ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Βιβλίο 2. Κεφάλαιο 1. §1-15

Περίληψη

Στο πρώτο βιβλίο των Ελληνικών ο Ξενοφών καταγράφει τα γεγονότα της τελευταίας περιόδου του Πελοποννησιακού πολέμου από το 411 ως το 406 π.Χ. (ναυμαχία στις Αργινούσες και νίκη του αθηναϊκού στόλου).
Το δεύτερο βιβλίο των Ελληνικών, που περιλαμβάνει τέσσερα κεφάλαια, αρχίζει με τις δυσκολίες συντήρησης του εκστρατευτικού σώματος των Σπαρτιατών στη Χίο (405 π.Χ.) και την ανάληψη της ηγεσίας του σπαρτιατικού στόλου, για δεύτερη φορά, από τον Λύσανδρο. Οι νέοι σύμμαχοι των Λακεδαιμονίων δείχνουν εμπιστοσύνη στον Λύσανδρο, και οι διαπραγματεύσεις του με τον Κύρο εξασφαλίζουν την παροχή οικονομικής βοήθειας προς τη Σπάρτη και το πολεμικό της πρόγραμμα. Η βάση του σπαρτιατικού στόλου για τις εξορμήσεις του ήταν η Έφεσος, του αθηναϊκού η Σάμος.

Βιβλίο 2. Κεφάλαιο 1. §16-32

Kείμενο

[16] Oἱ δ’ Ἀθηναῖοι ἐκ τῆς Σάμου ὁρμώμενοι τὴν βασιλέως κακῶς ἐποίουν, καὶ ἐπὶ τὴν Χίον καὶ τὴν Ἔφεσον ἐπέπλεον, καὶ παρεσκευάζοντο πρὸς ναυμαχίαν, καὶ στρατηγοὺς πρὸς τοῖς ὑπάρχουσι προσείλοντο Μένανδρον, Τυδέα, Κηφισόδοτον. [17] Λύσανδρος δ’ ἐκ τῆς Ῥόδου παρὰ τὴν Ἰωνίαν ἐκπλεῖ πρὸς τὸν Ἑλλήσποντον πρός τε τῶν πλοίων τὸν ἔκπλουν καὶ ἐπὶ τὰς ἀφεστηκυίας αὐτῶν πόλεις. Ἀνήγοντο δὲ καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐκ τῆς Χίου πελάγιοι· ἡ γὰρ Ἀσία πολεμία αὐτοῖς ἦν. [18] Λύσανδρος δ’ ἐξ Ἀβύδου παρέπλει εἰς Λάμψακον σύμμαχον οὖσαν Ἀθηναίων· καὶ οἱ Ἀβυδηνοὶ καὶ οἱ ἄλλοι παρῆσαν πεζῇ· ἡγεῖτο δὲ Θώραξ Λακεδαιμόνιος. [19] Προσβαλόντες δὲ τῇ πόλει αἱροῦσι κατὰ κράτος, καὶ διήρπασαν οἱ στρατιῶται οὖσαν πλουσίαν καὶ οἴνου καὶ σίτου καὶ τῶν ἄλλων ἐπιτηδείων πλήρη· τὰ δὲ ἐλεύθερα σώματα πάντα ἀφῆκε Λύσανδρος. [20] Οἱ δ’ Ἀθηναῖοι κατὰ πόδας πλέοντες ὡρμίσαντο τῆς Χερρονήσου ἐν Ἐλαιοῦντι ναυσὶν ὀγδοήκοντα καὶ ἑκατόν. Ἐνταῦθα δὴ ἀριστοποιουμένοις αὐτοῖς ἀγγέλλεται τὰ περὶ Λάμψακον, καὶ εὐθὺς ἀνήχθησαν εἰς Σηστόν. [21] Ἐκεῖθεν δ’ εὐθὺς ἐπισιτισάμενοι ἔπλευσαν εἰς Αἰγὸς ποταμοὺς ἀντίον τῆς Λαμψάκου· διεῖχε δ’ ὁ Ἑλλήσποντος ταύτῃ σταδίους ὡς πεντεκαίδεκα. Ἐνταῦθα δὴ ἐδειπνοποιοῦντο.	Οι στόλοι των αντιπάλων εισπλέουν στον Ελλήσποντο
[22] Λύσανδρος δὲ τῇ ἐπιούσῃ νυκτί, ἐπεὶ ὄρθρος ἦν, ἐσήμηνεν εἰς τὰς ναῦς ἀριστοποιησαμένους εἰσβαίνειν, πάντα δὲ παρασκευασάμενος ὡς εἰς ναυμαχίαν καὶ τὰ παραβλήματα παραβάλλων, προεῖπεν ὡς μηδεὶς κινήσοιτο ἐκ τῆς τάξεως μηδὲ ἀνάξοιτο. [23] Οἱ δὲ Ἀθηναῖοι ἅμα τῷ ἡλίῳ ἀνίσχοντι ἐπὶ τῷ λιμένι παρετάξαντο ἐν μετώπῳ ὡς εἰς ναυμαχίαν. Ἐπεὶ δὲ οὐκ ἀντανήγαγε Λύσανδρος, καὶ τῆς ἡμέρας ὀψὲ ἦν, ἀπέπλευσαν πάλιν εἰς τοὺς Αἰγὸς ποταμούς. [24] Λύσανδρος δὲ τὰς ταχίστας τῶν νεῶν ἐκέλευσεν ἕπεσθαι τοῖς Ἀθηναίοις, ἐπειδὰν δὲ ἐκβῶσι, κατιδόντας ὅ τι ποιοῦσιν ἀποπλεῖν καὶ αὐτῷ ἐξαγγεῖλαι. Καὶ οὐ πρότερον ἐξεβίβασεν ἐκ τῶν νεῶν πρὶν αὗται ἧκον. Ταῦτα δ’ ἐποίει τέτταρας ἡμέρας· καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐπανήγοντο.	Κατάληψη θέσεων
[25] Ἀλκιβιάδης δὲ κατιδὼν ἐκ τῶν τειχῶν τοὺς μὲν Ἀθηναίους ἐν αἰγιαλῷ ὁρμοῦντας καὶ πρὸς οὐδεμιᾷ πόλει, τὰ δ’ ἐπιτήδεια ἐκ Σηστοῦ μετιόντας πεντεκαίδεκα σταδίους ἀπὸ τῶν νεῶν, τοὺς δὲ πολεμίους ἐν λιμένι καὶ πρὸς πόλει ἔχοντας πάντα, οὐκ ἐν καλῷ ἔφη αὐτοὺς ὁρμεῖν, ἀλλὰ μεθορμίσαι εἰς Σηστὸν παρῄνει πρός τε λιμένα καὶ πρὸς πόλιν· οὗ ὄντες ναυμαχήσετε, ἔφη, ὅταν βούλησθε. [26] Οἱ δὲ στρατηγοί, μάλιστα δὲ Τυδεὺς καὶ Μένανδρος, ἀπιέναι αὐτὸν ἐκέλευσαν· αὐτοὶ γὰρ νῦν στρατηγεῖν, οὐκ ἐκεῖνον. Καὶ ὁ μὲν ᾤχετο.	Η ολιγωρία των Αθηναιων
[27] Λύσανδρος δ’, ἐπεὶ ἦν ἡμέρα πέμπτη ἐπιπλέουσι τοῖς Ἀθηναίοις, εἶπε τοῖς παρ’ αὐτοῦ ἑπομένοις, ἐπὰν κατίδωσιν αὐτοὺς ἐκβεβηκότας καὶ ἐσκεδασμένους κατὰ τὴν Χερρόνησον, (ὅπερ ἐποίουν πολὺ μᾶλλον καθ’ ἑκάστην ἡμέραν, τά τε σιτία πόρρωθεν ὠνούμενοι καὶ καταφρονοῦντες δὴ τοῦ Λυσάνδρου, ὅτι οὐκ ἀντανῆγεν), ἀποπλέοντας τοὔμπαλιν παρ’ αὐτὸν ἆραι ἀσπίδα κατὰ μέσον τὸν πλοῦν. Οἱ δὲ ταῦτα ἐποίησαν ὡς ἐκέλευσε.	Το στρατήγημα του Λύσανδρου
[28] Λύσανδρος δ’ εὐθὺς ἐσήμηνε τὴν ταχίστην πλεῖν, συμπαρῄει δὲ καὶ Θώραξ τὸ πεζὸν ἔχων. Κόνων δὲ ἰδὼν τὸν ἐπίπλουν, ἐσήμηνεν εἰς τὰς ναῦς βοηθεῖν κατὰ κράτος. Διεσκεδασμένων δὲ τῶν ἀνθρώπων, αἱ μὲν τῶν νεῶν δίκροτοι ἦσαν, αἱ δὲ μονόκροτοι, αἱ δὲ παντελῶς κεναί· ἡ δὲ Κόνωνος καὶ ἄλλαι περὶ αὐτὸν ἑπτὰ πλήρεις ἀνήχθησαν ἁθρόαι καὶ ἡ Πάραλος, τὰς δ’ ἄλλας πάσας Λύσανδρος ἔλαβε πρὸς τῇ γῇ. Τοὺς δὲ πλείστους ἄνδρας ἐν τῇ γῇ συνέλεξεν· οἱ δὲ καὶ ἔφυγον εἰς τὰ τειχύδρια. [29] Κόνων δὲ ταῖς ἐννέα ναυσὶ φεύγων, ἐπεὶ ἔγνω τῶν Ἀθηναίων τὰ πράγματα διεφθαρμένα, κατασχὼν ἐπὶ τὴν Ἀβαρνίδα τὴν Λαμψάκου ἄκραν ἔλαβεν αὐτόθεν τὰ μεγάλα τῶν Λυσάνδρου νεῶν ἱστία, καὶ αὐτὸς μὲν ὀκτὼ ναυσὶν ἀπέπλευσε παρ’ Εὐαγόραν εἰς Κύπρον, ἡ δὲ Πάραλος εἰς τὰς Ἀθήνας ἀπαγγελοῦσα τὰ γεγονότα.	Η συντριπτική ήττα των Αθηναίων
[30] Λύσανδρος δὲ τάς τε ναῦς καὶ τοὺς αἰχμαλώτους καὶ τἆλλα πάντα εἰς Λάμψακον ἀπήγαγεν, ἔλαβε δὲ καὶ τῶν στρατηγῶν ἄλλους τε καὶ Φιλοκλέα καὶ Ἀδείμαντον. Ἧι δ’ ἡμέρᾳ ταῦτα κατειργάσατο, ἔπεμψε Θεόπομπον τὸν Μιλήσιον λῃστὴν εἰς Λακεδαίμονα ἀπαγγελοῦντα τὰ γεγονότα, ὃς ἀφικόμενος τριταῖος ἀπήγγειλε. [31] Μετὰ δὲ ταῦτα Λύσανδρος ἁθροίσας τοὺς συμμάχους ἐκέλευσε βουλεύεσθαι περὶ τῶν αἰχμαλώτων. Ἐνταῦθα δὴ κατηγορίαι ἐγίγνοντο πολλαὶ τῶν Ἀθηναίων, ἅ τε ἤδη παρενενομήκεσαν καὶ ἃ ἐψηφισμένοι ἦσαν ποιεῖν, εἰ κρατήσειαν τῇ ναυμαχίᾳ, τὴν δεξιὰν χεῖρα ἀποκόπτειν τῶν ζωγρηθέντων πάντων, καὶ ὅτι λαβόντες δύο τριήρεις, Κορινθίαν καὶ Ἀνδρίαν, τοὺς ἄνδρας ἐξ αὐτῶν πάντας κατακρημνίσειαν. Φιλοκλῆς δ’ ἦν στρατηγὸς τῶν Ἀθηναίων, ὃς τούτους διέφθειρεν. [32] Ἐλέγετο δὲ καὶ ἄλλα πολλά, καὶ ἔδοξεν ἀποκτεῖναι τῶν αἰχμαλώτων ὅσοι ἦσαν Ἀθηναῖοι πλὴν Ἀδειμάντου, ὅτι μόνος ἐπελάβετο ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ περὶ τῆς ἀποτομῆς τῶν χειρῶν ψηφίσματος· ᾐτιάθη μέντοι ὑπό τινων προδοῦναι τὰς ναῦς. Λύσανδρος δὲ Φιλοκλέα πρῶτον ἐρωτήσας, ὃς τοὺς Ἀνδρίους καὶ Κορινθίους κατεκρήμνισε, τί εἴη ἄξιος παθεῖν ἀρξάμενος εἰς Ἕλληνας παρανομεῖν, ἀπέσφαξεν.	Η δίκη και η εκτέλεση των αιχμαλώτων

Ο ΧΩΡΟΣ ΤΩΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ
TOΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
411-404 π.Χ.
ΕΛΛΗΣΠΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΠΟΝΤΙΣ

Ο Λύσανδρος (Εκδοτική Αθηνών)

γλωσσικά σχόλια

ὁρμῶμαι+ἐκ+γεν. ὁρμῶ (-άω)		εξορμώ από..., έχω ως ορμητήριο (ορμή· βίαιη, σφοδρή κίνηση)
τὴν βασιλέως (γῆν) κακῶς ἐποίουν		λεηλατούσαν τη χώρα του βασιλιά (της Περσίας)
προσείλοντο· προσαιροῦμαί τινα		εκλέγω επιπλέον, (επίσης), κάποιον
ἀνάγομαι		βγαίνω από το λιμάνι στην ανοιχτή θάλασσα
ἀφέστηκα - ἀφίσταμαι		αποστατώ
αἱρῶ κατὰ κράτος		κυριεύω με έφοδο
ἐπιτήδεια		εφόδια
τὰ ἐλεύθερα σώματα		οι ελεύθεροι, οι πολίτες
κατὰ πόδας		από κοντά
ὁρμίζομαι		αγκυροβολώ (όρμος· μικρός κόλπος, αγκυροβόλι)
ἀριστοποιοῦμαι		τρώω, (προ)γευματίζω - η λ. ἄριστον στα κείμενα του Ομήρου και του Αισχύλου σημαίνει πρωινό, πρόγευμα. Στην ιωνική και στην αττική πεζογραφία, μεσημεριανό γεύμα.
ἐπισιτίζομαι		εφοδιάζομαι με τρόφιμα
ἀντίον		απέναντι
διέχω		έχω πλάτος
ταύτῃ		εκεί
στάδιον, τὸ		(πληθ. στάδιοι, οι, στάδια, τα) μέτρο μήκους, 185μ.
ἡ ἐπιοῦσα (ἔπειμι)		η επομένη
σημαίνω + απαρ.		δίνω σήμα να...
παραβλήματα παραβάλλω		τοποθετώ στα πλάγια του πλοίου παραπετάσματα (από παλιά δέρματα ή από χοντρά υφάσματα), για να προστατευθούν οι ναύτες από τα εχθρικά βέλη
προεῖπεν· προαγορεύω		προειδοποιώ
τάξις		παράταξη
ἀνίσχω		σηκώνω ψηλά - ὁ ἥλιος ἀνίσχει·ανατέλλει
ἀντανάγω		βγάζω κι εγώ τα πλοία από το λιμάνι, για να αντιμετωπίσω τους αντιπάλους
ὀψὲ		αργά, βράδυ
ἕπομαί τινι		ακολουθώ κάποιον
ἐπειδάν ἐκβῶσι		δηλ. οι Αθηναίοι
ἐξαγγεῖλαι αὐτῷ		να ανακοινώσουν σ' αυτόν, δηλ. στον Λύσανδρο
πρὶν αὗται ἧκον		παρά μόνο αφού ήρθαν αυτές (δηλ. οι τριήρεις που είχε στείλει για να κατασκοπεύουν)
αἰγιαλός		ανοιχτή, αμμώδης παραλία (γιαλός)
ὁρμῶ (-έω) (<ὅρμος)		αράζω, αγκυροβολώ
μεθορμίζω (<ὅρμος)		μετακινούμαι σε άλλο αγκυροβόλι
μετιόντας· μέτειμι (μετέρχομαι)		αναζητώ, ψάχνω να βρω
ἀπιέναι· ἄπειμι		απέρχομαι, φεύγω
ᾤχετο· οἴχομαι		σηκώνομαι και φεύγω
οἱ ἑπόμενοι (τοῖς Ἀθηναίοις) παρ' αὐτοῦ		αυτοί που ακολουθούσαν, που κατασκόπευαν (τους Αθηναίους) κατά διαταγή του
ἐσκεδασμένους· σκεδάννυμαι		διασκορπίζομαι
πόρρωθεν		από μακριά
ὠνοῦμαι (-έομαι)		ψωνίζω, αγοράζω
ἀποπλέοντας		(υποκ.) τοὺς ἑπομένους τοῖς Ἀθηναίοις: τους κατασκόπους· ἀποπλέοντας τοὔμπαλιν παρ' αὐτόν: επιστρέφοντας με τα πλοία προς αυτόν
αἴρω ἀσπίδα		(ναυτικό σήμα) σηκώνω ψηλά μια ασπίδα
κατὰ μέσον τὸν πλοῦν		στο μέσο της απόστασης, της διαδρομής
συμπαρῄει· συμπάρειμι		συμπορεύομαι, πηγαίνω μαζί
βοηθῶ κατὰ κράτος εἰς τὰς ναῦς		τρέχω αμέσως στα πλοία
ὁ ἐπίπλους		η επιθετική κίνηση του στόλου των αντιπάλων
μονόκροτοι, δίκροτοι, πλήρεις (νῆες)		μέσα στη σύγχυση που επικράτησε από την επίθεση των Σπαρτιατών άλλες από τις αθηναϊκές τριήρεις βρέθηκαν με μια σειρά κωπηλάτες (μονόκροτοι), άλλες με δυο σειρές (δίκροτοι), άλλες τελείως άδειες (κεναί) και μόνο οκτώ με τα πληρώματά τους στη θέση τους (πλήρεις).
πρὸς τῇ γῇ		στην ακτή
συνέλεξεν· συλλέγω		συγκεντρώνω, «πιάνω» — ειρωνική χρήση του ρήματος, αφού ο Λύσανδρος έπιασε (σαν ψάρια) τους ναύτες στη στεριά
τειχύδριον		μικρό οχυρό — υποκοριστικό της λ. τείχος
διαφθείρονται τὰ πράγματα τῶν Ἀθηναίων		καταστρέφονται οι Αθηναίοι
κατέχω (αμτβ.)		(ως ναυτικός όρος) προσορμίζομαι
ἡ ἄκρα τῆς Λαμψάκου		το ακρωτήριο
ᾗ δ' ἡμέρα		την ημέρα κατά την οποία, την ίδια μέρα που...
τριταῖος ἀφικόμενος		αφού έφτασε μετά από τρεις μέρες
οἱ σύμμαχοι βουλεύονται		οι σύμμαχοι ανταλλάσσουν απόψεις και αποφασίζουν
ἅ τε ἤδη παρανενομήκεσαν		(αναφ. αιτιολ. πρότ.) και για εκείνα τα εγκλήματα πολέμου που είχαν ήδη διαπράξει
ζωγροῦμαι		συλλαμβάνομαι ζωντανός
κρατῶ τῇ ναυμαχίᾳ		νικώ (τον αντίπαλο) στη ναυμαχία
ἐπιλαμβάνομαι + γεν.		είμαι αντίθετος σε κάτι
ἀποτομὴ τῶν χειρῶν		αποκοπή, κόψιμο των χεριών
αἰτιῶμαί τινα		κατηγορώ κάποιον
αἰτιῶμαι ὑπό τινος		κατηγορούμαι από κάποιον

Ερμηνευτικά σχόλια

§16-32		Στο απόσπασμα αυτό ο Ξενοφών αφηγείται ένα σημαντικό γεγονός: την καταστροφή του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταμούς του Ελλησπόντου που σφράγισε το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου. Προσδιορίζει με σαφήνεια τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έγινε η καταστροφή. Ο αναγνώστης πρέπει να έχει εποπτεία του χώρου και του χρόνου αλλά και των αιτίων, που προκάλεσαν το γεγονός. Σ' αυτό βοηθούν 1) οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί, κυρίως εμπρόθετοι, 2) το αναπτυγμένο σύστημα των δευτερευουσών προτάσεων και των μετοχών, 3) το λεξιλόγιο. Η αφήγηση μοιράζεται ανάμεσα στους δύο πρωταγωνιστές, τους Αθηναίους και τους Λακεδαιμονίους. Κυρίαρχη προσωπικότητα είναι ο Λύσανδρος. Όλο το κείμενο δένεται με τον σύνδεσμο δέ (χρήση μεταβατική όχι αντιθετική), ο οποίος σε κάθε περίπτωση παρουσιάζει ένα νέο βήμα στη συνέχεια του λόγου.
§16 τὴν βασιλέως κακῶς ἐποίουν		Πρβλ. 18 «ἡ γὰρ 'Ἀσία πολεμία αὐτοῖς ἦν»· η περσική πολιτική, με τον σατράπη κυρίως της Λυδίας Κύρο, βοηθούσε σταθερά πλέον τους Σπαρτιάτες εναντίον των Αθηναίων.
§17 πρὸς τὸν ἔκπλουν τῶν πλοίων		Για να μη βγαίνουν από τον Ελλήσποντο εμπορικά πλοία που μετέφεραν σιτηρά στην πολιορκημένη Αθήνα. Χαρακτηριστικό δείγμα της χρήσης των εμπρόθετων προσδιορισμών: οι κινήσεις του Λυσάνδρου προσδιορίζονται ως προς την αφετηρία, την πορεία, την κατεύθυνση και τους σκοπούς σε μία πρόταση τριών περίπου γραμμών.
§19 καὶ διήρπασαν οἱ στρατιῶται... καὶ τῶν ἄλλων ἐπιτηδείων πλήρη		Πρβλ. 20 «Ἐνταῦθα (δηλ. ἐν Ἐλαιοῦντι), ἀριστοποιουμένοις», 21 «ἐκεῖθεν (δηλ. ἐκ Σηστοῦ) ἐπισιτισάμενοι... ἐνταῦθα, (δηλ. ἐν Αἰγός ποταμοῖς) ἐδειπνοποιοῦντο», 25 «τὰ ἐπιτήδεια ἐκ Σηστοῦ μετιόντας». Τα εκστρατευτικά σώματα, κατά την αρχαιότητα, δεν είχαν «σώμα εφοδιασμού». Έπρεπε να εξασφαλίσουν τη συντήρησή τους ή με αρπαγή και λεηλασία, όπως έκαναν οι Λακεδαιμόνιοι στη Λάμψακο ή αγοράζοντας ο κάθε στρατιώτης τα τρόφιμά του από την τοπική αγορά, όπως έκαναν οι Αθηναίοι στη βόρεια ακτή του Ελλησπόντου. Ο τρόπος επισιτισμού των αντιπάλων ήταν καθοριστικός για τις εξελίξεις.
§16-20		Οι αρχικές κινήσεις των αντιπάλων (16-18) δίνονται κυρίως σε χρόνο παρατατικό· παίρνουν έτσι εύρος, διάρκεια. Όταν όμως οι δύο στόλοι πλησιάζουν (20 κεξ.) η αφήγηση γίνεται σε αόριστο· οι αντίπαλοι επισπεύδουν τη σύγκρουσή τους. Η κατάληψη της Λαμψάκου (19) δίνεται με ζωηρότητα σε ιστορικό ενεστώτα («αἱροῦσι κατὰ κράτος»).
§25		Σ' αυτή την παράγραφο φαίνεται χαρακτηριστικά πόσο βοηθούν οι μετοχές για να δοθεί -πέρα από τη σαφήνεια- και το βάθος των ενεργειών: ο Ξενοφών οργανώνει τον λόγο του έτσι ώστε να έχει τη μεγαλύτερη δυνατή σαφήνεια και συντομία. Τα δεδομένα στα οποία στηρίζει ο Αλκιβιάδης τις απόψεις του και τις συμβουλές του (οὐκ ἐν καλῷ ἔφη..., παρῄνει, ἔφη) δηλώνονται με μετοχές: κατιδών... ὁρμοῦντας... μετιόντας... ἔχοντας). Η απεγνωσμένη προσπάθειά του να πείσει τους Αθηναίους στρατηγούς να αλλάξουν λιμάνι δηλώνεται και με τη χρήση του Παρατατικού (παρῄνει) και κυρίως με την ξαφνική χρησιμοποίηση του ζωντανού ευθέος λόγου (οὗ ὄντες ναυμαχήσετε, ἔφη, ὅταν βούλησθε), στον οποίο περικλείεται και το βασικό του επιχείρημα.
Ἀλκιβιάδης κατιδὼν ἐκ τῶν τειχῶν		Ο Αλκιβιάδης, μετά την καθαίρεση και την αυτοεξορία του, είχε εγκατασταθεί σε ιδιόκτητο πύργο, κοντά στη Σηστό.
§29 ἡ Πάραλος (ναῦς)		Το ένα από τα δύο ταχύπλοα, ιερά πλοία των Αθηναίων (το άλλο ήταν η Σαλαμινία) που χρησιμοποιούσαν για διπλωματικές και άλλες (όχι πολεμικές) αποστολές.
Εὐαγόρας		Ο σημαντικότερος βασιλιάς της Κύπρου (411-373 π.Χ.), σύμμαχος των Αθηναίων
§30-32		Το πρώτο κεφάλαιο του Β' βιβλίου των «Ἑλληνικών» κλείνει με τον θρίαμβο του Λυσάνδρου και την εκτέλεση των Αθηναίων αιχμαλώτων. Χαρακτηριστική και απάνθρωπη είναι η τελευταία λέξη του κεφαλαίου: ὁ ἐπιστολεύς του Σπαρτιατικού στόλου έσφαξε με τα ίδια του τα χέρια τον Αθηναίο στρατηγό Φιλοκλή. Ο Ξενοφών χρησιμοποιεί σύντομες περιόδους (η σύνδεση με τον μεταβατικό δέ) και φωτίζει εντυπωσιακές λεπτομέρειες των δραματικών γεγονότων.
§30 Θεόπομπον τὸν Μιλήσιον λῃστὴν		Η πειρατεία ήταν διαδεδομένη στην αρχαιότητα και περισσότερο σε περιόδους ταραγμένες. Ακόμη και αν η συνεργασία του Μιλήσιου πειρατή δεν ήταν «εθελοντική», οι Σπαρτιάτες αυτή την περίοδο του πολέμου, είχαν αρκετά χρήματα, για να πληρώσουν μισθοφόρους, αλλά και για να εξαγοράζουν όσους θα τους φαίνονταν χρήσιμοι. Ο νέος Πέρσης διοικητής της περιοχής, ο Κύρος, έδωσε μεγάλα χρηματικά ποσά στον Λύσανδρο.
§31 ἄ παρενενομήκεσαν		Δηλ. οι Αθηναίοι πρβλ. 32 ἀρξάμενος εἰς Ἕλληνας παρανομεῖν· δηλ. ο Φιλοκλής· η «παρανομία» έγκειται όχι σε παράβαση γραπτών νόμων ή συμφωνιών μεταξύ των εμπολέμων, αλλά στην παραβίαση άγραφων νόμων, καθιερωμένων, πανελλήνια, θεσμών για την τύχη ομήρων και αιχμαλώτων. Γι' αυτό κατηγορήθηκαν οι Αθηναίοι και ειδικότερα ο Φιλοκλής ως εγκληματίες πολέμου.
τὴν δεξιάν χεῖρα ἀποκόπτειν τῶν ζωγρηθέντων πάντων		Άλλες πηγές, όπως ο Πλούταρχος (Λύσανδρος, κεφ. 9) αναφέρουν ότι οι Αθηναίοι είχαν αποφασίσει να κόψουν όχι το χέρι αλλά τον αντίχειρα του δεξιού χεριού, ώστε όσοι θα συλλαμβάνονταν αιχμάλωτοι να μην μπορούν να πιάσουν δόρυ (επομένως να μην μπορούν να ξαναπολεμήσουν), αλλά να μπορούν να κρατούν το κουπί (ώστε να χρησιμοποιηθούν ως κωπηλάτες στα αθηναϊκά πλοία, σε καταναγκαστικά έργα).
§32 ὅσοι ἦσαν Ἀθηναῖοι		Μόνο οι Αθηναίοι καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν. Οι άλλοι, από συμμαχικές πόλεις και μισθοφόροι, αφέθηκαν να γυρίσουν στις πόλεις τους. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς των μελετητών του Ξενοφώντα, με βάση τις αρχαίες πηγές, φαίνεται ότι ο αριθμός των εκτελεσθέντων ήταν τουλάχιστον τρεις χιλιάδες.
μόνος ἐπελάβετο... ψηφίσματος		Ο Αδείμαντος ήταν ο μόνος από τους ρήτορες/πολιτικούς που αντιτάχθηκαν στη σκληρή και απάνθρωπη πρόταση του ακρωτηριασμού των αντιπάλων. Η πρόταση όμως εγκρίθηκε από τη συνέλευση, αλλά βέβαια δεν εφαρμόστηκε, γιατί βρέθηκαν οι Αθηναίοι στη θέση του ηττημένου. Το ψήφισμα πάντως απέβλεπε στο να ανακόψει το ρεύμα των λιποτακτών και αυτών που προσχωρούσαν στις τάξεις του σπαρτιατικού, ναυτικού δελεασμένοι από τα χρήματα του Κύρου.
ᾐτιάθη μέντοι ὑπό τινων προδοῦναι τὰς ναῦς		Ο Αδείμαντος γλύτωσε τη θανατική καταδίκη λόγω της ανθρώπινης στάσης που τήρησε κατά την έγκριση του ψηφίσματος. Ο Ξενοφών καταγράφει όμως και μια άλλη εξήγηση: κατηγορήθηκε όμως από μερικούς ότι πρόδωσε (στους Λακεδαιμονίους) τον στόλο (των Αθηναίων): Η διάδοση αυτή, ότι δηλ. η ήττα στους Αιγός ποταμούς ήταν αποτέλεσμα προδοσίας, βρήκε μεγάλη απήχηση στην κοινή γνώμη της Αθήνας.

Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΛΥΣΑΝΔΡΟΥ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ

Ερωτήσεις - ασκήσεις

1. Αφού ξαναδιαβάσετε το κείμενο των παραγράφων 25 -27 και 30 - 32 να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις.
- Τι συμβούλευσε ο Αλκιβιάδης τους Αθηναίους και ποια ήταν η αντίδραση των Αθηναίων στρατηγών ;
- Τι συμβούλευσε ο Λύσανδρος τους κατασκόπους του;
- Πώς μεταχειρίστηκε ο Λύσανδρος τους αιχμαλώτους;

2. Υπογραμμίστε τη σωστή σημασία:
η λέξη επιπλέω (§16) σημαίνει:
πλέω στο πέλαγος,
αποπλέω,
πλέω εναντίον,
πλέω στην επιφάνεια.

3. Υπογραμμίστε την ορθή απάντηση ως προς το συντακτικό ρόλο της λέξης αὐτῶν (§17) είναι:
γεν. κτητική του πόλεις
αντικείμενο του ἀφεστηκυίας
γεν. αντικειμενική του ἔκπλουν
κατηγ. προσδ. του πλοίων

4. Να γραφεί το κείμενο (§ 16-19) με τις εξής αλλαγές:
Οἱ Ἀθηναῖοι = ὁ Ἀθηναῖος στρατηγός, Λύσανδρος = Λακεδαιμόνιοι, οἱ Ἀβυδηνοὶ καὶ οἱ ἄλλοι = ἡ στρατιά (ο ρηματικός τύπος ἀφῆκε (§19) θα γίνει ἀφεῖσαν).

5. Να καταγραφούν οι εμπρόθετοι επιρρηματικοί προσδιορισμοί των §§16-17 κατά το είδος της επιρρηματικής σχέσης, π.χ. του τόπου: ὁρμώμενοι ἐκ τῆς Σάμου...

6. Υπογραμμίστε τη σωστή απάντηση:
ο ρημ. τύπος ἀνήχθησαν (§20) σημαίνει:
βγήκαν στο πέλαγος
ανοίχτηκαν
πορεύθηκαν
επέστρεψαν

7. Να γραφεί το κείμενο των §§ 23-24 με τις εξής αλλαγές: οἱ Ἀθηναῖοι = ἡ στρατιὰ τῶν Ἀθηναίων. Λύσανδρος = Λακεδαιμόνιοι

8. Ποιο ήταν το σχέδιο μάχης που διαμόρφωσε ο Λύσανδρος από τη στιγμή που οι Αθηναίοι «ἔπλευσαν εἰς Αἰγός ποταμούς». Κάτω από ποιες συνθήκες και με ποιες σκέψεις διαμόρφωσε το σχέδιο του;

9. Να γραφεί σύντομο κείμενο στα αρχαία ελληνικά, όπου ο ίδιος ο Λύσανδρος να καταγράφει τις ενέργειες του (με λέξεις-φράσεις του κειμένου) π.χ. Ἐξέπλευσα ἐκ Ῥόδου πρὸς Ἑλλήσποντον (§16-24).

10. Οι λέξεις/φράσεις της στήλης Α (§ 25-26) να συνδεθούν με το συντακτικό χαρακτηρισμό τους της στήλης Β και με τη λέξη που συμπληρώνουν/προσδιορίζουν της στήλης Γ (σύμφωνα με το υπόδειγμα):

Α	Β	Γ
η λέξη/φράση	είναι	προσδιορίζει/συμπληρώνει
τοὺς Ἀθηναίους	υποκείμενο	τοὺς πολεμίους
ἔχοντας	υποκείμενο	κατιδὼν
μεθορμίσαι	κατηγ. μετοχή	ἐκέλευσαν
ὄντες	αντικείμενο	παρῄνει
οἱ στρατηγοί	υποθ. μετοχή	στρατηγεῖν
ἐκεῖνον	αντικείμενο	ναυμαχήσετε

11. Ποια συμβουλή έδωσε ο Αλκιβιάδης στους Αθηναίους στρατηγούς και σε ποια δεδομένα την στήριξε;

12. Ποια εντολή έδωσε ο Λύσανδρος στους άνδρες που κατασκόπευαν τους Αθηναίους και ποια η σκοπιμότητά της;

13. Υπογραμμίστε τη σωστή απάντηση:
Η μετοχή διασκεδασμένων (§25) είναι:
επιθετική
αιτιολογική
εναντιωματική
τροπική

14. Τα υποκείμενα της στήλης Α (§ 28-29) να συνδεθούν με τους ρηματ. τύπους της στήλης Β που ανήκουν:

Α	Β
Θώραξ	βοηθεῖν
Κόνων	συνέλεξεν
τὰς ναῦς	ἀπέπλευσε
Λύσανδρος	διεφθαρμένα
Πάραλος	ἐσήμανεν
τὰ πράγματα	συμπαρῄει

15. Να γραφεί το κείμενο με τις εξής αλλαγές: (§ 28-29)
Λύσανδρος = Λακεδαιμόνιοι, Κόνων = Κόνων καὶ Τιμόθεος.

16. Πού οφείλεται η πλήρης επιτυχία του σχεδίου του Λυσάνδρου;

17. Υπογραμμίστε τη σωστή απάντηση:
ο ρηματ. τύπος ἀπήγαγεν (§30) σημαίνει:
έκλεψε
οδήγησε
τιμώρησε
εξαφάνισε

18. α) Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι οι πρώην σύμμαχοι των Αθηναίων και τώρα των Λακεδαιμονίων είναι και οι σκληρότεροι κριτές των αιχμαλώτων;
β) Να γράψετε στα αρχαία τη φράση: «αν νικήσουμε στη ναυμαχία, θα κόψουμε το δεξί χέρι όλων των αιχμαλώτων».

19. Να καταγράψετε τις λέξεις που έχουν στρατιωτική σημασία και εξακολουθούν και σήμερα να έχουν την ίδια ή διαφορετική σημασία.

20. Να συμπληρωθούν τα κενά με σύνθετους τύπους του ρ. πλέω.
Ο στόλος των Λακεδαιμονίων με ναύαρχο τον Λύσανδρο ......................... από τη Ρόδο, ..................................... τις ακτές της Ιωνίας, ...................................... στον Ελλήσποντο και..................................στη Λάμψακο. Μετά από πέντε ημέρες.......................... με ταχύτητα τον πορθμό από τη Λάμψακο ως τους Αιγός ποταμούς και.......................... εναντίον των αθηναϊκών πλοίων.

21. Ποιες από τις παρακάτω λέξεις της ΝΕ έχουν ετυμολογική συγγένεια με τις λέξεις α) ὁρμή, ὁρμῶ και β) ὅρμος: αφορμή, εξορμώ, ορμητήριο, ορμητικός, ορμίσκος, ορμόνη, παρόρμηση, προσορμίζομαι.

22. Συνδέστε τις λέξεις της στήλης Α (§ 16-19) με τις σημασίες τους στη στήλη Β.

Α	Β
εἰσπλέω	πλησιάζω με το πλοίο
ἐκπλέω	πλέω μαζί με...
προσπλέω	βγαίνω από το λιμάνι με το πλοίο
συμπλέω	πλέω ανάμεσα
ἀναπλέω	φεύγω με το πλοίο
διαπλέω	πλέω γύρω από...
καταπλέω	φτάνω με το πλοίο στο λιμάνι
παραπλέω	πλέω εναντίον
ἐπιπλέω	μπαίνω με το πλοίο
περιπλέω	πλέω πάνω
ἀποπλέω	πλέω παράλληλα

Θέματα για συζήτηση

Γιατί νικήθηκαν οι Αθηναίοι στους Αιγός ποταμούς παρά την παράδοση που είχαν ως έμπειροι ναυτικοί;

Ποια προτερήματα είχε ο Λύσανδρος ως στρατηγός;