ΕΝΟΤΗΤΑ 6

ΕΠΙΘΕΤΑ ΤΗΣ Γ΄ ΚΛΙΣΗΣ
Η ΚΛΙΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΟΧΗΣ ΤΟΥ ΠΑΘΗΤΙΚΟΥ ΑΟΡΙΣΤΟΥ

Α. ΥΠΕΝΘΥΜΙΣΗ

Στο παρακάτω κείμενο να βρείτε, με βάση όσα γνωρίζετε, τα επίθετα της γ΄ κλίσης:

Oἱ μὲν οὖν νέοι ἅπαντες τὰ ἤθη εἰσὶν ἐλεήμονες καὶ οὐ κακοήθεις ἀλλ’ εὐήθεις διὰ τὸ μήπω τεθεωρηκέναι πολλὰς πονηρίας. Διὰ δὲ φιλοτιμίαν οὐκ ἀνέχονται ὀλιγωρούμενοι, ἀλλ’ ἀγανακτοῦσι καὶ θρασεῖς γίγνονται, ἂν οἴωνται ἀδικεῖσθαι. Ἔτι δὲ εὐμετάβολοι καὶ ἁψίκοροι πρὸς τὰς ἐπιθυμίας εἰσί, καὶ σφόδρα μὲν ἐπιθυμοῦσι, ταχέως δὲ παύονται· ὀξεῖαι γὰρ αἱ βουλήσεις καὶ οὐ μεγάλαι, ὥσπερ αἱ τῶν καμνόντων δίψαι καὶ πεῖναι.

(Ἀριστοτέλους Ῥητορική, 1389α, 1-17, διασκευή)

* Έχουν διδαχθεί μέχρι τώρα τα φωνηεντόληκτα σε -υς -εια -υ, τα αφωνόληκτα σε -ας -ασα -αν και -ων -ουσα -ον, τα ενρινόληκτα σε -ων -ον και τα σιγμόληκτα σε -ης -ες.

Β. ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

Να μελετήσετε τα επόμενα παραδείγματα και να βρείτε σε ποιες από τις παραπάνω κατηγορίες ανήκουν τα υπογραμμισμένα επίθετα:

• Ἐν τῇ τῶν Ἰνδῶν χώρᾳ ἄμπελοι εὐβότρυες (=με καλά σταφύλια) καὶ φοίνικες γιγάντειοι ἐφύοντο.
• Ὁ Σπερχειὸς ποταμὸς τὸ πάλαι δίπηχυς ἦν τὸ βάθος.
• Αἱ τῆς χαριέσσης ἥβης (= της χαριτωμένης εφηβείας) ἡμέραι βραχεῖαί εἰσιν.
• Οἱ ἐν Μαραθῶνι Ἀθηναῖοι εὐέλπιδες ἦσαν (= είχαν καλές ελπίδες) τῶν ἐναντίων κρατήσειν (= ότι θα νικήσουν τους εχθρούς).
• Οἱ τῶν Λακεδαιμονίων παῖδες ζωμῷ μέλανι ἐτρέφοντο, ὃς ἐκ χοιρείου κρέως (= από χοιρινό κρέας) καὶ αἵματος παρεσκευάζετο.

Στα παραπάνω παραδείγματα οι υπογραμμισμένοι τύποι είναι:

α) φωνηεντόληκτα δικατάληκτα επίθετα της γ΄ κλίσης που λήγουν σε -υς, -υ (ὁ, ἡ εὔβοτρυς, τὸ εὔβοτρυ και ὁ, ἡ δίπηχυς, τὸ δίπηχυ)
β) αφωνόληκτα τρικατάληκτα επίθετα της γ΄ κλίσης που λήγουν σε -εις, -εσσα, -εν (ὁ χαρίεις, ἡ χαρίεσσα, τὸ χαρίεν)
γ) αφωνόληκτα δικατάληκτα επίθετα της γ΄ κλίσης που λήγουν σε -ις, -ι (ὁ, ἡ εὔελπις, τὸ εὔελπι). Και
δ) ενρινόληκτα τρικατάληκτα επίθετα της γ΄ κλίσης που λήγουν σε -ας, -αινα, -αν (ὁ μέλας, ἡ μέλαινα, τὸ μέλαν).

Τα επίθετα αυτά κλίνονται σύμφωνα με τους επόμενους πίνακες (βλ. και τις παραγρ. 171, 173,175 (1,2) και 177(α) της Γ.Α.Ε.):

α)

β)

γ)

δ)

Γ. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Από τα παραπάνω επίθετα:

α) Όσα λήγουν σε -υς /-υος και -υς /-εος, είναι σύνθετα και κλίνονται όπως τα αντίστοιχα ουσιαστικά (δηλαδή, το επίθετο ὁ εὔβοτρυς όπως το ουσιαστικό ὁ βότρυς και το επίθετο ὁ δίπηχυς όπως το ουσιαστικό ὁ πῆχυς) με τις εξής διαφορές:

1. Η γενική του ενικού λήγει σε –ος (αντί -ω).
2. Η ονομαστική (άρα και οι ίδιες μ’ αυτήν πτώσεις) του πληθυντικού των ουδετέρων παραμένει ασυναίρετη στα επίθετα σε -υς /-υος (π.χ. τὰ εὐβότρυα), ενώ σπάνια συναιρείται στα επίθετα σε -υς /-εος (π.χ. τὰ διπήχεα ή διπήχη).

β) Τα αφωνόληκτα τριγενή και τρικατάληκτα επίθετα της γ΄ κλίσης σε -εις, -εσσα, -εν:

1. Αποβάλλουν το -ντ πριν από το -ς της κατάληξης. (Π.χ. ὁ χαρίεντ-ς > ὁ χα-ρίεντ -ς > ὁ χαρίεις).
2. Αποβάλλουν το τελικό -τ, όταν δεν υπάρχει κατάληξη (π.χ. τὸ χαρίεντ > τὸ χαρίεν).
3. Η κλητική ενικού του αρσενικού γένους σχηματίζεται από το θέμα. Π.χ. (ὦ χαρίεν (< ὦ χαρίεντ).
4. Σύμφωνα με το επίθετο ὁ χαρίεις κλίνεται μια σειρά επιθέτων που σημαίνουν πλησμονή όπως: ἀστερόεις, -εσσα, -εν (= γεμάτος αστέρια), ἰχθυόεις, -εσσα, -εν (= γεμάτος ψάρια), ἀνεμόεις, -εσσα, -εν (= γεμάτος άνεμο ή γρήγορος όπως ο άνεμος), ὑλήεις, -εσσα, -εν (= γεμάτος δάση) κ.ά.
5. Κατά το επίθετο ὁ χαρίεις κλίνεται επίσης και η μετοχή του παθητικού αορίστου σε -είς, εῖσα, -εν, π.χ. λυθείς, λυθεῖσα, λυθέν (θ. λυθεντ-).

(Για την κλίση της μετοχής αυτής βλ. και την παραγρ. 187(2) της Γ.Α.Ε.).

γ) Τα αφωνόληκτα δικατάληκτα επίθετα της γ΄ κλίσης σε -ις /-ι (π.χ ὁ, ἡ εὔελπις, τὸ εὔελπι) είναι σύνθετα με β΄ συνθετικό αφωνόληκτο όνομα. Τα επίθετα αυτά κλίνονται συνήθως σύμφωνα με το β΄ συνθετικό τους (π.χ. το επίθετο εὔελπις κλίνεται όπως περίπου και το όνομα ἐλπίς). Στην κατηγορία αυτή ανήκουν επίθετα όπως: ὁ, ἡ ἄχαρις, τὸ ἄχαρι (θ. αχαριτ-), ὁ, ἡ ἐπίχαρις, τὸ ἐπίχαρι, ὁ, ἡ φιλόπολις, τὸ φιλόπολι (θ. φιλοπολιδ-), ὁ, ἡ φίλερις, τὸ φίλερι (= ο φιλόνικος, ο καυγατζής, θ. φιλεριδ-).

δ) Κατά το επίθετο ὁ μέλας κλίνεται επίσης και το επίθετο ὁ τάλας, ἡ τάλαινα, τὸ τάλαν (= ο δυστυχής).

Δ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

  Να συμπληρώσετε τον επόμενο πίνακα:

  Να βάλετε στη σωστή πτώση τα ουσιαστικά που είναι σε παρένθεση:

1. Ἡ τῶν Περσῶν χώρα πληθύει (= είναι γεμάτη) ποταμῶν καὶ ……………… (ἰχθυόεις) λιμνῶν. Ἐνταῦθα οἱ ποταμοὶ εἰσιν τὸ μὲν πλάτος ……………… (τρίπηχυς) τὸ δὲ βάθος ……………… (δίπηχυς).
2. Οἱ τόποι ἐν οἷς ἱερὰ ἵδρυτο (= είχαν ανεγερθεί ναοί) ……………… (ὑλήεις) καὶ ……………… (ἀνεμόεις) ἦσαν.
3. Ἡ Περσεφόνη, λαμπρῶς ……………… (μετοχή παθ. αορ. του ρήμ. παιδεύομαι - ἐπαιδεύθην) ὑπὸ τῆς μητρὸς Δήμητρος, καλλίστη καὶ σωφρονεστάτη τῶν παρθένων ἐγένετο.
4. Ἀθηναίοι ἐφοβοῦντο μὴ οἱ ……………… (μετοχή παθ. αορ. του ρημ. πέμπομαι - ἐπέμφθην) ὑπὸ τῶν Κορινθίων ῥήτορες πείσωσι τὸ πλῆθος.
5. Ἀνὴρ Πέρσης εἰς Ἀθήνας κατέφυγε ……………… (μετοχή παθ. αορ. του ρήμ. φοβοῦμαι - ἐφοβήθην) μὴ ὑπὸ τοῦ σατράπου θανατωθῇ.
6. Αἱ τοῦ Οἰδίποδος θυγατέρες οὐ μόνον φιλάδελφοι (= δεν έτρεφαν αγάπη μόνο για τα αδέρφια τους) ἀλλὰ καὶ ……………… (φιλόπολις = αυτός που αγαπά την πόλη, δηλαδή την πατρίδα του) ἦσαν.
7. Οἱ Ἕλληνες πάντες ἀεὶ ……………… (φιλόπατρις) καὶ ………………            (χαρίεις) ἦσαν.
8. Ταῖς Ἐρινύσιν (= στις Ερινύες) οἱ Ἕλληνες αἶγας (= κατσίκες) ……………… (μέλας) ἔθυον.
9. Οἱ τύραννοι ……………… (τάλας) καὶ ……………… (ἄπολις = χωρίς πόλη, χωρίς πατρίδα, θ. απολιδ-) ποιοῦσι τοὺς πολίτας.

  Στο επόμενο κείμενο να αναγνωρίσετε τους υπογραμμισμένους τύπους και να γράψετε τη γενική και δοτική ενικού και πληθυντικού (σε όλα τα γένη):

Ἔπηλύς ποτε πένης εἰς Ἀθήνας ἀφικνεῖται καὶ δοῦλος τῷ Διογένει γίγνεται. Τοῦτον ὁ Διογένης, διὰ τὸ ἄχαριν καὶ φίλεριν εἶναι, δὶς καὶ τρὶς τῆς ἡμέρας ἔδερε. Ὁ δοῦλος ἄπελπις διὰ τοῦτο ἦν καὶ μετ’ ὀλίγον ὁ τάλας ἀπέδρα. Διογένης δ’ ὅμως τὸν ἄπολιν φυγάδα οὐ διώκει. «Αἰσχρὸν γάρ», ἔλεγεν, «τὸν μὲν δοῦλον ἄνευ τοῦ Διογένους ὑπομένειν διάγειν, Διογένη δ’ ἄνευ τοῦ δούλου οὔ».

  Στο επόμενο κείμενο να βρείτε δυο τουλάχιστον τύπους της μετοχής παθητικού αορίστου. Αφού διαπιστώσετε σε ποιο ρήμα ανήκουν, να κλίνετε μια απ' αυτές σε όλα τα γένη και αριθμούς:

Ταῦρος καταδιωχθεὶς ὑπὸ λέοντος καὶ πορευθεὶς πρός τι σπήλαιον, εὗρεν αἶγας ἀγρίας. Τυπτόμενος δὲ ὑπ’ αὐτῶν καὶ κερατιζόμενος, ἔφη· «ὅμως, οὐχ ὑμᾶς φοβηθείς ἀνέχομαι, ἀλλὰ τὸν πρὸ τοῦ σπηλαίου ἐμφανισθέντα λέοντα».

(Αἰσώπου Μῦθοι, διασκευή)