ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΑΓΗΣΙΛΑΟΣ

Κεφάλαιο 1. §17-22

Κείμενο

[17] Στρατηγικὸν οὖν καὶ τοῦτο ἐδόκει διαπράξασθαι, ὅτι ἐπεὶ πόλεμος προερρήθη καὶ τὸ ἐξαπατᾶν ὅσιόν τε καὶ δίκαιον ἐξ ἐκείνου ἐγένετο, παῖδα ἀπέδειξε τὸν Τισσαφέρνην τῇ ἀπάτῃ, φρονίμως δὲ καὶ τοὺς φίλους ἐνταῦθα ἔδοξε πλουτίσαι· [18] ἐπεὶ γὰρ διὰ τὸ πολλὰ χρήματα εἰλῆφθαι ἀντίπροικα τὰ πάντα ἐπωλεῖτο, τοῖς μὲν φίλοις προεῖπεν ὠνεῖσθαι, εἰπὼν ὅτι καταβήσοιτο ἐπὶ θάλατταν ἐν τάχει τὸ στράτευμα κατάγων· τοὺς δὲ λαφυροπώλας ἐκέλευσε γραφομένους ὁπόσου τι πρίαιντο προΐεσθαι τὰ χρήματα. Ὥστε οὐδὲν προτελέσαντες οἱ φίλοι αὐτοῦ οὐδὲ τὸ δημόσιον βλάψαντες πάντες παμπληθῆ χρήματα ἔλαβον. [19] Ἔτι δὲ ὁπότε αὐτόμολοι ὡς εἰκὸς πρὸς βασιλέα ἰόντα χρήματα ἐθέλοιεν ὑφηγεῖσθαι, καὶ ταῦτα ἐπεμέλετο ὡς διὰ τῶν φίλων ἁλίσκοιτο, ὅπως ἅμα μὲν χρηματίζοιντο, ἅμα δὲ ἐνδοξότεροι γίγνοιντο. Διὰ μὲν δὴ ταῦτα εὐθὺς πολλοὺς ἐραστὰς τῆς αὑτοῦ φιλίας ἐποιήσατο.

Ο Αγησίλαος ευεργετεί τους φίλους του και αποκτά νέους

[20] Γιγνώσκων δ᾽ ὅτι ἡ μὲν πορθουμένη καὶ ἐρημουμένη χώρα οὐκ ἂν δύναιτο πολὺν χρόνον στράτευμα φέρειν, ἡ δ᾽ οἰκουμένη μὲν σπειρομένη δὲ ἀέναον ἂν τὴν τροφὴν παρέχοι, ἐπεμέλετο οὐ μόνον τοῦ βίᾳ χειροῦσθαι τοὺς ἐναντίους, ἀλλὰ καὶ τοῦ πρᾳότητι προσάγεσθαι. [21] Καὶ πολλάκις μὲν προηγόρευε τοῖς στρατιώταις τοὺς ἁλισκομένους μὴ ὡς ἀδίκους τιμωρεῖσθαι, ἀλλ᾽ ὡς ἀνθρώπους ὄντας φυλάττειν, πολλάκις δὲ ὁπότε μεταστρατοπεδεύοιτο, εἰ αἴσθοιτο καταλελειμμένα παιδάρια μικρὰ ἐμπόρων, ἃ πολλοὶ ἐπώλουν διὰ τὸ νομίζειν μὴ δύνασθαι ἂν φέρειν αὐτὰ καὶ τρέφειν, ἐπεμέλετο καὶ τούτων ὅπως συγκομίζοιντό ποι. [22] Τοῖς δ᾽ αὖ διὰ γῆρας καταλειπομένοις αἰχμαλώτοις προσέταττεν ἐπιμελεῖσθαι αὐτῶν, ὡς μήτε ὑπὸ κυνῶν μήθ᾽ ὑπὸ λύκων διαφθείροιντο. Ὥστε οὐ μόνον οἱ πυνθανόμενοι ταῦτα, ἀλλὰ καὶ αὐτοὶ οἱ ἁλισκόμενοι εὐμενεῖς αὐτῷ ἐγίγνοντο. Ὁπόσας δὲ πόλεις προσαγάγοιτο, ἀφαιρῶν αὐτῶν ὅσα δοῦλοι δεσπόταις ὑπηρετοῦσι προσέταττεν ὅσα ἐλεύθεροι ἄρχουσι πείθονται· καὶ τῶν κατὰ κράτος ἀναλώτων τειχέων τῇ φιλανθρωπίᾳ ὑπὸ χεῖρα ἐποιεῖτο.

Η φιλανθρωπία του Αγησιλάου προς τα θύματα του πολέμου

γλωσσικά σχόλια

στρατηγικὸν		που αξίζει σε στρατηγό, δείγμα στρατηγικής ικανότητας
ἐδόκει διαπράξασθαι		υποκ.: ο Αγησίλαος
προερρήθη (προαγορεύω)		κηρύχτηκε
ἐξ ἐκείνου (ενν. τοῦ χρόνου)		και κατόπιν αυτού, έκτοτε (δηλ. από τη στιγμή που κηρύχτηκε ο πόλεμος)
παῖδα ἀποδείκνυμί τινα		αποδεικνύω ότι κάποιος είναι παιδάκι (= άμυαλος και ανώριμος, σε σύγκριση με μένα)
εἰλῆφθαι (απαρ. παθητ. πρκμ. του λαμβάνω)		είχαν ληφθεί, συγκεντρωθεί πολλά λάφυρα
φρονίμως		με σύνεση· προσεκτικά
ἀντίπροικα		πολύ φτηνά, σχεδόν
προεῖπεν (προαγορεύω) τοῖς φίλοις ὠνεῖσθαι (ὠνοῦμαι, -έομαι)		προειδοποίησε τους φίλους του να αγοράζουν
ὁ λαφυροπώλης		αυτός στον οποίο έχει ανατεθεί η πώληση των λαφύρων
πρίαιντο· ὠνοῦμαι, -έομαι		αγοράζω
γράφομαι ὁπόσου ὠνοῦμαι τὰ χρήματα		καταγράφω, σημειώνω πόσο αγόρασα τα λάφυρα
προΐεμαι τὰ χρήματα		διαθέτω προς πώληση τα λάφυρα
προτελῶ (-έω)		προκαταβάλλω φόρο
αὐτόμολος		λιποτάκτης (<αὐτός+μολεῖν· αὐτομολῶ)
ὑφηγοῦμαι, (-έομαι) χρήματα		δίνω πληροφορίες πού υπάρχουν λάφυρα
ὡς διὰ τῶν φίλων ἁλίσκοιτο		να περιέρχονται στους φίλους του, να παίρνουν οι φίλοι
ἐρασταὶ τῆς φιλίας		αυτοί που ποθούν, επιδιώκουν τη φιλία
πορθοῦμαι, (-έομαι)		λεηλατούμαι
φέρω στράτευμα		συντηρώ στράτευμα
ἀέναος, -ον		συνεχής, αδιάκοπος
χειροῦμαι (-όομαι)		υποτάσσω
προσάγομαι		παίρνω με το μέρος μου, προσεταιρίζομαι
ἁλίσκομαι		συλλαμβάνομαι, αιχμαλωτίζομαι
μεταστρατοπεδεύομαι		μετακινώ το στρατόπεδο μου σε καλό σημείο
φέρω		μεταφέρω
κυνῶν (ὁ κύων, τοῦ κυνός)		ο σκύλος
ἀφαιρῶ (-έω) ὅσα δοῦλοι ὑπηρετοῦσι δεσπόταις		αφαιρώ, καταργώ όσες υπηρεσίες είναι αναγκασμένοι να παρέχουν οι δούλοι στους κυρίους τους
προσέττατε (πράττειν)		έδινε εντολή να κάνουν
τεῖχος ἀνάλωτον κατὰ κράτος		τείχος απόρθητο, που δεν μπορεί να αλωθεί, να κυριευθεί με έφοδο
ὑπὸ χεῖρα ποιοῦμαι		παίρνω με το μέρος μου, υποτάσσω

Ερμηνευτικά σχόλια

§17-22

1. Ενώ η τήρηση των συμφωνιών και ο σεβασμός των όρκων (§10-12) προβάλλονται από τον συγγραφέα ως δείγματα αρετής και ηγετικής ικανότητας του Αγησιλάου, η εξαπάτηση του αντιπάλου, μετά την κήρυξη του πολέμου, θεωρείται και όσιο και δίκαιο, σύμφωνο και με την ευσέβεια και με τη νομιμότητα. Ο Αγησίλαος και σε αυτό το σημείο, δηλ. τηw εξαπάτησης του αντιπάλου με σχέδια και στρατηγήματα, φάνηκε πολύ ικανότερος από τον Τισσαφέρνη (§17).
Για να κάνει πιο πλούσιους τους φίλους του και να τους δοόσει κίνητρα για πόλεμο και λαφυραγωγία είπε ότι πολύ γρήγορα (§18) θα κατέβει με το στράτευμα στα παράλια του Αιγαίου, όπου θα μπορούσαν να πουλήσουν σε καλές τιμές τα λάφυρα στις μεγάλες εμπορικές πόλεις και στα λιμάνια τους.
Έλαβε μέτρα για την επιβολή ελέγχου στην αγοραπωλησία των λαφύρων (§19). Οι λαφυροπώλαι, Σπαρτιάτες αξιωματικοί εντεταλμένοι από τον βασιλιά να αγοράζουν τα λάφυρα από αυτούς που τα είχαν αρπάξει και να τα πουλάνε σε υψηλότερη, προφανώς, τιμή, διατάχτηκαν να καταγράψουν την τιμή αγοράς του κάθε λάφυρου, και κατόπιν να το διαθέτουν για πώληση. Έτσι οι φίλοι του Αγησιλάου είχαν ευκαιρίες εύκολου πλουτισμού και χωρίς να προκαταβάλλουν τέλη και χωρίς να ζημιώνουν την πατρίδα τους.
Την απόκτηση αφοσιωμένων φίλων στο στράτευμα την επιδίωξε ο Αγησίλαος και με άλλους τρόπους: εκτός από τις δυνατότητες πλουτισμού τους πρόσφερε και δυνατότητες προσωπικών διακρίσεων (§19). Οι «αυτόμολοι» έχοντας εμπιστοσύνη στον ίδιον τον Αγησίλαο, λόγω της συμπεριφοράς του, του μαρτυρούσαν, του ανακοίνωναν κρυφά πού βρίσκονταν συγκεντρωμένα χρήματα και άλλα υλικά αγαθά· ο Αγησίλαος, επίσης κρυφά, έδινε αυτές τις πληροφορίες μόνο στους φίλους του.
Μέσα σε αυτά τα πλαίσια πρέπει να δούμε την πραότητα (§20) που έδειχνε ο Αγησίλαος στους αιχμαλώτους, όπως επίσης και τη φιλάνθρωπη στάση του απέναντι στις αδύναμες ομάδες του πληθυσμού, του ταλαιπωρημένου από τον πόλεμο.

2. Πρέπει ιδιαίτερα να προσεχτεί η λέξη φιλανθρωπία (§22). Ακόμη και αν ο Ξενοφών αποδίδει προσωπικές εκτιμήσεις για φιλάνθρωπα αισθήματα στην πολιτική συμπεριφορά, δύο σημεία είναι άξια προσοχής:
α) ένας συγγραφέας που αποδίδει το κοινό αίσθημα της εποχής, εκτιμά τις πράξεις του Αγησιλάου ως πράξεις φιλανθρωπίας
β) ένας στρατηγός-πολιτικός, εν ώρα πολέμου, δείχνει φιλανθρωπία, έστω και από σκοπιμότητα.
Στη σκέψη και στα αισθήματα των ανθρώπων του 5ου αι. κατέχει σημαντική θέση η ιδέα του ανθρώπου ως ανθρώπου (§21).

3. Ο πόλεμος έχει και την άλλη, την πιο γνωστή, όψη.
α) Παρατηρείται ανατροπή των ηθικών αξιών «τὸ ἐξαπατᾶν ὅσιόν τε καὶ δίκαιον... ἐγένετο» (§17).
β) Ο άνθρωπος ταλαιπωρείται αφάνταστα και εξευτελίζεται: παιδιά και γέροι που έχουν πέσει στα χέρια δουλεμπόρων, θλιβερά «λάφυρα» και αυτοί (§21-22), εγκαταλείπονται στην ερημιά, όταν ο έμπορος κρίνει ότι θα του στοιχίσει περισσότερο να τους μεταφέρει και να τους τρέφει ως την ώρα που θα τους πουλήσει.
γ) Και υπάρχουν και εκείνοι που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο πλουτίζουν (§16-19).
Μέσα από αυτές τις παρατηρήσεις μπορούμε να κάνουμε αρκετές διαπιστώσεις για την κοινωνία της εποχής εκείνης.

Ερωτήσεις - Ασκήσεις

1.1. Πώς ευεργέτησε τους φίλους του ο Αγησίλαος;
2. Ποιες ήταν οι πηγές πλουτισμού ενός στρατεύματος;

2. 1. Πώς συμπεριφέρθηκε ο Αγησίλαος στους κατοίκους των περιοχών που κατέλαβε;
2. Πώς συμπεριφέρθηκε ο Αγησίλαος στους γέροντες και τα παιδιά που τα είχαν εγκαταλείψει;
3. Ποιες συνέπειες είχε η συμπεριφορά του Αγησιλάου;

3. Η πρόταση ἐπεμέλετο «ὅπως ἅμα μὲν χρηματίζοιντο» (§19) είναι:
—πλάγια ερωτηματική
—τελική
—αναφορική
—συμπερασματική

4. Να βρείτε τις λέξεις των §17-19 που έχουν σχέση με την οικονομική ζωή και να κατασκευάσετε φράσεις νεοελληνικές με όσες από αυτές σώζονται μέχρι σήμερα.

5. Το απαρέμφατο τρέφειν (§21) είναι:
— αντικείμενο του νομίζων
—αντικείμενο του μὴ δύνασθαι
—απαρ. του σκοπού στο φέρειν
—αντικείμενο του ἐπιμέλετο

6. Να δικαιολογηθεί το συμπέρασμα της §22.

7. Ποιο είναι το νόημα της φιλανθρωπίας σύμφωνα με τις §20-22.

8. στρατηγικόν, πόλεμος, αὐτόμολοι, πορθουμένη, χειροῦσθαι, τοὺς ἐναντίους, αὶχμαλώτοις, ἁλισκόμενοι, ἀναλώτων τειχέων: α) Ποιες από τις λέξεις αυτές που έχουν σχέση με τον στρατό και τον πόλεμο έχουν διασωθεί στα νέα ελληνικά; β) να σχηματίσετε στη ΝΕ σύντομες φράσεις χρησιμοποιώντας τα ονόματα στην ονομαστική ενικού και τους ρηματικούς τύπους στο α' εν. πρόσ. ενεστ. Οριστικής.

9. Να γράψετε το α' εν. πρόσ. του Ενεστ. της Οριστικής των ρημάτων με τα οποία έχουν ετυμολογική σχέση οι παρακάτω λέξεις της ΝΕ:

σύνθεση (συντίθημι), ορκωμοσία (................ ), παρασπονδία = αθέτηση συμφωνίας (......................... ), άλωση (.................. ), άφρων (................. ), παρανάλωμα του πυρός (...................... ), καταναλωτής (................ ).

10. Οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί της στήλης Α (§17-19) να συνδεθούν με το είδος τους της στήλης Β και με τον ρηματικό τύπο που προσδιορίζουν της στήλης Γ (Συντακτικό §123-137).

Α	Β	Γ
ἐπεί... προερρήθη	τόπος	πλουτίσαι
ἐξ ἐκείνου	τρόπος	προεῖπεν
τῇ ἀπάτῃ	αιτία	ἀπέδειξε
φρονίμως	αιτία	καταβήσοιτο
διὰ τὸ εἰλῆφθαι	αναφορά	πρίαιντο
ἐπεὶ ἐπωλεῖτο	αιτία	ἁλίσκοιτο
ἐπὶ θάλατταν	αιτία	ἐποιήσατο
ἐν τάχει	χρόνος	ἀπέδειξε (παῖδα)
ὁπόσου	ποσόν	καταβήσοιτο
ὅπως χρηματίζοιντο	αιτία	ἐπωλεῖτο
διὰ ταῦτα	σκοπός	(δίκαιον) ἐγένετο

11. Οι μετοχές της στήλης Α (§20-22) να συνδεθούν με την ισοδύναμή τους δευτερεύουσα πρόταση της στήλης Β.

Α	Β
α) γιγνώσκων	α) ἐπεὶ ἐγίγνωσκεν
	ὅτε ἐγίγνωσκεν
	εἰ ἐγίγνωσκεν
β) σπειρομένη	β) εἰ καὶ σπείρεται
	ἐὰν σπείρηται
	εἰ σπείροιτο
γ) τοῖς καταλειπομένοις	γ) ὅταν καταλείπωνται
	ἐπεὶ κατελείποντο
	οἵ καταλείπονται
δ) οί πυνθανόμενοι	δ) οἵ πυνθάνονται
	ὅταν πυνθάνωνται
	εἰ πυνθάνονται

Θέματα για συζήτηση

Η αρχαιότερη μαρτυρία της λ. «φιλάνθρωπος» στην αρχαία γραμματεία βρίσκεται στον «Προμηθέα Δεσμώτη» του Αισχύλου. Ο Προμηθέας θεωρείται ο πρώτος «φιλάνθρωπος»:
ΚΡΑΤΟΣ
Χθονὸς μὲν ἐς τηλουρὸν ἥκομεν πέδον, /Σκύθην ἐς οἷμον, ἄβροτον εἰς ἐρημίαν. /῞Ηφαιστε, σοὶ δὲ χρὴ μέλειν ἐπιστολὰς /ἅς σοι πατὴρ ἐφεῖτο, τόνδε πρὸς πέτραις /ὑψηλοκρήμνοις τὸν λεωργὸν ὀχμάσαι /ἀδαμαντίνων δεσμῶν ἐν ἀρρήκτοις πέδαις./ Τὸ σὸν γὰρ ἄνθος, παντέχνου πυρὸς σέλας,/ θνητοῖσι κλέψας ὤπασεν· τοιᾶσδέ τοι /ἁμαρτίας σφε δεῖ θεοῖς δοῦναι δίκην, /ὡς ἂν διδαχθῇ τὴν Διὸς τυραννίδα/ στέργειν, φιλανθρώπου δὲ παύεσθαι τρόπου.(στ. 1-11)
(Μετάφραση Α.Σ. Βλάχου)
Φτάσαμε στα πέρατα της γης / στη χώρα της Σκυθίας, στην απάτητη ερημιά. / Τώρα, Ήφαιστε, πρέπει να εκτελέσεις / τις προσταγές που σου έδωσε ο πατέρας και να καρφώσεις / τον κακούργο αυτόν στα ψηλοκρεμαστά βράχια, / με άρρηκτες πέδες και χαλύβδινα δεσμά. / Έκλεψε και χάρισε στους ανθρώπους το δημιούργημά σου, / το θάμπος της πολυμήχανης φωτιάς. / Για το αμάρτημά του αυτό πρέπει να τιμωρηθεί απ' τους θεούς, / για να μάθει να σέβεται την εξουσία του Δία / και να μη νιώθει πια συμπόνια για τους ανθρώπους)

Ποιο είναι το νόημα της φράσεως φιλάνθρωπος τρόπος εδώ; Και ποιο είναι σε καθένα από τα παρακάτω κείμενα το συγκεκριμένο νόημα;

α. Λέγω δ᾽ οὐχ ὡς δυνησόμενον ἁπάσας σε μιμήσασθαι τὰς Ἡρακλέους πράξεις, —οὐδὲ γὰρ ἂν τῶν θεῶν ἔνιοι δυνηθεῖεν—ἀλλὰ κατά γε τὸ τῆς ψυχῆς ἦθος καὶ τὴν φιλανθρωπίαν καὶ τὴν εὔνοιαν ἣν εἶχεν εἰς τοὺς Ἕλληνας, δύναι᾽ ἂν ὁμοιωθῆναι τοῖς ἐκείνου βουλήμασιν. Ἔστι δέ σοι πεισθέντι τοῖς ὑπ᾽ ἐμοῦ λεγομένοις τυχεῖν δόξης οἵας ἂν αὐτὸς βουληθῇς· (Ισοκράτους «Φίλιππος» 114) (Και δεν λέγω ότι θα μπορέσεις να μιμηθείς όλες τις πράξεις του Ηρακλή, γιατί ούτε από τους θεούς μερικοί δεν θα μπορούσαν αλλά ως προς το ήθος της ψυχής και τη φιλανθρωπία και την αγάπη, που είχε προς τους Έλληνες, θα μπορούσες να μοιάσεις στη θέληση εκείνου. Εάν εσύ ακούσεις αυτά που λέγω, θα μπορέσεις οποιαδήποτε δόξα θελήσεις).

β. ΣΩ. Ἴσως γὰρ σὺ μὲν δοκεῖς σπάνιον σεαυτὸν παρέχειν καὶ διδάσκειν οὐκ ἐθέλειν τὴν σεαυτοῦ σοφίαν· ἐγὼ δὲ φοβοῦμαι μὴ ὑπὸ φιλανθρωπίας δοκῶ αὐτοῖς ὅτιπερ ἔχω ἐκκεχυμένως παντὶ ἀνδρὶ λέγειν, οὐ μόνον ἄνευ μισθοῦ, ἀλλὰ καὶ προστιθεὶς ἂν ἡδέως εἴ τίς μου ἐθέλει ἀκούειν. (Πλάτωνος «Ευθύφρων» 3d)
(Μετάφραση Ν. Σκουτερόπουλου:
Ίσως έχουν για σένα την εντύπωση ότι εμφανίζεσαι σπάνια και ότι δεν έχεις πρόθεση να μεταδώσεις τη σοφία σου. Ενώ αντίθετα φοβάμαι ότι εγώ με το ενδιαφέρον μου για τους ανθρώπους, τους έχω δώσει την εντύπωση ότι ανακοινώνω αφειδώλευτα στον καθένα ό,τι έχω, όχι μόνο χωρίς να του παίρνω χρήματα αλλά και δίνοντάς του μετά χαράς, εφόσον έχει τη διάθεση να με ακούει.)

γ. Ὡς δὲ ἐκρίθη τοῦ ἀποπλεῖν ἡμᾶς εἰς τὴν Ἰταλίαν, παρεδίδουν τόν τε Παῦλον καί τινας ἑτέρους δεσμώτας ἑκατοντάρχῃ ὀνόματι Ἰουλίῳ σπείρης Σεβαστῆς. Ἐπιβάντες δὲ πλοίῳ Ἀδραμυττηνῷ μέλλοντες πλεῖν τοὺς κατὰ τὴν Ἀσίαν τόπους ἀνήχθημεν, ὄντος σὺν ἡμῖν Ἀριστάρχου Μακεδόνος Θεσσαλονικέως, τῇ τε ἑτέρᾳ κατήχθημεν εἰς Σιδῶνα· φιλανθρώπως τε ὁ Ἰούλιος τῷ Παύλῳ χρησάμενος ἐπέτρεψε πρὸς τοὺς φίλους πορευθέντα ἐπιμελείας τυχεῖν. (Πράξεις Αποστόλων, 27, 1-3)
(Μετάφραση: Βιβλική Εταιρία, 1985):
Μόλις αποφασίστηκε να αποπλεύσουμε για την Ιταλία, παρέδωσαν τον Παύλο και μερικούς άλλους κρατουμένους σε κάποιον αξιωματικό που τον έλεγαν Ιούλιο, από τη στρατιωτική μονάδα που είχε το όνομα «αυτοκρατορική». Επιβιβαστήκαμε σ' ένα πλοίο από το Αδραμύττιο, που θα πήγαινε στα μέρη της επαρχίας της Ασίας και ξεκινήσαμε. Μαζί μας ήταν κι ο Αρισταρχος ο Μακεδόνας, από τη Θεσσαλονίκη. Την άλλη μέρα φτάσαμε στη Σιδώνα. Ο Ιούλιος φέρθηκε με καλοσύνη στον Παύλο και του επέτρεψε να πάει στους φίλους του, για να τον περιποιηθούν).

δ. Καὶ διασωθέντες τότε ἐπέγνωσαν ὅτι Μελίτη ἡ νῆσος καλεῖται. Οἱ δὲ βάρβαροι παρεῖχον οὐ τὴν τυχοῦσαν φιλανθρωπίαν ἡμῖν ἀνάψαντες γὰρ πυρὰν προσελάβοντο πάντας ἡμᾶς διὰ τὸν ὑετὸν τὸν ἐφεστῶτα καὶ διὰ τὸ ψῦχος (Πράξ. των Αποστ., 28, 1-2).
(Μετάφραση:
Όταν σωθήκαμε, τότε μάθαμε ότι το νησί λεγόταν Μάλτα. Οι ιθαγενείς μάς δέχτηκαν πολύ φιλικά. Άναψαν φωτιά και μας προσκάλεσαν όλους, γιατί είχε αρχίσει να βρέχει κι έκανε κρύο).

ε. Ἦμεν γὰρ ποτε καὶ ἡμεῖς ἀνόητοι, ἀπειθεῖς, πλανώμενοι, δουλεύοντες ἐπιθυμίαις καὶ ἡδοναῖς ποικίλαις, ἐν κακίᾳ καὶ φθόνῳ διάγοντες, στυγητοί, μισοῦντες άλλήλους. Ὅτε δὲ ἡ χρηστότης καὶ ἡ φιλανθρωπία ἐπεφάνη τοῦ σωτῆρος ἡμῶν Θεοῦ, οὐκ ἐξ ἔργων τῶν ἐν δικαιοσύνῆ ὧν ἐποιήσαμεν ἡμεῖς, ἀλλὰ κατὰ τὸν αὐτοῦ ἔλεον ἔσωσεν ἡμᾶς διὰ λουτροῦ παλιγγενεσίας καὶ ἀνακαινώσεως Πνεύματος Ἁγίου. (Παύλου «Προς Τίτον» 3,3-5)
(Μετάφραση:
Γιατί κι εμείς ήμασταν κάποτε άμυαλοι, απείθαρχοι, πλανημένοι, υποδουλωμένοι σε κάθε λογής επιθυμίες και ηδονές· ζούσαμε μέσα στην κακία και στο φθόνο· ήμασταν μισητοί και μισούσαμε ο ένας τον άλλο. Όταν όμως ο σωτήρας μας ο Θεός φανέρωσε την καλοσύνη του και την αγάπη του στους ανθρώπους, μας έσωσε, όχι για τα καλά έργα που τυχόν κάναμε εμείς, αλλά γιατί μας σπλαχνίστηκε. Μας έσωσε με το βάφτισμα της αναγέννησης και της ανανέωσης που χαρίζει το Άγιο Πνεύμα).

Ποια στοιχεία αποδεικνύουν τη στρατηγική ικανότητα του Αγησιλάου;

Να συζητήσετε την κρίση ότι «Ο Τισσαφέρνης ήταν το αρνητικό του Αγησιλάου».