Συντακτικά στοιχεία στην είδηση

α) Η σειρά των λεκτικών συνόλων στην είδηση

Να ξαναγράψετε την είδηση που προηγείται, τοποθετώντας στο συνταγματικό άξονα πρώτο το ονοματικό σύνολο (ΟΣ) που αποτελεί το υποκείμενο της πρότασης και ύστερα το ρηματικό σύνολο (ΡΣ).

Παρατηρείτε καμιά αλλαγή στο νόημα; Συνήθως το υποκείμενο (ΟΣ) προηγείται και το ρήμα (ΡΣ) ακολουθεί. Μπορείτε να εξηγήσετε γιατί ο δημοσιογράφος προέταξε το ρηματικό σύνολο στη σύνταξη της προηγούμενης είδησης;

Η «κανονική» σειρά των όρων σε μια ανεξάρτητη πρόταση κρίσης δίνεται από τα εξής πρότυπα:

(Υ = υποκείμενο, Ρ = ρήμα, Κ = κατηγορούμενο και Α = αντικείμενο).

Δηλαδή προηγείται το Υποκείμενο και ακολουθούν: Ρήμα + Αντικείμενο ή Συνδετικό + Κατηγορούμενο. Οι προσδιορισμοί των όρων της πρότασης παίρνουν τη θέση τους πλάι στους όρους που προσδιορίζουν. Ωστόσο συχνά η «κανονική» σειρά αλλάζει, όταν οι όροι εκφέρονται με έμφαση. Ένας όρος που τονίζεται ιδιαιτέρως παίρνει συνήθως θέση στην αρχή της πρότασης. Αυτό συμβαίνει και σε μια περίοδο. Προηγούνται οι προτάσεις στις οποίες θέλουμε να δώσουμε έμφαση.

(βλ. και ΝΕΣ, σελ. 165-167)

 

Το ίδιο παρατηρείται και στην ειδησεογραφία. Ο δημοσιογράφος προτάσσει συνήθως το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της είδησης, το οποίο, ανάλογα με την περίπτωση, μπορεί να είναι: μια πράξη, το αποτέλεσμα της πράξης, το πρόσωπο που δρα ή που παθαίνει κάτι, ο τόπος, ο χρόνος, η αιτία, ο τρόπος κτλ. Έτσι μια είδηση μπορεί να αρχίζει, ανάλογα με την περίπτωση, με το ΟΣ - Υποκείμενο, το ΟΣ - Αντικείμενο, το ΟΣ-Κατηγορούμενο, το ΡΣ, το ΕΣ κτλ.

Να διαβάσετε προσεκτικά τα αποσπάσματα από ειδήσεις και να τα ξαναγράψετε μεταθέτοντας, ανάλογα με την περίπτωση που θέλετε να υπογραμμίσετε, τα λεκτικά σύνολα πάνω στο συνταγματικό άξονα. Να δικαιολογήσετε τη σύνταξή σας:

Η προθεσμία υποβολής των φορολογικών δηλώσεων λήγει οριστικά τη Δευτέρα 29 Φεβρουαρίου. Σεισμός 4,9 Ρίχτερ σημειώθηκε χτες στην περιοχή της Κρέσνας, 140 χιλιόμετρα από τη Θεσσαλονίκη. Ο σοβιετικός πυροσβέστης Λεονίντ Τελιάτνικωφ, επικεφαλής μιας «αποστολής αυτοκτονίας», αγωνίστηκε ηρωικά επί τρεις ώρες αγνοώντας τον κίνδυνο που διέτρεχε η ζωή του, για να παρεμποδίσει την εξάπλωση της φωτιάς στους άλλους τρεις πυρηνικούς αντιδραστήρες του Τσέρνομπιλ. Ο παλαιοπώλης Σ. Κ., ετών 49, χτες το βράδυ, στην πλατεία Παγκρατίου, σκότωσε με μια σκουριασμένη πιστόλα του 21 τον πελάτη του Γ. Κ., ετών 67, επειδή αρνήθηκε να του πληρώσει παλιό χρέος. Το μεγάλο Ντέρμπυ Ολυμπιακού-Παναθηναϊκού, θα γίνει την Κυριακή στο Ολυμπιακό Στάδιο και όχι στο γήπεδο Καραϊσκάκη. Η απόφαση άλλαξε χτες το βράδυ, όταν... Εσκιμώοι παρουσιάζουν αύριο την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή στους Δελφούς. Η τιμή των εισιτηρίων εσωτερικού του ΟΣΕ αυξάνεται από αύριο κατά 20%. Η δεύτερη δασκάλα αστροναύτισσα θα διδάξει από το διάστημα.

Να γράψετε έξι σύντομες ειδήσεις αρχίζοντας κάθε φορά την περίοδο με το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της είδησης.

β) Ενεργητική και παθητική σύνταξη στην είδηση

Να ξαναγράψετε την πρόταση μετατρέποντας την παθητική σύνταξη σε ενεργητική και να πείτε:

ποια αλλαγή παρατηρείτε στο νόημα και γιατί ο δημοσιογράφος προτίμησε την παθητική σύνταξη.

 

Με την ενεργητική σύνταξη δίνουμε έμφαση μάλλον στο υποκείμενο που ενεργεί, ενώ με την παθητική σύνταξη τονίζουμε κυρίως την πράξη του υποκειμένου. Λένε ότι ο καλός δημοσιογράφος διαλέγει «ρωμαλέα» ρήματα και χρησιμοποιεί κυρίως την ενεργητική φωνή. Ωστόσο και η παθητική σύνταξη χρησιμοποιείται συχνά στις ειδήσεις, όταν δε θέλουμε να πούμε ή δεν ξέρουμε ή όταν δεν έχει σημασία ποιος έκανε την πράξη. Π.χ.

• Δολοφονήθηκε νέγρος φοιτητής στη Θεσσαλονίκη.
• Βρέθηκαν εγκαταλειμμένα δύο αυτοκίνητα στη Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης.

Να σχηματίσετε έξι περιόδους σε παθητική σύνταξη.

Τα παραδείγματά σας φροντίστε να αναφέρονται σε περιπτώσεις όπου: θέλουμε να τονίσουμε την πράξη του υποκειμένου που ενεργεί, δε θέλουμε να πούμε ή δεν ξέρουμε ή δεν έχει σημασία ποιος έκανε την πράξη.

γ) Η χρήση των ονοματικών προσδιορισμών στην είδηση
Χρήση ονομάτων και επιθέτων

Χαρακτηριστική για την ειδησεογραφική γλώσσα είναι η χρήση των ονοματικών προσδιορισμών (κυρίως παραθέσεων και επεξηγήσεων), με σκοπό να αποδοθούν με συντομία τα βασικά χαρακτηριστικά (όνομα, καταγωγή, επάγγελμα, κτλ.) των προσώπων που συμμετέχουν στα γεγονότα τα οποία αναφέρει ο δημοσιογράφος.

Διαβάστε την είδηση και εντοπίστε τους ονοματικούς προσδιορισμούς:

«Συγκρούστηκαν ένα Ι.Χ. φορτηγό και ένα Ι.Χ. επιβατικό, χθες το πρωί, στο 14ο χιλιόμετρο της οδού Λάρισας-Αγιάς. Ο οδηγός του φορτηγού, Γ. P., 34 χρονών, κάτοικος της Λάρισας, δεν τραυματίστηκε, ενώ ο οδηγός του επιβατικού, Κ.Π., 52 χρονών, κάτοικος Αγιάς, καθώς και η σύζυγος του Α.Π., τραυματίστηκαν ελαφρά, και τα παιδιά τους, Β. και Η., έπαθαν διάσειση. Σκοτώθηκε η Μ. Π., μητέρα και συνεπιβάτης του Κ.Π., 80χρονών, από το Μεταξοχώρι».

Στα ζευγάρια ειδήσεων (Α, Β) που ακολουθούν ποια παραλλαγή (1 ή 2) θα προτιμούσατε και γιατί;

Τρομερό σιδηροδρομικό δυστύχημα σημειώθηκε χθες... Τρένο με 28 βαγόνια έπεσε σε γκρεμό 80 μέτρων... Ενθουσιώδης συγκέντρωση έγινε στην πλατεία... 200.000 άτομα ζητωκραύγαζαν στην πλατεία...

Να ξαναγράψετε τα αποσπάσματα των ειδήσεων χρησιμοποιώντας, στη θέση των επιθέτων που σχολιάζουν το γεγονός, ουσιαστικά και ρήματα, που παρέχουν στον αναγνώστη πιο συγκεκριμένες και αντικειμενικές πληροφορίες.

Πρωτοφανής πλημμύρα έπληξε τέσσερα χωριά... Αποθεωτική υποδοχή επεφύλαξαν οι... Καταστρεπτικός σεισμός σημειώθηκε στη... Αιωνόβιος χωρικός κάνει τζόκιγκ... Αιματηρές συγκρούσεις διαδηλωτών με αστυνομικούς στη Γένοβα... Ηρωική πράξη πυροσβέστη χθες στη...

 

δ) Ο προσδιορισμός του χρόνου στην είδηση

Σε μια αφήγηση ιδιαίτερη σημασία έχει να προσδιορίσουμε τα γεγονότα από την άποψη του χρόνου. Να δηλώσουμε δηλαδή:

α) Τη χρονική βαθμίδα: το παρελθόν (Το κύμα τον έσπρωχνε προς τα έξω σιγά σιγά)· το παρόν (Το κύμα τον σπρώχνει προς τα έξω σιγά σιγά)· το μέλλον (Το κύμα σε λίγο θα τον σπρώξει προς τα έξω σιγά σιγά).

β) Τον τρόπο ο οποίος μπορεί να είναι: εξακολουθητικός (Η γη γυρίζει)· συνοπτικός (Γύρισε όλο τον κόσμο)· συντελεσμένος (Είχε γυρίσει από το ταξίδι του, όταν κηρύχτηκε ο πόλεμος).

γ) Τη χρονική στιγμή: γ1) Είδαν τότε τα σύννεφα να πυκνώνουν. γ2) Γύρισε στο σπίτι χαράματα, γ3) Μας ήρθε πρωινός.

δ) Το βαθμό της χρονικής διάρκειας: δ1) Για πολλή ώρα ακούγαμε σιωπηλοί. δ2) Εδώ και δυο βδομάδες έχω να τον δω.

ε) Το χρόνο κατά τον οποίο αρχίζει κάτι (χρονική αφετηρία): Βρισκόμαστε εδώ από το μεσημέρι.

στ) Το χρόνο κατά τον οποίο τελειώνει κάτι (χρονικό τέρμα): Έμεινε μαζί μας ως το μεσημέρι.

ζ) Το χρόνο κατά τον οποίο επαναλαμβάνεται κάτι (χρονική επανάληψη): Τον βλέπω κάθε μέρα.

η) Τη χρονική σχέση των γεγονότων: το σύγχρονο (Όταν εργάζεται, ακούει μουσική)· το προτερόχρονο (Όταν τα έμαθε, στενοχωρήθηκε)· το υστερόχρονο (Θα δουλέψει, έως ότου τελειώσει το έργο).

Τα κυριότερα μέσα με τα οποία δηλώνουμε τα γεγονότα από την άποψη του χρόνου είναι οι χρόνοι του ρήματος (παρ. α, β) και οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί που εκφράζουν χρόνο: τα χρονικά επιρρήματα (παρ. γ1), οι εμπρόθετοι προσδιορισμοί (παρ. δ1, ε, στ), οι πτωτικοί προσδιορισμοί (παρ. γ2), οι χρονικές επιρρηματικές εκφράσεις (παρ. δ2, ζ), το επιρρηματικό κατηγορούμενο (παρ. γ3), οι χρονικές προτάσεις (παρ. η) και οι χρονικές μετοχές: Ακούγοντας (= όταν άκουσαν) το νέο βουβάθηκαν. Πρέπει να σημειώσουμε ότι, εκτός από τους χρονικούς συνδέσμους, και ο παρατακτικός σύνδεσμος και μερικές φορές συνδέει προτάσεις που έχουν μεταξύ τους κάποια χρονική σχέση: έβγαλε μια φωνή και λιγοθύμησε.

Να διαβάσετε ξανά την είδηση για τον τυφλό που έπεσε στη θάλασσα.

Να εντοπίσετε τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποίησε ο δημοσιογράφος, για να προσδιορίσει χρονικά τα γεγονότα. (Βλ. και ΝΕΣ, σελ. 70, 71, 72, 86, 147, 148, 105, 106, 107).