Νέα Ελληνική Λογοτεχνία (Α Γενικού Λυκείου – Γενικής Παιδείας): Ηλεκτρονικό Βιβλίο

Ο αιχμάλωτον

Το τραγούδι είναι ποντιακή παραλλαγή του γνωστού ακριτικού τραγουδιού των γιων του Ανδρόνικου,πιο γνήσιο από τις άλλες και πιο κοντά στο αρχέτυπο τραγούδι, όπως σημειώνει ο Ν. Πολίτης. Η υπόθεσή του έχει ως εξής: Ο γιος του Ανδρόνικου, γεννημένος σε αιχμαλωσία και αναθρεμμένος από το Σαρακηνό Εμίρ Αλή που αιχμαλώτισε την έγκυο μητέρα του, έφυγε, όταν ενηλικιώθηκε, για να επισκεφτεί τις ελληνικές χώρες (τη «Ρωμανίαν»), με την ελπίδα να βρει τον πατέρα του. Καθ' οδόν συναντά τον πατέρα τον και τον αδελφό του, με τον οποίον μονομαχεί. Όταν κοντεύει να τον νικήσει, αναγνωρίζεται από τον πατέρα του, ο οποίος, από τη χαρά του που βρήκε το δεύτερο γιο του, κάνει ευχή να συναντήσουν εχθρικό στράτευμα, για να φανεί η ανδρεία τους. Πράγματι, νικούν το στράτευμα που το διοικεί μάλιστα ο ίδιος ο Εμίρ Αλής, τον οποίο από ευγνωμοσύνη σώζει ο αιχμάλωτος γιος του Ανδρόνικου.

Η μονομαχία μεταξύ αδελφών που δε γνωρίζονται είναι συχνή στα ακριτικά δημοτικά τραγούδια.

Οι Τούρκ' όνταν εκούρσευαν την Πόλ', τη Ρωμανίαν,
επάτνανε τα εγκλησιάς κι επαίρναν τα εικόνας,
επαίρναν τα χρυσά σταυρούς, αργύρα μαστραπάδες
επήραν και τη μάνα μου, σ' εμέν έμποδος έτον.
Επήγεν και ν-εποίκε με σ' Εμίρ Αλή τα σκάλας.
Εμέν ατός πεσλέεβεν με το μέλ', με το γάλαν,
με το μέλιν, με το γάλαν και με τη αρνί' το κρέας.
Στα φανερά ταντάνιζεν, στα κρύφα διαρμηνεύει:
«Υιέ μ', αν ζεις και γίνεσαι, στη Ρωμανίαν φύγον.
Εκεί 'χες κύρ' Ανδρόνικον και αδελφόν Ξαντίνον».
Εγέντον ο αιχμάλωτον, εγέντον κι ερματώθεν.
Επαίρεν τ' ελαφρόν σπαθίν κι ελλενικόν κοντάριν.
Τοιμάσκεται ο αιχμάλωτον και ση Δενής την στράταν.
«Αστρίτσια μ' χαμηλώσετεν, φεγγάρι μ' κάθα έλα,
για δείξετέ με τη στρατήν ντο πάει ση Ρωμανίαν».
Οι άστροι εχαμέλεναν, οι φέγγοι κάθα έρθαν,
εδείξαν ατόν τη στρατήν ντο πάει ση Ρωμανίαν.

Ασό επαρακούρσεψεν, τα γαίματα λουσμένος,
κύρην κι υιόν επέντεσεν απάν' σο σταυροδρόμιν.
Ο κύρης εκοιμήθηκεν, ο γιόκας εν σα ξύπνα.
Διδαβαίν' καλημερίζει ατόν καλήμεραν 'κι επαίρεν.
Έσυραν τα σπαθία τουν, 'κι κρούγνε τ' έναν τ' άλλο·
τσακώθαν τα σπαθία τουν, να κρούγνε τ' έναν τ' άλλο.
Έρχουνται κι ανταμούντανε και κρούγνε μουστουνίας
Ασή μουστί' το χτύπεμαν εγνέφιξεν ο κύρ'ς ατ'.
«Υιέ μ', κανείς 'κι εντώκε σε, εσέν κανείς 'κι κρούγει,
κατά π' ελέπν τ' ομμάτια μου, ατός έει σε και πάγει.
Για στα κι ας ορωτούμ' ατόν τα γονικά τ' απόθεν».
- Σον θιο σ', σον θιο σ', αιχμάλωτε, τα γονικά σ' απόθεν;
-Κι εξέρς, όνταν εκούρσευαν την Πόλ', τη Ρωμανίαν,
επάτνανε τα εγκλησιάς κι έπαιρναν τα εικόνας,
παίρνανε χρυσά σταυρά κι αργύρα μαστραπάδες,
κούρσεψαν τον Αντρόνικον κι επαίρνανε τη μάνα μ',
επαίραν ατεν κι έφυγαν σ' Εμίρ Αλή τα σκάλας.
«Παιδίν έμνε κι εγέρασα, ζευγάρ' γεράκια 'κι είχα
κι ατώρα ας τ' εγέρασα,
ζευγάρ' γεράκια χτέθα»
Ασή χαράν ατ' το πολλά κατήβανε τα δάκρα τ',
κατήβανε τα δάκρα του Καλομηνάν χαλάτσια.
Κλώσκεται σην Ανατολήν, κάμνει τρία μετάνοιας.
«Χριστέ μ', αν εκατέβαινεν το πάρεγκα φουσάτον,
μουδέ πολλά, μουδέ λίγον, εννέα χιλιάδες,
να παίρνα τα γεράκια μου, εγώ εκείνα ντούνα».

Το λόγος ατ' 'κι επλέρωσεν, το λόγον ατ' 'κι εξείπεν,
όνταν τερεί το πάρεγκα, φουσάτον κατιβαίνει,
μουδέ πολλά, μουδέ λίγον, εννέα χιλιάδες.
Επήρεν τα γεράκια του, εκείντς εκεί εντώκεν.
Εκεί που κρούει ο Ξάντινον, το γαίμαν να πλαντάζει,
εκεί που κρούει ο αιχμάλωτον, το γαίμαν ως τη γούλαν.
«Οπίσ', οπίσ' Εμίρ Αλή, οπίσ' κι εσέν μη κρούγω.
Τ' ομμάτια μ' εθαμπούρωσαν και το σπαθί μ' έχ' άφναν.
Αν κρούγω και σκοτώνω σε, θα λέγετ' εν φονέας·
'κι κρούγω, 'κι σκοτώνω σε, θα λέγνε εφοβέθεν.
Καλλίον 'κι σκοτώσω σε, κι ας λέγνε εφοβέθεν».

Λεξιλόγιο:

επάτνανε: πατούσαν.
έμποδος: έγκυος.
πεσλέεβεν: έτρεφε.
ταντανίζω: κάνω το μωρό να χοροπηδά στα γόνατα μου.
γίνεσαι: μεγαλώσεις.
Δενής (λ. τούρκ.): θάλασσα.
κάθα: κάτω.
ντο: (τι: ντο λες: τι λες)· εδώ: που.
επέντεσεν: συνάντησε.
εν: είναι.
'κι (ουκί): δεν.
μουστουνίας: γροθιές.
εγνέφιξεν: ξύπνησε.
έει σε και πάγει (= σε έχει και πάει, δηλαδή "σε πήρε αποκάτω").
στα: στάσου, σταμάτα.
χτέθα: απόκτησα.
πάρεγκα: αντίκρυ.
ντούνα: χτυπούσα, νικούσα (εντώκεν: εχτύπηχε).
γούλα: λαιμός.
εθαμπούρωσαν: θόλωσαν.
άφνα: άχνα, ατμός.
καλλίον: καλύτερα. Καλομηνάς (από το επίθ. καλός και το ουσ. μήνας): ο μήνας Μάιος.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Να επισημάνετε στο τραγούδι τα κύρια τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά που είναι κοινά και σε άλλα δημοτικά τραγούδια.
Το τραγούδι απαρτίζεται από τρία μέρη - ενότητες. Ποια είναι τα περιστατικά που αφηγείται σε καθεμιά ενότητα;
Ποιος είναι ο κώδικας των αξιών που διέπουν τη συμπεριφορά των προσώπων;
Τι δηλώνει ο τελευταίος στίχος του τραγουδιού;