1.4 Ο πολιτισμός

Από τις θρησκευτικές δοξασίες των λαών της Μεσοποταμίας σημαντική ήταν η αντίληψη ότι η μοίρα των ανθρώπων καθορίζεται από τη θέση των αστέρων στον ουρανό κατά την ώρα της γέννησης τους, όπως και η ιδέα της τιμωρίας των αμαρτωλών ανθρώπων από τους θεούς. Έτσι διατηρήθηκε έντονος ο μύθος του Κατακλυσμού στη μνήμη των λαών της Μεσοποταμίας. Όλοι οι άνθρωποι, ακόμα και οι ηγεμόνες, ζητούσαν με τη μεσολάβηση των ιερέων την εύνοια των θεών.

Η γραφή. Οι Σουμέριοι την 4η χιλιετία π.Χ. πρώτοι χρησιμοποίησαν γραφή με χαρακτήρες που μοιάζουν με σφήνες. Η σφηνοειδής γραφή είναι ένα επίτευγμα τους, το οποίο υιοθέτησαν στη συνέχεια και άλλοι λαοί της Εγγύς Ανατολής, όπως οι Ακκάδιοι, οι Ελαμίτες, οι Χετταίοι, οι Ασσύριοι, οι Πέρσες κ.ά. Η γραφή αυτή αποκρυπτογραφήθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα από το Γερμανό Grotefend και τον Αγγλο Rawlinson.  

Οι επιστήμες. Η ανάγκη άρδευσης και καλλιέργειας των χωραφιών οδήγησε σε εμπειρικές γνώσεις χωρομετρίας, γεωμετρίας και αριθμητικής. Οι

Πήλινη πινακίδα που φέρει διοικητικό κείμενο γραμμένο με στοιχεία μιας πρώιμης σφηνοειδούς γραφής. Είναι φανερό ότι πολλά στοιχεία δηλώνουν τη διαμόρφωση της σφηνοειδούς από την εξέλιξη ιδεογραμμάτων.(Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο)

Λεπτομέρεια από ανάγλυφη διακόσμηση του ανακτόρου της Νινευί

5. Το έπος του Γκιλγκαμές
Ο κατακλυσμός

Άντρα του Σουρουππάκ, γιε του
Ούμπαρ-Τούτου,
Γκρέμισε το σπίτι σου, σκάρωσ'
ένα καράβι,
Τα υπάρχοντά σου άφησε και τη
ζωή κυνήγησε,
Αρνήσου τ' αγαθά και τις ζωές
μονάχα πλασμάτων πάρε.
Του καραβιού που θα σκαρώσεις
Να 'χουν οι διαστάσεις συμμετρία,
Σαν χάραζε η αυγή,
Ο κόσμος γύρω μου μαζεύτηκε.
Ο μαραγκός έφερε το τσεκούρι
του
Κι ο μάστορας του καλαμιού την
πέτρα
Οι άντρες...
Τα παιδιά κουβάλησαν την πίσσα,
Οι αδύναμοι ό,τι άλλα χρειαζόταν.
Την πέμπτη μέρα το σχήμα του έφτιασα
Ότ' είχα απάνω φόρτωσα,
Ότ' ασήμι είχα πάνω το φόρτωσα,
Ότι χρυσάφι είχα πάνω το φόρτωσα,
Όσα είχα ζωντανά πάνω τα φόρτωσα,
Όλη την οικογένεια, τους συγγενείς
έβαλα στο καράβι,
Τα ζώα των αγρών, τ' αγρίμια
των βουνών
και τους τεχνίτες όλους.
Έξι μέρες και εφτά νύχτες
Φυσά ο αέρας της πλημμύρας κι
η θύελλα τη γη σαρώνει.
Σαν έφτασε η έβδομη ημέρα
Η θύελλα και η πλημμύρα,

θρησκευτικές δοξασίες ήταν η αρχή ώστε οι ιερείς - μάγοι - να ασχοληθούν με την αστρολογία και στη συνέχεια με την αστρονομία. Μελέτησαν τις φάσεις της σελήνης, χώρισαν το έτος σε δώδεκα σεληνιακούς μήνες και το μήνα σε τέσσερις εβδομάδες. Διαίρεσαν τον ημερήσιο χρόνο σε ώρες με τη χρήση του ηλιακού ρολογιού και προσδιόρισαν πολλές εκλείψεις του ήλιου και της σελήνης. Η μεσολάβηση των ιερέων στους θεούς για την αντιμετώπιση των ασθενειών συνέβαλε στην ανάπτυξη πρακτικών γνώσεων φαρμακευτικής και ιατρικής.

Η νομοθεσία. Οι νόμοι του Χαμμουραμπί που είχαν δεχθεί την επίδραση σουμερικών νόμων, αφορούσαν τις οικογενειακές σχέσεις, τις γεωργικές εργασίες, τη στρατιωτική οργάνωση και το εμπόριο. Αποτελούν την πρώτη προσπάθεια κωδικοποίησης άγραφου δικαίου και σταθμό στην οργάνωση της κοινωνικής ζωής. Σώθηκαν μέχρι τις ημέρες μας χαραγμένοι σε μια στήλη που σήμερα βρίσκεται στο μουσείο του Λούβρου, (βλ. εικ., σ. 15).  

Τα γράμματα.Το σημαντικότερο λογοτεχνικό έργο ήταν το επικό ποίημα «Γκιλγκαμές». Διερευνά τη σημασία της ζωής και του θανάτου, εκφράζει τους φόβους και τις φιλοδοξίες του ανθρώπου και προβάλλει τη δύναμη της νόησης και του πολιτισμού. Από τη μεσοποταμιακή λογοτεχνία διατηρήθηκαν σε ποιητική μορφή μύθοι που αναφέρονται στη Δημιουργία και τον Κατακλυσμό ⁵.

Οι τέχνες. Αν και έλειπε η πέτρα από τη Μεσοποταμία, οι λαοί που την κατοίκησαν κατασκεύασαν από πλίνθους μεγάλα οικοδομήματα, ναούς, ανάκτορα, τείχη. Εξαίρεση αποτελούν οι ασσυριακές κατασκευές που ήταν από πέτρα. Φαίνεται ότι σχεδίαζαν με ακρίβεια τα κτήρια πριν από την εκτέλεση των εργασιών. Από τα ασσυριακά ανάκτορα, που διατηρήθηκαν καλύτερα, φαίνεται ότι οι επιφάνειες τους ήταν διακοσμημένες με ζωγραφιστές και ανάγλυφες παραστάσεις που πρόβαλλαν τον πολεμικό χαρακτήρα του λαού. Αντίθετα, στα σουμερικά έργα έχουν σωθεί

ολόγλυφα ή ανάγλυφα που παρουσιάζουν εικόνες της καθημερινής, ειρηνικής ζωής του πρώτου ιστορικού λαού της Μεσοποταμίας. Ανάμεσα στα έργα της τέχνης, ιδιαίτερη θέση κατέχουν τα δημιουργήματα της μικροτεχνίας και κυρίως της σφραγιδογλυφίας*. Στις ανασκαφές έχει βρεθεί μεγάλος αριθμός εξαιρετικής ποιότητας σφραγιδοκυλίνδρων*, οι οποίοι επιπλέον είναι σημαντικοί διότι αποτελούν πηγή πληροφοριών για τους λαούς της περιοχής. Σημαντική θέση στη ζωή των Σουμερίων πρέπει να είχε και η μουσική. Σε αρκετά έργα τέχνης έχουν σωθεί παραστάσεις μουσικών οργάνων - άρπας, σείστρων, τυμπάνων -, ενώ αυθεντικές άρπες βρέθηκαν σε βασιλικούς τάφους.

Που σαν γυναίκα που γεννά μαίνονταν, καταλάγιασαν.
Όταν πια έφτασε η έβδομη ημέρα,
έβγαλα κι ελευθέρωσα έν' άσπρο
περιστέρι.
Το περιστέρι έφυγε, μα πάλι πίσω
γύρισε.

Το Έπος του Γκίλγκαμες, πινακίδα XI Απόδοση Αύρα Ward, εκδ. Ιστός, 1994, σ. 133-138.

Ανάγλυφο από τη Νινευί. Σκηνή κυνηγιού: 0 έφιππος βασιλιάς σκοτώνει ένα λιοντάρι.
Χαρακτηριστικό δείγμα ασσυριακής τέχνης.