένου, γίνεται επαρκής προκειμένου να αποκαλύψει την κακία του.
  ἀξιῶ δὲ καὶ ὑμῶν... ὁποῖός ἐστι σκέψασθαι η αξίωση του κατηγόρου στηρίζεται στην υποχρέωση, που απορρέει από τον βουλευτικό όρκο, όσων Βουλευτών μπορούν και γνωρίζουν, να συνδράμουν στην προσπάθειά του βοηθώντας συγχρόνως τη Βουλή να σχηματίσει ολοκληρωμένη εικόνα για το ποιόν του Φίλωνα.

 

 

ΑσκήσειςΕικόνα

  1. Έργο του προοιμίου είναι η εύνοια, η πρόσεξις και η ευμάθεια. Υπάρχουν τα στοιχεία αυτά στο προοίμιο του συγκεκριμένου λόγου;
  2. Τα κίνητρα της κατηγορίας συνάδουν με τη βουλευτική ιδιότητα του κατηγόρου;
  3. Ο κατήγορος αποκαλύπτει προοδευτικά την ηθική ποιότητα του Φίλωνα. Με ποιες φράσεις το επιτυγχάνει;
  4. Να εντοπίσετε στο κείμενο τους προσδιορισμούς του αιτίου (αναγκαστικού και τελικού).
  5. Να δηλωθεί η συντακτική λειτουργία των απαρεμφάτων του κειμένου.
  6. οὐκ ἂν δίκαιος εἴη οὗτος διὰ τοῦτο ὠφεληθῆναι: Να μετατραπεί η προσωπική σύνταξη σε απρόσωπη.
  7. ἀφικέσθαι, ὀμόσας, ἐπαρθείς: α) να αντικατασταθούν χρονικά και β) να αντικατασταθούν εγκλιτικά στο β' ενικό και γ' πληθυντικό πρόσωπο.
  8. οἷος, ὅ τι: Να κλιθούν και στους δύο αριθμούς.

 

1.Το κείμενο ακολουθεί την έκδοση του CAROLUS HUDE (OXFORD 1958).