1. Συνήθειες των Περσών

Απ' όλους τους ανθρώπους οι, Πέρσες είναι εκείνοι που υιοθετούν πιο εύκολα ξένες συνήθειες. Θεώρησαν ότι η ενδυμασία των Μήδων ήταν καλύτερη από τη δική τους και την υιοθέτησαν. Για τον πόλεμο πήραν το θώρακα των Αιγυπτίων. Όταν μαθαίνουν για διάφορους τρόπους απολαύσεως τους εφαρμόζουν... Ο καθένας έχει πολλές γυναίκες και ακόμη περισσότερες παλλακίδες.
Η μεγαλύτερη ανδρική αρετή, μετά την ανδρεία στη μάχη, είναι να έχει κανείς πολλά παιδιά. Κάθε χρόνο ο βασιλιάς στέλνει δώρο σε κείνον που έχει τα περισσότερα· θεωρούν ότι ο μεγάλος αριθμός σημαίνει μεγάλη δύναμη. Φροντίζουν τα παιδιά τους από τα πέντε έως τα είκοσι χρόνια και τους μαθαίνουν τρία μόνο πράγματα: ιππασία, τοξοβολία και φιλαλήθεια. Προτού γίνει πέντε χρονών δεν δείχνουν το παιδί στον πατέρα του, αλλά μένει με τις γυναίκες. Και αυτό γίνεται για να μη νιώσει ο πατέρας καμιά λύπη αν το παιδί πεθάνει μωρό.

Ηρόδοτος, Α, 135-136, μετ. Αγγ. Βλάχου.

6.2 Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση

Η οικονομία. Η κύρια ασχολία των Μήδων και των Περσών πριν από την έξοδό τους από το οροπέδιο του Ιράν ήταν η καλλιέργεια της γης και η κτηνοτροφία, που αποτελούσαν και τη βάση της οικονομίας τους. Από τα μέσα του 6ου αι. π.Χ. και μετά, η οικονομία της αυτοκρατορίας τους βασιζόταν στην είσπραξη των φόρων από τις κατακτημένες περιοχές.

Η κοινωνία. Ο Μεγάλος Βασιλιάς, όπως ονόμαζαν οι Έλληνες το βασιλιά των Περσών, ήταν αγαπητός στο λαό του, δε λατρευόταν όμως ως θεός. Ήταν ο εκλεκτός του θεού στη γη και παράλληλα ο «βασιλιάς του λαού». Στην κοινωνική ιεραρχία οι Πέρσες και οι Μήδοι κατείχαν προνομιακή θέση έναντι των κατακτημένων υπηκόων και αποτελούσαν τον πυρήνα του αυτοκρατορικού στρατού¹. Οι υπόλοιποι υπήκοοι, δηλαδή οι κάτοικοι των κατακτημένων περιοχών, αντιμετωπίζονταν με ανεκτικότητα, εφόσον πλήρωναν τους φόρους και προσέφεραν τα δώρα που ζητούσε ο βασιλιάς.

Η πολιτική οργάνωση. Η οργάνωση της περσικής αυτοκρατορίας οφείλεται στο Δαρείο Α'. Το σύστημα διακυβέρνησης ήταν η απόλυτη μοναρχία. Η θέληση του βασιλιά αποτελούσε νόμο για τους υπηκόους του. Ένα αυτοκρατορικό συμβούλιο από ανώτατους αξιωματούχους, που τους όριζε ο ίδιος ο βασιλιάς, λειτουργούσε ως συμβουλευτικό όργανο. Η απέραντη αυτοκρατορία, που ανατολικά την όριζε ο Ινδός ποταμός και

Ανάγλυφη απεικόνιση του Δαρείου Α' πάνω στο θρόνο του. Παράσταση από τα ανάκτορα της Περσέπολης.

δυτικά το Αιγαίο και η Λιβυκή έρημος στη βόρειο Αφρική, περιελάμβανε εκτός από τους Μήδους και τους Πέρσες μεγάλο αριθμό λαών με διαφορετικούς πολιτισμούς. Η επιβολή και η διατήρηση της εξουσίας σε μια πανσπερμία λαών προϋπέθετε κατάλληλη οργάνωση. Για το λόγο αυτό η αυτοκρατορία διαιρέθηκε σε είκοσι επαρχίες, τις σατραπείες. Τη διοίκηση κάθε σατραπείας ασκούσε ένας ευγενής Πέρσης ή τοπικός ηγεμόνας, διορισμένος από το Μεγάλο Βασιλιά. Αυτός είχε και τη στρατιωτική εξουσία, εφόσον ήταν υπεύθυνος και για την άμυνα της σατραπείας. Είχε την υποχρέωση να συγκεντρώνει και να στέλνει τον καθορισμένο φόρο, αλλά και να προμηθεύει με στρατό ή στόλο το Μεγάλο Βασιλιά, σε περίπτωση που το ζητούσε.
Από τη φορολογία ήταν απαλλαγμένοι οι Πέρσες. Ο φόρος κάθε σατραπείας οριζόταν σε αγαθά και σε χρήμα². Ο Δαρείος Α' χρησιμοποίησε το νόμισμα στις συναλλαγές της αυτοκρατορίας, υιοθετώντας την εφεύρεση των Λυδών. Έκοψε νόμισμα, το χρυσό δαρεικό, και διαμόρφωσε ένα μικτό οικονομικό σύστημα, βασισμένο αφενός στην ανταλλαγή αγαθών και αφετέρου στο νόμισμα.
Για την επίβλεψη της διοίκησης και τον έλεγχο των σατραπειών υπήρχαν διοικητικοί υπάλληλοι, «τα μάτια και τα αφτιά τον βασιλιά», επιφορτισμένοι με την υποχρέωση να περιοδεύουν τις σατραπείες και να ενημερώνουν το βασιλιά για την επικρατούσα κατάσταση.
Για να διευκολυνθούν οι μετακινήσεις των ανθρώπων, των αγαθών αλλά ιδιαίτερα του στρατού και των βασιλικών ταχυδρόμων, κατασκευάστηκαν δρόμοι και σταθμοί όπου άλλαζαν άλογα και διανυκτέρευε το βασιλικό προσωπικό. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελούσε η βασιλική οδός που ένωνε τη νέα πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, τα Σούσα, με τις Σάρδεις στη Μ. Ασία.
Η περσική αυτοκρατορία, αν και διέθετε την καλύτερη οργάνωση από τα υπόλοιπα μεγάλα κράτη

Περσικό νόμισμα, ο δαρεικός, που φέρει στη μια πλευρά την εικόνα Πέρση τοξότη. (Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη)

2. Η διοίκηση του Δαρείου

Μετά απ' αυτά όρισε είκοσι επαρχίες που τις ονομάζουν σατραπείες. Όρισε τους σατράπες καθώς και το φόρο που έπρεπε να πληρώνει κάθε έθνος, περιλαμβάνοντας και τους γειτονικούς λαούς ή. παραβλέποντας τη γειτνίαση, όριζε να περιληφθούν στην ίδια ομάδα λαοί που δεν γειτόνευαν μεταξύ τους. Όρισε τις επαρχίες και το φόρο με τον εξής τρόπο. Για όσους λαούς θα πλήρωναν το φόρο σε ασήμι, μέτρο θα ήταν το βαβυλωνιακό τάλαντο. Για όσους θα πλήρωναν σε χρυσάφι, μέτρο θα ήταν το ευβοϊκό τάλαντο. Το βαβυλωνιακό τάλαντο αξίζει εβδομήντα μνες ευβοϊκές. Τον καιρό του Κύρου και, αργότερα, του Καμβύση δεν υπήρχε φορολογικό σύστημα, αλλά οι λαοί πρόσφεραν δώρα στο βασιλιά. Το φορολογικό αυτό σύστημα και άλλα παραπλήσια μέτρα έκαναν τους Πέρσες να πούνε ότι ο Δαρείος ήταν έμπορος, ο Καμβύσης τύραννος και ο Κύρος πατέρας. Ο Δαρείος επειδή αξιοποιούσε κάθε πράγμα, ο Καμβύσης επειδή ήταν σκληρός και ο Κύρος επειδή ήταν μαλακός και τους είχε κάνει πολλά καλά.

Ηρόδοτος, Γ, 89 μετ. Αγγ. Βλάχου.

της αρχαιότητας, εμφάνιζε και πολλά τρωτά σημεία. Η πολυεθνική κοινωνία που τη συγκροτούσε δεν είχε στοιχεία συνοχής. Το πλήθος των υπηκόων, με εξαίρεση τους Μήδους και τους Πέρσες, δεν είχε κανένα δεσμό με την εξουσία. Ο στρατός και ο στόλος προερχόταν από διαφορετικά έθνη που είχαν χάσει την ελευθερία τους· γι' αυτό και η αγωνιστικότητα τους ήταν περιορισμένη στους πολέμους. Εκτός των άλλων είχαν διαφορετική αγωγή και συνήθειες. Η μεγάλη έκταση διευκόλυνε τις επαναστάσεις σατραπών σε απομακρυσμένες περιοχές ή ακόμα και τις μεταξύ τους συγκρούσεις.
Η πολυεθνική σύνθεση της αυτοκρατορίας συνετέλεσε ακριβώς στην ανεκτική αντιμετώπιση των υπηκόων από την πλευρά του κράτους. Η πολιτική αυτή εφαρμόστηκε για πρώτη φορά σε αυτοκρατορία του αρχαίου κόσμου.

Τμήμα από την λεγόμενη «ζωφόρο* των τοξοτών» που διακοσμούσε τα ανάκτορα στα Σούσα τον 5ο αι. π.Χ. (Παρίσι, Μουσείο Λούβρου)