Θρησκευτικά (Α ΕΠΑ.Λ.): Ηλεκτρονικό Βιβλίο

8. Χριστούγεννα, η γιορτή της ενανθρώπησης του Θεού

Κείμενο

Μετάφραση

1. «Ἀλλ’ ὅμως, διά τήν ἄφατον καί ἀμέτρητόν σου φιλανθρωπίαν, ἀτρέπτως καί ἀναλλοιώτως γέγονας ἄνθρωπος».
(Λειτουργίες Μ. Βασιλείου και I. Χρυσοστόμου, Ευχή Χερουβικού ύμνου)

2. «Ὃτε δέ ἦλθε τό πλήρωμα τῶν καιρῶν, ἐλάλησας ἡμῖν ἐν αὐτῷ τῷ Υἱῷ σου».
(Λειτουργία Μ. Βασιλείου, Ευχή Αναφοράς)

1. Αλλ’ όμως, από την ανείπωτη και αμέτρητη φιλανθρωπία σου χωρίς να πάψεις να είσαι Θεός και χωρίς να αλλάξεις, έγινες άνθρωπος.

2. Όταν έφθασαν οι καιροί που είχες καθορίσει, μίλησες σε μας με αυτόν τον Υιό σου.

α) Ο πανηγυρισμός των Χριστουγέννων και της Βάπτισης

Στις 25 Δεκεμβρίου και στις 6 Ιανουαρίου πανηγυρίζουμε δύο κοσμοσωτήρια γεγονότα: τη Γέννηση και τη Βάπτιση του Κυρίου. Ως τα μέσα του 4ου αιώνα οι δύο γιορτές γιορτάζονταν μαζί στις 6 Ιανουαρίου με το όνομα Επιφάνια (φανέρωση του Θεού). Αργότερα, ορίστηκε να γιορτάζονται τα Χριστούγεννα στις 25 Δεκεμβρίου. Η ημέρα αυτή ήταν αφιερωμένη από τους εθνικούς στο Θεό ήλιο. Ταίριαζε λοιπόν για τη γιορτή του Χριστού, του Ήλιου της δικαιοσύνης, που χάρισε το πνευματικό φως του σε κείνους που κατοικούσαν στο σκοτάδι και τους σκίαζε ο θάνατος (Ματθ. 4, 16). Τα Χριστούγεννα ξεχώρισαν ως η δεύτερη -μετά το Πάσχα- μεγάλη γιορτή της Χριστιανοσύνης. Είναι πραγματικά «τα σωτήρια (=η σωτηρία) του κόσμου, η γενέθλια ημέρα της ανθρωπότητας». Αλλά και τα Θεοφάνια έχουν τη λαμπρότητά τους γιατί, όπως λέει το απολυτίκιο, «ἡ τῆς Τριάδος ἐφανερώθη προσκύνησις». Έγινε δηλαδή η φανέρωση της Αγίας Τριάδος και επιπλέον εγκαινιάστηκε και το δικό μας Βάπτισμα.

Σε κάθε γιορτή μιας επετείου ή ενός γεγονότος έχουμε τρία στάδια: προπαρασκευή, γιορτή και τα μετά από αυτή, δηλαδή τον απόηχό της. Στη γλώσσα της Εκκλησίας τα στάδια ονομάζονται: προεόρτια, εορτή, μεθεόρτια. Έτσι πριν από τα Χριστούγεννα έχουμε το «Σαρανταήμερο», που είναι περίοδος νηστείας, αφιερωμένη στους προφήτες και στους προπάτορες του Χριστού. Ακολουθεί η γιορτή της Γέννησης και ύστερα από αυτήν έχουμε το «Δωδεκαήμερo» με την Περιτομή του Χριστού και τα Θεοφάνια, για να κλείσει ο κύκλος σαράντα ημέρες μετά, με τη γιορτή της Υπαπαντής*. Για να ακούσει ο άνθρωπος το Θεό να μιλάει στην καρδιά του, για να μπορέσει να εκφράσει τη χαρά και την ευγνωμοσύνη του χρειάζεται χρόνο. Γι’ αυτό τόσο ο εορτασμός όσο και οι ακολουθίες μιας γιορτής έχουν διάρκεια.

Η Γέννηση του Χριστού
Εικόνα στη Μονή Σταυρονικήτα, Άγιο Όρος, 16ος αι.

Η Βάπτιση του Χριστού
Εικόνα στη μονή Διονυσίου, Άγιο Όρος, 16ος αι.

β) Το γεγονός της ενανθρώπησης

Τη σάρκωση του Κυρίου η Εκκλησία μας ονομάζει μυστήριο. Μυστήριο παράξενο και παράδοξο, που δεν ερευνάται, αλλά φανερώνεται, κατά το δυνατόν, σ’ αυτούς που με πίστη το δέχονται και το προσκυνούν.

Η σάρκωση του Ιησού είναι ιστορικό γεγονός, το οποίο δεν αμφισβητείται από την ιστορική έρευνα. Ο Ιησούς είναι ιστορικό πρόσωπο που έδρασε στην εποχή του αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου (27 π.Χ.-14 μ.Χ.), όταν βασιλιάς των Ιουδαίων ήταν ο Ηρώδης (37 π.Χ.-4 μ.Χ). Έχουν διασωθεί μαρτυρίες ιστορικών της εποχής που αναφέρονται στην ιστορική του παρουσία και στους οπαδούς του.

Το γεγονός αυτό ομολογούμε στο Σύμβολο της Πίστεως: «Τόν δι’ ἡμᾶς τούς ἀνθρώπους καί διά τήν ἡμετέραν σωτηρίαν κατελθόντα ἐκ τῶν ουρανῶν καί

ἐκ Πνεύματος Ἁγίου καί Μαρίας τῆς Παρθένου καί ἐνανθρωπήσαντα». Κατέβηκε ο Κύριος από τους ουρανούς παραμένοντας όμως ως Υιός και Λόγος του Θεού στους κόλπους του Θεού-Πατέρα: «Ὃλος ἦν ἐν τοῖς κάτω, καί τῶν ἄνω οὐδόλως ἀπῆν ὁ ἀπερίγραπτος Λόγος· συγκατάβασις γάρ θεϊκή, οὐ μετάβασις δέ τοπική γέγονε» (Από τον Ακάθιστο Ύμνο). Δηλαδή: Ο απερίγραπτος Λόγος ήταν ολόκληρος στη γη και ταυτόχρονα καθόλου δεν απουσίαζε και από τον ουρανό. Γιατί η ενανθρώπησή του δε σήμαινε τοπική μετάβαση, αλλά θεϊκή συγκατάβαση.

γ) Ο σκοπός της ενανθρώπησης

Το σκοπό της ενανθρώπησης του Κυρίου αναγγέλλει ο άγγελος στον Ιωσήφ, τον προστάτη της Παναγίας, λέγοντας: «Θα γεννήσει (η Μαρία) γιό, και θα του δώσεις το όνομα Ιησούς, γιατί αυτός θα σώσει το λαό του από τις αμαρτίες τους» (Ματθ. 1, 21). Η σωτηρία που μας χάρισε ο Χριστός είναι διπλή: επανόρθωση και ανύψωση. Επανόρθωσε το σφάλμα του Αδάμ, το κακό που αυτό έκαμε και μας άνοιξε ξανά τον Παράδεισο. Η υμνολογία των Χριστουγέννων θα το πει εύστοχα και περιληπτικά: «Χριστός γεννᾶται τήν πρίν πεσοῦσαν ἀναστήσων εἰκόνα». Δηλαδή: Ο Χριστός γεννιέται για να αναστήσει, να αναστηλώσει, τη θεϊκή εικόνα του ανθρώπου, για να νικήσει τη φθορά και το θάνατο και να χαρίσει στον άνθρωπο τη σωτηρία και την αιωνιότητα.

Η ενανθρώπηση του Χριστού υπήρξε γεγονός ύψιστης ταπείνωσης. Γιατί ο Θεός έγινε άνθρωπος, επειδή θέλησε με το όμοιο να θεραπεύσει το όμοιο, όπως ψάλλουμε στον Ακάθιστο Ύμνο (παρακάτω κείμενα).

Κείμενο

Μετάφραση

1. «Σῶσαι θέλων τόν κόσμον, ὁ τῶν ὅλων κοσμήτωρ, πρός τοῦτο αὐτεπάγγελτος ἦλθε καί ποιμήν ὑπάρχων ὡς Θεός, δι’ ἡμᾶς ἐφάνη καθ’ ἡμᾶς ἄνθρωπος· ὁμοίω γάρ τόν ὅμοιον καλέσας ὡς Θεός ἀκούει· Ἀλληλούϊα».

2. «Διά τοῦτο γάρ ὁ ὑψηλός Θεός, ἐπί γῆς ἐφάνη ταπεινός ἄνθρωπος, βουλόμενος ἑλκῦσαι πρός τό ὕψος, τούς αὐτῷ βοῶντας· Ἀλληλούϊα».

1. Θέλοντας να σώσει, τον κόσμο ο θείος διακοσμητής των όλων, ήρθε σ’ αυτόν αυθόρμητα. Και ενώ ως Θεός είναι Βασιλιάς και Κύριος, έγινε για χάρη μας άνθρωπος. Έτσι αφού με ανθρώπινη φύση προσκάλεσε τους ανθρώπους, ως Θεός ακούει αυτούς να του λένε· Αλληλούια.

2. Αυτός ήταν ο λόγος που ο υψηλός Θεός χαμήλωσε και παρουσιάστηκε στη γη ως ταπεινός άνθρωπος, γιατί ήθελε να τραβήξει προς τα ουράνια ύψη αυτούς που αναφωνούν σ’ αυτόν· Αλληλούια.

Ο Υιός του Θεού γίνεται άνθρωπος, για να γίνει ο άνθρωπος γιος του Θεού. Φοράει ανθρώπινη σάρκα, για να μιλήσει και συμπεριφερθεί ανθρώπινα. Από την άλλη μεριά ως Θεός διδάσκει και θαυματουργεί. Έτσι μας γνώρισε ποιος είναι ο αληθινός Θεός και ο νόμος του.

Όλα αυτά έγιναν ελεύθερα, με τη θέληση και την αγάπη ολόκληρης της Αγίας Τριάδος. Από φιλανθρωπία, συμπάθεια και ευσπλαχνία ο Θεός - Πατέρας έστειλε τον Υιό του στη γη. «Ὁ Βασιλεύς τῶν οὐρανῶν διά φιλανθρωπίαν ἐπί τῆς γῆς ὤφθη (= παρουσιάστηκε) καί τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη» (Ύμνος της Εκκλησίας).

Έτσι, μαζί με την επανόρθωση του αδαμικού πταίσματος ήρθε και η ανύψωση του ανθρώπου. Γίναμε ξανά παιδιά του Θεού, κληρονόμοι του και συγκληρονόμοι Χριστού (Ρωμ. 8,17).

Κείμενα

1. «Καί διά τοῦτο ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ ἐνεδύθη τήν ἀνθρωπίνην φύσιν, ἳνα ὡς μέν ἄνθρωπος ὁμιλήσῃ ἀνθρώποις, ὡς δέ Λόγος τοῦ Θεοῦ και σοφία διδάξῃ τούς ἀνθρώπους πιστεύειν εἰς τόν ἓνα καί ἀληθῆ Θεόν, καί πολιτεύεσθαι κατά τόν νόμον, ὃν αὐτός ἒδωκε καί πάλιν ὡς μέν ἄνθρωπος, ἳνα δώσῃ τήν πολιτείαν (=ζωή) αὐτοῦ παράδειγμα τῆς διδασκαλίας αὐτοῦ· πρῶτα γάρ αὐτός ἐτήρησε τόν νόμον, ὃν ἒδωκε τοῖς ἀνθρώποις· ὡς δέ Λόγος τοῦ Θεοῦ καί δύναμις, δυνηθῇ κατορθῶσαι τό παγκόσμιον ἀγαθόν, ὃπερ ἐβούλετο (=ήθελε), διότι ἦν ἀδύνατον δυνάμει ἑνός ἀνθρώπου ἐπιστρέψαι τήν οἰκουμένην πρός τόν Θεόν» (Γεώργιος Σχολάριος, πατριάρχης Κων/πόλεως, στο Ι. Καρμίρη, Τα δογματικά... τόμ Ι, έκδ. β΄ 1960, σελ. 434.

2. «Ἀμφότερα γάρ ἐφιλανθρωπεύσατο ὁ Σωτήρ διά τῆς ἐνανθρωπήσεως ὃτι καί τόν θάνατον ἐξ ἡμῶν ἠφάνιζε καί ἐκαίνιζεν (= ἀνακαίνισε) ἡμᾶς» (Μ. Αθανασίου, Περί ενανθρωπήσεως 16, ΒΕΠ 30,88)

3. «Στα περασμένα χρόνια λεγόταν πως ο άνθρωπος έγινε κατά την εικόνα του Θεού, αλλ’ αυτό δε φαινόταν. Γιατί ακόμη ήταν αόρατος ο Λόγος (ο Χριστός) που κατά την εικόνα του είχε γίνει ο άνθρωπος. Γι’ αυτό ακριβώς κι έχασε εύκολα την ομοιότητα. Όταν όμως ο Λόγος του Θεού έγινε άνθρωπος, επικύρωσε και τα δύο γιατί και την εικόνα έδειξε αληθινά με το να γίνει αυτός, ό,τι ήταν η εικόνα του (ο άνθρωπος δηλ.). Και την ομοιότητα (του ανθρώπου με το Θεό) έκαμε βέβαιη με το να ομοιώσει τον άνθρωπο με τον αόρατο Πατέρα μέσω του ορατού Λόγου» (Αγίου Ειρηναίου, Κατά αιρέσεων 5,16, 2).

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

1. Τι καινούργιο έφερε η Γέννηση του Χριστού στον κόσμο, ώστε να ονομαστούν τα Χριστούγεννα «γενέθλια ημέρα της ανθρωπότητας»;
2. Η σάρκωση του Κυρίου είναι μυστήριο. Μας βοηθάει αυτό στην πίστη και στην ευσέβειά μας και πώς;
3. Γιατί ο Χριστός εμφανίστηκε στον κόσμο με ανθρώπινη μορφή;
(διάβασε προσεκτικά το κείμενο του Γεωργίου Σχολάριου).