14. Ο Τριαδικός Θεός: οι γιορτές της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος

α) Το περιεχόμενο της Γιορτής της Πεντηκοστής

Κείμενο	Μετάφραση
	Κάποτε οι γλώσσες έπαθαν σύγχυση λόγω του τολμήματος της κατασκευής του Πύργου (της Βαβέλ). Τώρα όμως οι γλώσσες απέκτησαν σοφία, επειδή ήρθε το άκτιστο φως της θεογνωσίας. Εκεί ο Θεός καταδίκασε τους ασεβείς με την αμαρτία. Εδώ φώτισε ο Χριστός τους ψαράδες με το άγιο Πνεύμα. Τότε πραγματοποιήθηκε η αφωνία για τιμωρία• τώρα παρουσιάζεται ως κάτι νέο η ομοφωνία, για τη σωτηρία των ψυχών μας.

Σαράντα ημέρες μετά το Πάσχα η Εκκλησία μας γιορτάζει την Ανάληψη του Κυρίου στους ουρανούς. Με την Ανάληψη, επισφραγίζεται το λυτρωτικό έργο του Χριστού και κλείνει ο κύκλος της επίγειας δράσης του. Οι απόστολοι, οι άλλοι μαθητές, οι γυναίκες που υπηρέτησαν τον Κύριο και ανάμεσά τους πρώτη η Υπεραγία Θεοτόκος -όλοι τους περί τα 120 πρόσωπα- που την παρακολούθησαν είναι η αρχική «κοινωνία των πιστών», η πρώτη Εκκλησία. Αυτοί θα συνέχιζαν το έργο του Χριστού και θα καλούσαν τους πιστούς στην πρόγευση της Βασιλείας του Θεού.

Δέκα ημέρες αργότερα, οι γιορτές της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος μάς εισάγουν σε ένα γεγονός, που αποτελεί το θεμέλιο της ζωής της Εκκλησίας. Με την «κάθοδο» του Αγίου Πνεύματος πραγματοποιήθηκε η υπόσχεση που έδωσε ο Χριστός στους αποστόλους κατά το Μυστικό Δείπνο, λέγοντάς τους: «Κι εγώ θα παρακαλέσω τον Πατέρα να σας δώσει άλλον Παράκλητο*, το Πνεύμα της αληθείας, ώστε να είναι για πάντα μαζί σας... Το Πνεύμα αυτό δεν μπορεί να το δεχτεί ο κόσμος, γιατί ούτε το διακρίνει ούτε το γνωρίζει• εσείς το γνωρίζετε, γιατί μένει κοντά σας και θα υπάρχει μέσα σας. Δε θα σας αφήσω μόνους και ορφανούς• θα ξανάρθω κοντά σας... Αλλά το Πνεύμα το Άγιο, ο Παράκλητος, που θα στείλει ο Πατέρας στο όνομά μου, εκείνος θα σας διδάξει τα πάντα και θα φέρει στη μνήμη σας όλα όσα σας έχω πει εγώ» (Ιωάν. 14,15-18,26). Κατά την Πεντηκοστή, επανέρχεται ο Χριστός, μετά την Ανάληψή του, , για να ζει μέσα στους πιστούς του (Ιωάν. 17, 24) και στον κόσμο, ως το τέλος της ιστορίας (Ματθ. 28, 20). Αυτό σήμαινε ο λόγος του Χριστού κατά το Μυστικό Δείπνο: (λίγο χρόνο

Η Πεντηκοστή Εικόνα στη μονή Σταυρονικήτα, Αγιο Όρος, 16ος αι

ακόμη και δε θα με βλέπετε, και πάλι λίγο χρόνο και θα με δείτε) (Ιωάν. 16,16).

Το Άγιο Πνεύμα θα είναι ο νέος Παράκλητος, που θα παραμείνει στην Εκκλησία και θα την εμπνέει με τη χάρη του. Ο Χριστός θα ζει μεταξύ των πιστών , με έναν άλλο τρόπο, διαφορετικό από πριν. Έτσι, εκπληρώνεται και η ελπίδα των μαθητών, όπως λέει το τροπάριο που ακολουθεί. Η Πεντηκοστή είναι η εκπλήρωση του σκοπού της δημιουργίας και της ιστορίας. Την ημέρα της Πεντηκοστής έχουμε την ίδρυση της Εκκλησίας. Μετά το γεγονός αυτό οι απόστολοι μιλούν στον κόσμο για το Χριστό και την Ανάστασή του και βαπτίζονται οι πρώτοι πιστοί.

Κείμενο

Μετάφραση

(Εσπερινός της εορτής) (Εσπερινός της εορτής)

1. Γιορτάζουμε την Πεντηκοστή και τον ερχομό του Αγίου Πνεύματος και την πραγματοποίηση της υπόσχεσης και την εκπλήρωση της ελπίδας και πόσο μεγάλο είναι το μυστήριο; Είναι μεγάλο και σεβαστό! Γι' αυτό σου λέμε με όλη τη φωνή μας: Δημιουργέ όλου του κόσμου, Κύριε, δοξασμένος να είσαι! 2. Όλα τα παρέχει το Άγιο Πνεύμα αναβλύζει προφητικά χαρίσματα, κάνει τέλειους τους ιερείς, δίδαξε σοφία τους αγράμματους, τους ψαράδες ανέδειξε θεολόγους, συγκροτεί όλο το θεσμό της Εκκλησίας. Ομοούσιε και ομόθρονε με τον Πατέρα και τον Υιό, Παράκλητε, δοξασμένος να είσαι!

Ο φωτισμός των μαθητών έγινε αρχή του φωτισμού όλης της οικουμένης. Το Άγιο Πνεύμα δίνει στους αποστόλους την αληθινή σοφία και το χάρισμα να κηρύξουν σε όλο τον κόσμο. Έτσι, η σύγχυση της Βαβέλ, με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, γίνεται «συμφωνία» και ενότητα μέσα στην Εκκλησία, όπως τονίζει το κοντάκιο της εορτής.

Κείμενο	Μετάφραση
	Όταν κάποτε ο Θεός κατέβηκε (στη Βαβέλ) και δημιούργησε σύγχυση στις γλώσσες, διαχώρισε τους ανθρώπους σε έθνη. Όταν, όμως, ο Θεός μοίρασε τις πύρινες γλώσσες (δηλ. όταν κατέβηκε το Άγιο Πνεύμα), προσκάλεσε όλους τους ανθρώπους σε ενότητα. Γι' αυτό όλοι μαζί δοξάζουμε το Πανάγιο Πνεύμα.

β) Ο Τριαδικός Θεός

Κείμενο

Μετάφραση

Ελάτε λαοί, να προσκυνήσουμε την τρισυπόστατη θεότητα, τον Υιό μέσα στον Πατέρα, με το Άγιο Πνεύμα διότι ο Πατέρας έξω από το χρόνο γέννησε τον Υιό συναιώνιό του και σύνθρονό του. Και Άγιο Πνεύμα ήταν μέσα στον Πατέρα, δοξαζόμενο μαζί με τον Υιό. Μια δύναμη, μια ουσία, μια θεότητα (είναι και τα τρία πρόσωπα) που όλοι την προσκυνούμε λέγοντας: Άγιος ο Θεός, που δημιούργησε το σύμπαν μέσω του Υιού, με τη συνέργεια του Αγίου Πνεύματος. Άγιος ισχυρός (είναι ο Υιός), μέσω του οποίου γνωρίσαμε τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα ήρθε στον κόσμο. Άγιος αθάνατος είναι το Παράκλητο (παρηγορητικό) Άγιο Πνεύμα, που εκπορεύεται από τον Πατέρα και αναπαύεται στον Υιό. Αγία Τριάς, δοξασμένη να είσαι!

Το γεγονός της Πεντηκοστής είναι μία ακόμη φανέρωση του μυστηρίου του Θεού, που είναι τρισυπόστατος1. Ο Θεός είναι μια ουσία, αλλά τρία θεία Πρόσωπα. Τα τρία Πρόσωπα είναι μεταξύ τους ,έχουν (από κοινού) τη μία θεία ουσία. Είναι ίσα, ομότιμα και ισότιμα. Κάθε θείο Πρόσωπο είναι ολόκληρος και τέλειος Θεός. Ο Υιός αιώνια από τον Πατέρα. Το «Πνεύμα» από τον Πατέρα. Ο Πατέρας είναι η αιώνια «πηγή» των δύο άλλων Προσώπων. Γι' αυτό η Αγία Τριάδα είναι το μυστήριο των μυστηρίων. Μόνο στη θέωση προσεγγίζεται βιωματικά. Η αιώνια κοινωνία του Τριαδικού Θεού είναι το θεμέλιο της εκκλησιαστικής κοινωνίας, ως κοινωνίας αγίων. Όλοι οι άνθρωποι είμαστε «ομοούσιοι» μεταξύ μας (έχουμε την ίδια ουσία). Καλούμαστε όμως να γίνουμε και ισότιμοι και ίσοι, σε μια κοινωνία αληθινής αδελφοσύνης, χωρίς ταξικές διαφορές. Όλες οι διαφορές στην ανθρώπινη κοινωνία είναι καρπός της αμαρτίας μας και προέρχονται από την έλλειψη της αγαπητικής σχέσης μεταξύ των ανθρώπων. Η Πεντηκοστή μάς καλεί σε ενότητα, που στηρίζεται στην «έν Χριστώ» ισότητά μας. Μια τέτοια όμως κοινωνία απαιτεί πολύ αγώνα από τους πιστούς και προϋποθέτει τη χάρη του Αγίου Πνεύματος.

γ) Άγιο Πνεύμα και λατρεία

Μέσα από τη λατρεία, η χάρη του Αγίου Πνεύματος μεταδίδεται σ' όλη την κτίση. Τα υλικά στοιχεία (ψωμί, κρασί, νερό, καρποί, χρόνος, τόπος κ.λπ.) προσφέρονται στον Τριαδικό Θεό, για να αγιαστούν και να ενταχθούν στη «βασιλεία» του. Αυτό γίνεται με τα μυστήρια και τις αγιαστικές πράξεις της λατρείας μας. Τα μυστήρια αγιάζουν την ύλη και τη μεταβάλλουν σε φορέα της άκτιστης χάρης. Προσφέρουμε στη Θεία Ευχαριστία και κοινωνούμε Χριστό και σωτηρία. Το λάδι στο μυστήριο του Ευχελαίου και το νερό του Βαπτίσματος αποτελούν τα μεταμορφωμένα στοιχεία της «καινής κτίσης». Ακόμη και το λιβάνι που προσφέρουμε συμβολίζει την «πνευματική ευωδία» που πρέπει να αναδίδει η ζωή του χριστιανού, όχι διότι το έχει ανάγκη ο Θεός, αλλά επειδή αποτελεί για μας μια πράξη που δηλώνει αυτή μας τη θέληση, ώστε να μας στείλει Κάθε στιγμή της ζωής μας, αγιάζεται μέσα στη λατρεία με ειδικές ακολουθίες (προσευχές και λειτουργικές πράξεις).

δ) Εκκλησία και θεία χάρη

Η Εκκλησία, ως Ορθοδοξία, ζει στη θεία χάρη και τη μεταδίδει συνεχώς στον κόσμο. Ο ορθόδοξος πιστός μαθαίνει να ζητεί συνεχώς με την άσκηση, την προσευχή και τη λατρεία, το Άγιο Πνεύμα, διότι δεν μπορεί κανείς να δεχτεί το Χριστό ως σωτήρα χωρίς τη χάρη του Αγίου Πνεύματος (Α' Κορ. 12,3). Η Εκκλησία είναι χώρος αναγέννησης και θεραπείας. Ο πιστός στην πορεία της ζωής του, στον αγώνα του, οσάκις τραυματιστεί από την αμαρτία μπορεί να καταφύγει σ' αυτήν, γιατί κατά τον ιερό Χρυσόστομο, είναι «ίατρεΐον πνευματικόν» (πνευματικό νοσοκομείο). Οι άγιοι θαυματουργούν, διότι είναι κατοικητήρια της άκτιστης χάρης. Και κάθε πιστός καλείται με τη χάρη του Τριαδικού Θεού να γίνει άγιος, ώστε η ανθρώπινη κοινωνία να γίνει κοινωνία αγίων.

Κείμενο

Μετάφραση

(Απολυτίκιο* της Πεντηκοστής) (Ιδιόμελο των Αίνων) (Δοξαστικό των Αίνων)

1. Είσαι ευλογημένος, Χριστέ Θεέ μας, εσύ που έκαμες πάνσοφους τους ψαράδες, στέλνοντάς τους το Άγιο Πνεύμα, και μέσω αυτών έπιασες στο δίχτυ σου τον κόσμο όλο δοξασμένος να είσαι, φιλάνθρωπε. 2. Το Άγιο Πνεύμα, είναι φως και ζωή και ζωντανή νοερή πηγή, Πνεύμα σοφίας, Πνεύμα σύνεσης. Είναι αγαθό, ευθύ, νοερό, ηγεμονικό, καθαρίζει τα αμαρτήματα. Είναι Θεός και θεοποιεί- φωτιά, που βγαίνει από φωτιά, λαλεί, ενεργεί, μοιράζει τα χαρίσματα. Με αυτό όλοι οι προφήτες και οι απόστολοι του Θεού στεφανώθηκαν μαζί με τους μάρτυρες. Παράδοξο άκουσμα, παράδοξο θέαμα, φωτιά που χωρίζεται μοιράζοντας χαρίσματα. 3. Βασιλιά ουράνιε, Παρηγορητή, Πνεύμα της Αλήθειας που είσαι παντού παρών και γεμίζεις με την παρουσία σου τα πάντα- που είσαι ταμείο των καλών και δίνεις τη ζωή- έλα και κατασκήνωσε μέσα μας και καθάρισε μας από κάθε ρύπο, και σώσε, αγαθέ, τις ψυχές μας.

Ερμηνευτικό σχόλιο στην εικόνα της Πεντηκοστής

Οι απόστολοι είναι καθισμένοι ημικυκλικά στο φωτεινό υπερώο και χωρισμένοι σε δύο ομάδες, η μια απέναντι από την άλλη. Πάνω από τους αποστόλους φαίνεται ο ουρανός, από τον οποίο εκπέμπονται δώδεκα φωτεινές ακτίνες, που κατεβαίνουν προς τους αποστόλους. Πάνω από το κεφάλι κάθε αποστόλου είναι , που φανερώνει τον αγιοπνευματικό φωτισμό τους. Η σύνθεση της εικόνας ανοίγεται προς τα πάνω, σαν να ελκύεται από το Θεό - Πατέρα, από τον οποίο εκπορεύονται οι πύρινες γλώσσες. Κάτω διακρίνεται ένας γέροντας, που αποτελεί προσωποποίηση

του κόσμου. Η εικόνα δείχνει την ενότητα των αποστόλων μέσα στην άκτι- στη χάρη του Θεού, που αποκαθιστά τη διάσπαση των ανθρώπων που συνέβη στη Βαβέλ (Γεν. κεφ. 2).

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

1. Ποια σημαντικά γεγονότα συμβαίνουν κατά την ημέρα της Πεντηκοστής;
2. Πώς αντιλαμβάνεστε το χαρακτηρισμό του Θεού ως «τρισηλίου φωτός»;
3. Ποια σημασία έχει το μυστήριο της Αγίας Τριάδος για τη συγκρότηση της ανθρώπινης κοινωνίας;
4. (1ο κείμενο). Πώς αντιλαμβάνεστε τη φράση αυτή του απολυτίκιου και πώς συνδέεται με τη θεοπνευστία της Καινής Διαθήκης;