Εργαστείτε σε ομάδες, για να συγκρίνετε την ειδησεογραφία μιας ημέρας όπως δίνεται: α) από τον τύπο, β) από το ραδιόφωνο, γ) από την τηλεόραση.

Παρατηρήστε πώς επιδρά το επικοινωνιακό μέσο/ κανάλι (εφημερίδα, ραδιόφωνο, τηλεόραση) στο μήνυμα (ειδήσεις) και συνδυάστε τις παρατηρήσεις σας με όσα γνωρίζετε για τα στοιχεία της ομιλίας και για τις διαφορές προφορικού-γραπτού λόγου. Συνθέστε ένα κείμενο με τα συμπεράσματά σας και παρουσιάστε το στην τάξη.

Να συγκρίνετε τα κυριότερα μέσα μαζικής επικοινωνίας (τύπο, ραδιόφωνο, τηλεόραση) και να εντοπίσετε τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του καθενός.

Ομαδική εργασία με θέμα:

«Ειδήσεις τωv 8: θέαμα ή ενημέρωση;»

Χωριστείτε σε ομάδες και παρακολουθήστε το δελτίο ειδήσεων (κάθε ομάδα από διαφορετικό κανάλι). Παρατηρήστε σε ποιο βαθμό το κανάλι που επιλέξατε έχει στόχο πράγματι την ενημέρωση ή το θέαμα, προκειμένου να αυξήσει το ποσοστό τηλεθέασης. Προσέξτε π.χ. αν το κανάλι παρουσιάζει ασήμαντα γεγονότα με υπερβολικά δραματικό τρόπο, αν προβάλλει εικόνες φρίκης, αν μετατρέπει σε θέαμα τον ανθρώπινο πόνο παρουσιάζοντας σκηνές από την ιδιωτική ζωή των ατόμων που μετέχουν στα γεγονότα κτλ.

Να αναπτύξετε την άποψη σας με επιχειρήματα:  

Η τηλεόραση συμβάλλει στη διάδοση του βιβλίου ή αντίθετα οδηγεί στον παραγκωνισμό του;

Να συζητήσετε τα υπέρ και τα κατά των «ακουστικών εκδόσεων».

Πρόκειται για μαγνητοφωνήσεις λογοτεχνικών έργων που κυκλοφορούν με τη μορφή δίσκου ή κασέτας;

Ποια είναι η γνώμη του συγγραφέα, στο απόσπασμα, για τη σχέση της τηλεόρασης με την εξουσία και με ποιο επιχείρημα την τεκμηριώνει;

Η τηλεόραση είναι ενδιαφέρουσα και αναγκαία για την εξουσία, διότι μπορεί, αυτή και μόνον αυτή, να αναπαριστά «ζωντανά» όλον τον κόσμο. Τίποτε δε δημιουργεί η ίδια: ούτε τέχνες, ούτε επιστήμες, ούτε γεγονότα, ούτε παραγωγή υλικών αγαθών. Αναπαριστά όμως τα πάντα. Τα στήνει με τον κατάλληλο τρόπο μπροστά στην οθόνη, για να τα δούμε [...] Η σημασία της βρίσκεται στο γεγονός ότι μπορεί να κατασκευάζει ένα φανταστικό σύμπαν (έναν κόσμο ζωής παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος) που ενώ είναι, όπως κάθε αναπαράσταση, αποσπασματικός και επιλεκτικά συγκροτημένος από θραύσματα της πραγματικότητας, χάρη στη συνέχεια των τηλεοπτικών ροών παρουσιάζεται σαν η πραγματικότητα η ίδια και η αλήθεια της. Ωστόσο δεν πρόκειται παρά για μια αναπαράσταση του πραγματικού συναρμολογημένη με βάση τις αξίες, τα μέσα και τις ιδεολογίες εκείνου που ελέγχει τον πομπό, που εκπέμπει το σήμα, εκείνου που ελέγχει το κανάλι και σκοπεύει, τελικά, τον παραλήπτη-κοινό.

(Α. Ελεφάντης. «Εξουσία και μέσα μαζικής ενημέρωσης»,
από τον περιοδικό Τύπο)

Να συζητήσετε το θέμα:

Υποστηρίζεται ότι με την ανάπτυξη των μέσων μαζικής επικοινωνίας η πολιτιστική ταυτότητα μιας αναπτυσσόμενης χώρας κινδυνεύει από την πολιτιστική κυριαρχία των αναπτυγμένων χωρών.

Πιστεύετε ότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μπορούν να συμβάλουν στην αλληλοκατανόηση και στον αλληλοσεβασμό των ατόμων, των ομάδων και των λαών;

Αν δέχεστε ότι μπορούν να παίξουν αυτό το ρόλο, εργαστείτε ατομικά ή ομαδικά, για να σχεδιάσετε μια ραδιοφωνική ή τηλεοπτική εκπομπή που προωθεί την αλληλοκατανόηση και τον αλληλοσεβασμό τωv νεαρών ατόμων.

Διαβάστε το απόσπασμα της διπλανής στήλης και απαντήστε στις ερωτήσεις που ακολουθούν:

-   Ποιος είναι ο καινούριος ρόλος που καλείται να παίξει ο δάσκαλος στην εποχή μας, κατά την οποία οι νέοι δέχονται έναν καταιγισμό πληροφοριών από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας;

-   Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα κατάλληλα εφόδια με τα οποία είναι ανάγκη να εξοπλιστεί η νέα γενιά για την καλύτερη χρήση των μέσων αυτών;

Το πρόβλημα των σημερινών παιδιών δεν είναι πρόβλημα πληροφόρησης. Οι πηγές μετάδοσης γνώσεων έχουν πολλαπλασιαστεί σε τέτοιο βαθμό και εκπέμπουν με τέτοιους ξέφρενους ρυθμούς, ώστε τα παιδιά να κινδυνεύουν από τον βομβαρδισμό των πληροφοριών και όχι από την έλλειψη τους.

Η πιο σημαντική συνεισφορά του σχολείου και του εκπαιδευτικού συστήματος είναι, προσαρμοζόμενο και ανταποκρινόμενο στα «αιτήματα των καιρών» όχι απλώς να εξοπλίζει τα παιδιά με γνώσεις, όσο με κατάλληλους μηχανισμούς αποκωδικοποίησης, οργάνωσης και ερμηνείας πληροφοριών.

Ο δάσκαλος καλείται να παίξει ένα νέο ρόλο, ίσως πιο δύσκολο και πιο λεπτό.

Τα ΜΜΕ δεν καταργούν τη λειτουργία του, επιβάλλουν όμως το μετασχηματισμό της. Βάζοντας στην υπηρεσία της νέας γενιάς τα πλεονεκτήματα της τεχνολογίας, ο δάσκαλος επιβάλλεται να παίξει πιο πολύ ρόλο «ρυθμιστικό» και «εμψυχωτικό» παρά το ρόλο του μεταδότη γνώσεων.

Μέσα σε αυτή τη λογική το σχολείο οφείλει να «βγει εκτός των τειχών». Όσο σημαντικό είναι να μάθουν τα παιδιά να διαβάζουν και να αναλύουν ένα λογοτεχνικό κείμενο, άλλο τόσο είναι σημαντικό να μάθουν να διαβάζουν και να αναλύουν εφημερίδες, τηλεόραση, κινηματογράφο. Την εποχή της εικόνας η μάχη ενάντια στον «εικονικό αναλφαβητισμό» ίσως θα πρέπει να ξεκινήσει από το ίδιο το επίσημο σχολείο.

Τα ΜΜΕ δεν είναι ούτε «καλά» ούτε «κακά» ούτε «ουδέτερα», είναι όμως αντανάκλαση μιας πραγματικότητας. Επειδή είναι δυνατόν να «παιδεύουν, να εκπαιδεύουν και να παρα-παιδεύουν, να μορφώνουν, να διαμορφώνουν και να παρα-μορφώνουν», η ανάγκη να εξοπλιστεί η νέα γενιά με τα κατάλληλα εφόδια για την καλύτερη χρήση τους προβάλλει όσο ποτέ άλλοτε.

(Π. Πάντζου, «Το παράλληλο σχολείο»,
από τον περιοδικό Τύπο)

Συζητήστε την άποψη για την επίδραση των μέσων ενημέρωσης στον προσωπικό λόγο.

Στο παρελθόν, πριν είκοσι, εικοσιπέντε χρόνια, ακόμη, το γλωσσικό όργανο του έλληνα διαμορφωνόταν από ποικιλία παραγόντων από το σχολείο, τα διαβάσματα, τη γλώσσα της δουλειάς, το ιδίωμα της περιοχής. Οι άνθρωποι συζητούσαν και η προσπάθεια να εκφραστούν ήταν μια άσκηση λογική και γλωσσική. Σήμερα, με την εξαφάνιση της μικρής κοινότητας εξαφανίζεται και ο προσωπικός λόγος. Ακόμη και στο καφενείο –όπου σώζεται αυτό το νεοελληνικό υποκατάστατο της Αγοράς των αρχαίων– ακόμη κι εκεί δε συζητούν πια, ακούν και βλέπουν Τιβί. Ο προσωπικός λόγος υποχωρεί, εξαφανίζεται και αρχίζουν όλοι να μιλούν σαν τον «ηλεκτρονικό καθοδηγητή τους».

(Ρ. Παπατσαρουχά-Μίσσιου. «Ο λόγος των μέσων πληροφόρησης»,
από τον περιοδικό Τύπο)

Παρακολουθήστε ένα ραδιοφωνικό ή τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων προσέχοντας ιδιαίτερα τη γλώσσα (σύνταξη, λεξιλόγιο, ύφος) που χρησιμοποιείται.

Καταγράψτε τις παρατηρήσεις σας και συζητήστε τις στην τάξη.

Διαβάστε τη διπλανή διαπίστωση για το λόγο των μέσων πληροφόρησης και προσέξτε πώς τεκμηριώνεται.

Μιλούμε για «μέσα μαζικής επικοινωνίας» και για το λόγο των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Ωστόσο δεν πρόκειται ούτε περί «μαζικής» επικοινωνίας ούτε καν περί επικοινωνίας. Γιατί η επικοινωνία προϋποθέτει απαραιτήτως λόγο αμφίδρομο και, λίγο πολύ, ισότιμο. Ενώ στην προκείμενη περίπτωση έχουμε από τη μια έναν επώνυμο και περίοπτο «πομπό» κι από την άλλη ένα «δέκτη» ο οποίος μάλιστα επαναλαμβάνεται συλλήβδην ως «μάζα». Και μόνο αυτό είναι αρκετό για να δηλώσει αν πρόκειται περί επικοινωνίας και τι είδους είναι αυτή η επικοινωνία. Προϋποθέτει διάλογο με δύο τουλάχιστον, πομπούς και δέκτες ταυτοχρόνως. Το σωστότερο συνεπώς θα ήταν να ονομάζονται «Μέσα μαζικής πληροφόρησης» ή ακόμα πιο σωστά «Μέσα πληροφόρησης των μαζών». Συμπέρασμα πρώτο: Ο λόγος των Μέσων πληροφόρησης των μαζών είναι μονόδρομος.

(Ρ. Παπατσαρουχά-Μίσσιου. «Ο λόγος των μέσων πληροφόρησης των μαζών»,
από τον περιοδικό Τύπο)

Νομίζετε ότι τα μέσα πληροφόρησης μπορούν να λειτουργήσουν και ως μέσα επικοινωνίας;

Σκεφτείτε αν είναι δυνατή η επικοινωνία και επομένως η αλληλεπίδραση μεταξύ του πομπού (μέσα πληροφόρησης) και του δέκτη (θεατές, ακροατές).

Έρευνα

Να παρακολουθήσετε μια εκπομπή της εκπαιδευτικής τηλεόρασης και να κρατήσετε σημειώσεις σχετικά με το θέμα, με τον τρόπο και τα μέσα παρουσίασης (σκηνικό, λόγος, μουσική), σχετικά με τους συντελεστές, με το στόχο της εκπομπής, και με τις δικές σας αντιδράσεις.

Με βάση τις σημειώσεις που κρατήσατε να συνθέσετε ένα κείμενο στο οποίο θα παρουσιάζετε και θα σχολιάζετε τη συγκεκριμένη εκπομπή. Διαβάστε ύστερα τις εργασίες σας στην τάξη και συζητήστε το θέμα της εκπαιδευτικής τηλεόρασης: αναφερθείτε στους στόχους της, στον τρόπο λειτουργίας: υπάρχει ή όχι συμμετοχή και πρόσβαση των νέων σ' αυτήν, στο είδος των προγραμμάτων, στις δικές σας προσδοκίες από αυτήν κτλ. Με βάση τα πορίσματα της συζήτησης να διαμορφώσετε συγκεκριμένες προτάσεις και να τις στείλετε στους αρμόδιους φορείς. Ποιες συγκεκριμένες προτάσεις θα κάνατε για τη συμμετοχή των νέων στη λειτουργία της εκπαιδευτικής τηλεόρασης;

Διαβάστε τα αποσπάσματα από έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών σχετικά με τα «ριάλιτι σόου». Ποια είναι η δική σας γνώμη για αυτό το είδος των εκπομπών;

Σύμφωνα με τους ερευνητές η κυρίαρχη αντίληψη των εκπομπών αυτών μπορεί να συνοψιστεί στη φράση «εδώ τα λέμε όλα». Νομιμοποιείται έτσι η υπέρβαση των ορίων της διακριτικότητας και ανοίγει ο δρόμος στις προσβολές της προσωπικότητας και της υπόληψης παρόντων και απόντων ατόμων...

Ο ρόλος του «πρωταγωνιστή» στην εκπομπή δεν είναι αυτόβουλος. Το υποκείμενο «παγιδεύεται» ή «αυτοπαγιδεύεται σε ένα παιχνίδι του οποίου υποτίθεται ότι είναι ο βασικός πρωταγωνιστής, αλλά του οποίου ουσιαστικά δεν ελέγχει ούτε τους όρους ούτε τη δυναμική...

Σχετικά με το ρόλο της τηλεόρασης όταν προβάλλει τέτοιες εκπομπές οι ερευνητές είναι απόλυτοι στην απάντησή τους: «Η τηλεόραση αναγορεύεται σε σημαντική ηθική αρχή, που υποτίθεται ότι εξυπηρετεί υψηλούς ανθρωπιστικούς σκοπούς. Υποκαθιστά έτσι άλλους κοινωνικούς θεσμούς και φορείς σε σημαντικούς τομείς της ατομικής και κοινωνικής ζωής».

Οι ερευνητές επισημαίνουν και μια άλλη πλευρά της ζητήματος που αποτελεί συχνό φαινόμενο στα ριάλιτι σόου: «την παραβίαση της υπόληψης και των δικαιωμάτων τρίτων προσώπων, στους οποίους δε δίνεται η δυνατότητα απάντησης ή λήψης επανορθωτικών μέτρων σε κατηγορίες που τους έχουν προσαφθεί».

Επιλέξτε μία από τις παρακάτω ασκήσεις: 

1. Ένας τηλεθεατής γράφει μια συγχαρητήρια επιστολή προς τους υπεύθυνους της εκπομπής.
2. Ένας τηλεθεατής γράφει μια επιστολή διαμαρτυρίας για τα ριάλιτι σόου. Η επιστολή απευθύνεται προς το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης.

Διαβάστε τα αποσπάσματα της διπλανής στήλης και συζητήστε σχετικά με το ρόλο που μπορούν να παίξουν τα ΜΜΕ στην περίπτωση ενός πολέμου, όταν μεταβάλλονται σε όργανα προπαγάνδας.

• Δυτικά και σερβικά MME παρουσιάζουν διαφορετικές αλήθειες για την κρίση στο Κοσυφοπέδιο. Τα δυτικά ΜΜΕ και κυρίως το CNN κατηγορούνται ότι προβάλλουν μόνο τις σφαγές των Κοσοβάρων και το θέμα των προσφύγων αποσιωπώντας τους βομβαρδισμούς των άμαχων Σέρβων και τα σερβικά ΜΜΕ ακριβώς το αντίθετο. Και οι δύο πλευρές, πάντως εγκαλούνται για προπαγάνδα.
• Η «έξυπνη» προπαγάνδα είναι καλύτερο μέσο από τα «έξυπνα όπλα», για να κερδίσει κανείς τον πόλεμο.
• Το πρώτο θύμα κάθε πολέμου είναι η αλήθεια.

Διαβάστε τα αποσπάσματα και συζητήστε την άποψη ότι το Ίντερνετ αποτελεί μια νέα μορφή επικοινωνίας. Σε τι διαφέρει το Ίντερνετ από τα άλλα ΜΜΕ; Ποια πλεονεκτήματα παρουσιάζει;

Το διαδίκτυο δεν είναι απόλυτα ένα «μαζικό» μέσο επικοινωνίας. Στην πράξη είναι ένα πολυπρόσωπο, μαζικό, διαπροσωπικό μέσο, με βασικό χαρακτηριστικό ότι περιλαμβάνει πολλές διαφορετικές μορφές επικοινωνίας. ... Το Ίντερνετ αμφισβητεί τα βασικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής επικοινωνιακής σχέσης ανάμεσα στην πηγή, το μήνυμα και τον αποδέκτη. Η επικοινωνία μέσω του Ίντερνετ μπορεί να πάρει πολλές μορφές, από τις σελίδες του δικτύου ή του Παγκόσμιου Ιστού, οι οποίες μπορεί να καθορίζονται είτε από μεγάλους ειδησεογραφικούς οργανισμούς που έχουν εισχωρήσει στο δίκτυο, είτε από τις ομάδες χρηστών που συζητούν μεταξύ τους για διάφορα θέματα που τους ενδιαφέρουν ανταλλάσσοντας μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Οι μορφές της επικοινωνίας στο Ίντερνετ μπορούν επίσης να αλληλοδιαπλέκονται, καθώς κάθε πόλος μπορεί να είναι ταυτόχρονα πομπός και δέκτης. Οι πομποί των μηνυμάτων ενδέχεται να αποτελούνται είτε από ένα άτομο ή μια κοινωνική ομάδα. Τα μηνύματα πάλι ποικίλλουν, μπορεί να είναι παραδοσιακά δημοσιογραφικά άρθρα ή ιστορίες που έχουν συντελεστεί σταδιακά από πολλούς ανθρώπους ή και απλές συνομιλίες. Οι αποδέκτες ή το κοινό αυτών των μηνυμάτων μπορεί, επίσης, να αποτελούνται από ένα ως πολλά –ενδεχομένως εκατομμύρια– άτομα τα οποία τη μία φορά μπορούν να παίζουν το ρόλο του δέκτη και την άλλη του πομπού των μηνυμάτων...

Γεγονός πάντως είναι ότι το Ίντερνετ αποτελεί μια νέα μορφή επικοινωνίας. Και είναι νέα, διότι μεταβάλλει την παθητική θέση που συνήθως είχε ο αποδέκτης στην επικοινωνιακή διαδικασία. Για πρώτη φορά στα χρονικά της μαζικής επικοινωνίας μπορούμε να βρούμε ένα μεγάλο αριθμό ατόμων να μεταδίδει πληροφορίες σε έναν εξίσου τεράστιο αριθμό ατόμων... Όποιος διαθέτει έναν υπολογιστή, ένα μόντεμ και μία τηλεφωνική γραμμή μπορεί να γίνει εκδότης εφημερίδας, ραδιοφωνικός ή τηλεοπτικός παραγωγός. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη επανάσταση στην ιστορία της επικοινωνίας από τότε ως τις μέρες μας. Πρόκειται για μια νέα οικονομία της πληροφορίας και την απαρχή μιας επικοινωνίας που δεν είναι μονόδρομη ή αμφίδρομη, αλλά πολυεπίπεδη, πολυπρόσωπη, μαζική και ταυτόχρονα εξατομικευμένη. Το Ίντερνετ είναι ένα μοναδικό μέσο επικοινωνίας, γιατί δε σέβεται σύνορα και κυβερνήσεις, είναι παγκόσμιο. Είναι το μέσο στο οποίο οι υπηρεσίες θα πρέπει να αναζητηθούν ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις των συμμετεχόντων στην επικοινωνιακή διαδικασία και είναι –τέλος– το μόνο μέσο που το περιεχόμενο του μπορεί να αλλάξει, καθώς μεταδίδεται, σύμφωνα με τις ανάγκες των χρηστών.

(Σ. Παπαθανασόπουλος, από τον ημερήσιο Τύπο)

Όσοι χρησιμοποιείτε το Ίντερνετ, μπορείτε να καταθέσετε τις παρατηρήσεις και τις απόψεις σας, με βάση την εμπειρία σας, σε ένα κείμενο (δύο, τριών σελίδων) με θέμα: «Το Ίντερνετ μια νέα μορφή επικοινωνίας». Υποθέστε ότι το κείμενο σας θα δημοσιευτεί στο σχολικό περιοδικό.