17. Η λειτουργική ανάμνηση των αγώνων κατά των αιρέσεων

α) Η εμφάνιση των αιρέσεων και η αντιμετώπιση τους από την Εκκλησία

Κείμενο	Μετάφραση
	Υπερδοξασμένος είσαι, Χριστέ Θεέ μας• εσύ που εγκατέστησες πάνω στη γη τους Πατέρες μας, σαν μεγάλα φώτα και μέσω αυτών μας οδήγησες όλους στην αληθινή πίστη• δόξα σου ανήκει πολυεύσπλαχνε!

Η χριστιανική πίστη δεν είναι καρπός της ανθρώπινης διάνοιας• είναι η αβίαστη και ελεύθερη στροφή της καρδιάς στο Θεό. Η πίστη, ακόμη, δεν είναι κατάργηση, αλλά είναι υπέρβαση της λογικής, αφού καλεί τον άνθρωπο να συνειδητοποιήσει τα όριά της. Στην ιστορία της Εκκλησίας, προσπάθησαν κάποιοι να κατανοήσουν το περιεχόμενο της πίστης μόνο με τη δύναμη της λογικής. Έτσι, απέρριπταν ό,τι δεν συμφωνούσε μ' αυτήν, κρατώντας ένα μόνο μέρος της θείας αποκάλυψης. Γι' αυτό ονομάστηκαν αιρετικοί ( = επιλέγω). Άλλοι ανάμιξαν την πίστη με αντιλήψεις ειδωλολατρικές ή ιουδαϊκές, νοθεύοντας την αλήθεια. Η πίστη των αιρετικών δεν είναι η πίστη της Εκκλησίας, αλλά ανθρώπινο κατασκεύασμα.

Οι πρώτες αιρετικές τάσεις εμφανίστηκαν ήδη από την αποστολική εποχή. Οι απόστολοι συγκεντρώνονται στην Αποστολική Σύνοδο και όλοι μαζί διατυπώνουν την αλήθεια της Εκκλησίας. Το παράδειγμά τους θα ακολουθήσουν αργότερα οι Πατέρες της Εκκλησίας. Οι αιρέσεις αντιμετωπίζονται με τη σύγκληση Οικουμενικών (όλης της αυτοκρατορίας) Συνόδων (συν+οδός, κοινή πορεία). Οι Σύνοδοι είναι εφτά και πραγματοποιήθηκαν από το 325 έως το 7871. Αυτούς τους μεγάλους Πατέρες εξυμνεί, με εκφράσεις υψηλής ποιητικής έμπνευσης, ο ύμνος που ακολουθεί.

Κείμενο

Μετάφραση

Ο χορός των αγίων Πατέρων, συγκεντρώθηκε από τα πέρατα της οικουμένης, και κήρυξε μιαν ουσία και φύση του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, και παρέδωσε με σαφήνεια στην Εκκλησία το μυστήριο της Θεολογίας. Όλους αυτούς υμνώντας τους με πίστη, ας τους μακαρίσουμε λέγοντας: Εσείς είστε θείο στρατόπεδο, θεολόγοι στρατιώτες της παράταξης του Κυρίου. Ολοφώτεινα άστρα του νοερού στερεώματος• οι ακλόνητοι πύργοι της μυστικής Σιών τα ευωδιαστά άνθη του παραδείσου• τα ολόχρυσα στόματα του Λόγου- το καύχημα της Νικαίας (Εκκλησίας), το αγλάισμα της οικουμένης. Παρακαλείτε συνεχώς για τις ψυχές μας.

β) Η ανάμνηση των αγώνων κατά των αιρέσεων

Τον αγώνα για την καθαρότητα της πίστης διεξήγαγαν οι άγιοι Πατέρες στις Οικουμενικές Συνόδους. Όλες οι Οικουμενικές Σύνοδοι1 μνημονεύονται στη λατρεία για να οικοδομούνται οι πιστοί σε κάθε εποχή. Στον παραπάνω ύμνο οι άγιοι Πατέρες ονομάζονται διότι κηρύττουν και ανακηρύσσονται ως οι αληθινοί θεολόγοι της Εκκλησίας. Αναγνωρίζεται έτσι, λειτουργικά, το έργο των Πατέρων και των Συνόδων. Η Ορθοδοξία μένει πάντα πατερική και συνοδική.

γ) Τα δόγματα της Εκκλησίας και η ευθύνη των μελών της Εκκλησίας

Η εκκλησιαστική διδασκαλία, το δόγμα, δεν επιβάλλεται στους πιστούς, αλλά προσφέρεται ως πνευματικό φάρμακο για την ψυχική θεραπεία και τη σωτηρία τους. Τα δόγματα οριοθετούν την αληθινή πίστη, ορίζοντας τι σώζει και τι δε σώζει. Η διαφύλαξη των αληθινών δογμάτων στη διδασκαλία και

τη ζωή της Εκκλησίας έχει ως αποτέλεσμα την «ορθοτόμηση» (ορθή διδασκαλία) του μυστηρίου της θείας αλήθειας. Χωρίς όμως ευσέβεια και πνευματική ζωή είναι αδύνατη η διαφύλαξη των δογμάτων της πίστης, διότι δεν είναι υπόθεση της διάνοιας, αλλά όλης της ζωής. Δεν πρόκειται για αλήθειες με αφηρημένο νόημα και περιεχόμενο, αλλά για αλήθειες που σχετίζονται με την ίδια τη ζωή και την αντίληψη για τη ζωή. Επομένως, η κατάργησή τους ή η διαστρέβλωση τους έχει οδυνηρά αποτελέσματα για τη ζωή, για την ακεραιότητα και για τη σωτηρία του ανθρώπου. Η ενότητα και η αγάπη των προσώπων του τριαδικού Θεού, π.χ., αφορά και στη δική μας προσωπική, οικογενειακή ή κοινωνική ζωή, γιατί αποτελεί το πρότυπο της τέλειας αγάπης για τη ζωή μας. Κι ακόμη, η διπλή φύση του Χριστού - τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος - έχει τεράστιες συνέπειες για τη ζωή και τη σωτηρία των πιστών. Αντίθετα, η μονοφυσιτική αντίληψη για το Χριστό - η θεία φύση απορρόφησε την ανθρώπινη - υποβαθμίζει τον άνθρωπο και κάνει αμφίβολη τη σωτηρία του. Γι' αυτό οι Πατέρες της Εκκλησίας έδωσαν μάχες στις Οικουμενικές Συνόδους για τη διαφύλαξη των αληθειών της πίστης, γιατί η ορθή πίστη γεννάει και ορθή ζωή.

Η διαφύλαξη της πίστης είναι έργο και του κλήρου και του λαού. Αυτό εννοούν οι Πατριάρχες της Ανατολής, γράφοντας στην Εγκύκλιο τους το 1848 ότι (= της πίστης)» είναι , δηλαδή όλα τα μέλη της Εκκλησίας.

Η Ζ' Οικουμενική Σύνοδος
Μικρογραφία από Μηνολόγιο του 11ου αι.

Κείμενο

Μετάφραση

1. Ας εξυμνήσουμε σήμερα τις μυστικές σάλπιγγες του Πνεύματος, τους θεοφόρους Πατέρες, που έψαλαν μελωδικά στο μέσον της Εκκλησίας αρμονική μελωδία θεολογίας, τη μία Τριάδα, αναλλοίωτη, ουσία και θεότητα. Αυτοί που ανέτρεψαν τον Άρειο και προμάχησαν με τους ορθοδόξους, παρακαλούν πάντα το Θεό να μας ελεεί. 2. Το κήρυγμα των αποστόλων και οι διδασκαλίες των Πατέρων ανέδειξαν θριαμβικά στην Εκκλησία μία την πίστη. Η οποία (Εκκλησία) φορώντας χιτώνα αλήθειας, που υφάνθηκε από την ουράνια θεολογία, διδάσκει ορθόδοξα και δοξάζει το μέγα μυστήριο της πίστης.

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

1. Ποια είναι η ουσιαστική διαφορά Ορθοδοξίας και αίρεσης;
2. Γιατί εορτάζεται η επέτειος των Οικουμενικών Συνόδων; Τι δείχνει με αυτό η Εκκλησία;
3. Είναι δυνατή η διαφύλαξη της πίστης χωρίς γνώση της;
4. Ποιες οι συνέπειες στη ζωή των πιστών από την παραχάραξη της πίστης;