2.3 Η κοινωνική κρίση
Η οικονομική και πολιτική κρίση είχε τις συνέπειές της στην κοινωνία. Τον 3ο αι. μ.Χ. οι κοινωνικές δομές αλλάζουν. Παρατηρείται το φαινόμενο της αναζήτησης προστασίας των περισσότερων κατοίκων της αυτοκρατορίας από τους μεγάλους γαιοκτήμονες. Η απασχόληση των ανθρώπων των πόλεων αλλά και των ελεύθερων καλλιεργητών στις μεγάλες γαιοκτησίες δημιούργησε νέες σχέσεις μεταξύ αυτών των ομάδων και των ιδιοκτητών. Οι γαιοκτήμονες νοίκιαζαν ένα κομμάτι γης σε ελεύθερους καλλιεργητές και τους παρείχαν παράλληλα προστασία. Έτσι δημιουργήθηκαν σχέσεις εξάρτησης που σταδιακά υποχρέωσαν τους ελεύθερους καλλιεργητές να προσκολληθούν ισόβια στις μεγάλες γαιοκτησίες. Κατ' αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε ο θεσμός της δουλοπαροικίας*, δηλαδή των εξαρτημένων από τη μεγάλη γαιοκτησία καλλιεργητών. Προς την ίδια κατεύθυνση συνέβαλε και η απόφαση - ουσιαστικά η ανάγκη - των μικροϊδιοκτητών γης να παραδώσουν τα δικά τους κτήματα στους μεγαλογαιοκτήμονες γείτονές τους. Για την προστασία των περιοχών, εκτός από τον ιδιωτικό στρατό, ο κύριος της γης περιέκλειε την έπαυλη του με οχυρωματικό περίβολο, που βαθμιαία εξελίχθηκε σε πύργο. |
Οι κοινωνικές αυτές διεργασίες οδήγησαν προοδευτικά στη διαμόρφωση μιας νέας κοινωνικής τάξης που αποτελούνταν από ελεύθερους καλλιεργητές και απελεύθερους. Αυτοί ήταν στην πραγματικότητα εξαρτημένοι καλλιεργητές ξένου κλήρου και όχι δούλοι· είναι γνωστοί ως κολωνοί (coloni) από τα κείμενα της εποχής2. |
2. Οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα ενός κολωνού |