3. Τα γράμματα και οι τέχνες | |
Στη διάρκεια της ύστερης αρχαιότητας (4ος-6ος αι. μ.Χ.) τρεις παράγοντες - ρωμαϊκή κρατική παράδοση, ελληνική παιδεία, χριστιανική πίστη - είναι φανερό ότι διαμόρφωσαν βαθμιαία αλλά σταθερά το χαρακτήρα του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους. Η παράλειψη ενός από τους τρεις αυτούς παράγοντες καθιστά δύσκολη ως αδύνατη την κατανόηση της ιστορικής πραγματικότητας του Βυζαντίου. Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο αναπτύχθηκε ο πνευματικός πολιτισμός της ύστερης αρχαιότητας, επηρεασμένος αφενός από την ελληνορωμαϊκή πνευματική παράδοση και αφετέρου από τα θεολογικά δόγματα και τις λατρευτικές ανάγκες του Χριστιανισμού. | |
3.1 Η πνευματική ανάπτυξη
Η αξία της κλασικής παιδείας και η επίδραση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας κατά την περίοδο της ύστερης αρχαιότητας είναι έκδηλη τόσο στους λόγιους τους εμπνευσμένους από το ελληνικό-εθνικό πνεύμα όσο και στους Πατέρες της Εκκλησίας. |
Μικρογραφία του παλαιότερου εικονογραφημένου Ευαγγελίου (6ος αι.). Στην εικόνα ο Ευαγγελιστής Μάρκος ενώ γράφει πάνω σ' ένα ειλητάριο*. Δίπλα του μια προσωποποίηση του υπαγορεύει το κείμενο και τον εμπνέει. (Καλαβρία, Αρχιεπισκοπή Rossano) |
1. Ο φιλόσοφος Λιβάνιος σε λόγο του στρέφεται κατά των Χριστιανών που καταστρέφουν τους αρχαίους ναούς |
σχολές των Αθηνών, επειδή ήταν κέντρα της εθνικής-ειδωλολατρικής παιδείας, εντούτοις διατήρησε τη φιλοσοφική σχολή της Αλεξάνδρειας και παράλληλα ενίσχυσε τις νομικές σπουδές στο Πανδιδακτήριο. Πρέπει να επισημάνουμε ότι, ανεξάρτητα από το Πανδιδακτήριο, στο οποίο δε διδασκόταν η θεολογία, ιδρύθηκε τον 5ο αι. μ.Χ. και λειτούργησε υπό την αιγίδα του πατριαρχείου θεολογική σχολή. Μικρογραφία χειρογράφου (11ος αι.). Εικονίζονται δύο από τους μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας, εξαίρετοι φιλόσοφοι της εποχής τους, ο Γρηγόριος Νύσσης και ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός. (Άγιο Όρος, Μονή Διονυσίου) |
Ένα είδος ιστοριογραφίας που άρχισε να διαμορφώνεται αυτή την εποχή και έκτοτε αναπτύχθηκε ιδιαίτερα ήταν οι «Βίοι Αγίων». Οι συγγραφείς αυτών των έργων ήταν μοναχοί ή Πατέρες της Εκκλησίας, που σκοπό είχαν να προβάλουν το έργο και τη ζωή ενάρετων χριστιανών που αγίασαν. Έγραψαν σε λαϊκή κυρίως γλώσσα και θέλησαν με το συγγραφικό τους έργο να τονώσουν το θρησκευτικό συναίσθημα του λαού. Ο πιο γνωστός εκπρόσωπος αυτού του είδους, τον 6ο αιώνα, ήταν ο Ιωάννης Μόσχος. |