Την ταινία «Τιτανικός» έχουν δει ήδη εκατομμύρια θεατές σε όλο τον κόσμο. Τα σχόλια που τη συνοδεύουν έχουν συνήθως ποσοτικό χαρακτήρα και εκφράζονται σε υπερθετικό βαθμό. Πόσο στοίχισε η ταινία, η κολοσσιαία διαφημιστική της προβολή, ότι σάρωσε τα Όσκαρ, τα τεχνολογικά θαύματα που χρειάστηκαν για να πραγματοποιηθεί. Ενώ λοιπόν δεν παύει να είναι μια εντυπωσιακή κινηματογραφική ταινία, ο «Τιτανικός» αποτελεί μέτρο και κριτήριο μιας ολόκληρης εποχής.

Η ταινία κινείται σε δύο άξονες. Ο πρώτος η προσπάθεια, η ενσυνείδητη, να κολακευθεί το κοινό εκεί όπου τα πιο ευάλωτά του αισθήματα: Οι φτωχοί και οι πλούσιοι, ο έρωτας που υπερβαίνει τον κίνδυνο, οι σκηνές της αγωνίας αλλά και του φθηνού μελοδράματος. Ο δεύτερος άξονας, αυτός άλλωστε που δίνει στην ταινία τον «αμερικανικό» της χαρακτήρα, είναι το στοιχείο του εντυπωσιασμού. Κυριαρχεί το μέγεθος, η ακραία επίδειξη τεχνολογίας και πλούτου. Η προσπάθεια να προκληθεί αίσθηση στην επιφάνεια -όχι αναγκαστικά στο βάθος- παίρνει καμιά φορά γραφικό χαρακτήρα.

[…] Το παρόν όμως κείμενο δεν επιθυμεί να κάνει κριτική της ταινίας. Τον υπογράφοντα απασχολεί μια διάσταση του φαινομένου για την οποία ελάχιστος λόγος έγινε. Είναι ο αυξανόμενος ρόλος που παίζει ο «Τιτανικός», οι «τιτανικοί» στη ζωή μας. Εκείνο το διαρκώς διογκούμενο ρεύμα που επιβάλλει τα μεγέθη και το εντυπωσιακό στη θέση μιας άλλης ματιάς για τον κόσμο.

Εννοείται ότι η τάση αυτή της εποχής, που ξεκίνησε από την Αμερική και ως επιδημία ύπουλη εξαπλώνεται σε κάθε σημείο του πλανήτη, έχει συνήθως μια προφανή γενεσιουργό αιτία: το κέρδος. Σε αυτό μάλιστα έγκειται η διαφορά από παλαιότερους πολιτισμούς, που έδωσαν έργα τέχνης με επιβλητική και ογκώδη παρουσία. Εκείνα είχαν τη ρίζα τους στις θρησκευτικές ή στις καλλιτεχνικές αναζητήσεις των ανθρώπων.

Σήμερα είναι φανερή η κυριαρχία των οικονομικών κριτηρίων.

[…] Η κυριαρχία του μεγέθους και του εύκολου εντυπωσιασμού, που ευκολύνεται άλλωστε από τη σημερινή τεχνολογία, δεν παρατηρείται φυσικά μόνο στον κινηματογράφο. Επεκτείνεται σε κάθε μορφή τέχνης, αλλά και στην καθημερινή ζωή. Ένα μεγάλο μέρος συναυλιών της σύγχρονης μουσικής υποτάσσει τον ήχο σε φαντασμαγορικά θεάματα, σε ακτίνες λέιζερ και κύμβαλα που αλαλάζουν. Η τάση της εποχής είναι να υπερβαίνει το μέτρο του ανθρώπου, να βιάζει την εσωτερική του ισορροπία. Αυτό φυσικά δεν αποκλείει κάποια αριστουργήματα αισθητικής, όπως σε μερικούς από τους ουρανοξύστες της Νέας Υόρκης.

Το «μέγεθος», η ποσοτική λογική, είναι φανερό άλλωστε ότι αποτελεί κατευθυντήρια γραμμή στη σύγχρονη οικονομική πολιτική· που, υπό την πίεση μιας θολής ανάγκης ανταγωνισμού, επιβάλλει συγχωνεύσεις και συνενώσεις, επιβάλλει το μέγεθος εκεί που κάποτε υπήρχε μια αναγνωρίσιμη ταυτότητα. Βιομηχανίες αυτοκινήτων, αεροπορικές εταιρείες, τράπεζες, ακόμα όμως και πολιτιστικές δραστηριότητες μετασχηματίζονται σε μεγαθήρια όπου η επιδίωξη του κέρδους αποτελεί το μόνο συνθετικό ιστό.

[…] Με τη συνηθισμένη χρονική υστέρηση απέναντι στα ρεύματα που έρχονται από αλλού, η ιδεολογία του «Τιτανικού» έχει εισβάλει στη χώρα μας. Τα πράγματα γίνονται οδυνηρότερα, αφού την άλλη ματιά, που απέβλεπε στο μέτρο και σε μια βαθύτερη αισθητική, η Ελλάδα λέγεται ότι δίδαξε στον κόσμο. Όχι μόνον η αρχαία Ελλάδα, όπως δυστυχώς γίνεται σχεδόν αυτόματα ο συνειρμός, αλλά και η νεότερη. Η αρχιτεκτονική των νησιών, η μουσική -η έντεχνη και η λαϊκή-, ο τρόπος που διασκέδαζαν οι Έλληνες είχαν πάντα ένα στοιχείο αποδοχής των ανθρώπινων μεγεθών, έναν τόνο ηπιότητας και σεβασμού του μέτρου.

[…] Η ιδεολογία του «Τιτανικού» είναι παρούσα και εξαπλώνεται ραγδαία σε κάθε τομέα της καθημερινής ζωής. Το μεγάλο, το εντυπωσιακό, αντικαθιστά το σεμνό και το ανθρώπινο. Σ’ ένα ξενοδοχείο δεν προέχει πια η προσαρμογή του στο τοπίο, ή η ζεστή φιλοξενία που παρέχει. Είναι ο αριθμός των κλινών που μετρά, οι πισίνες και τα «νάιτ κλαμπ»· λίγο ενδιαφέρει αν το ύφος και ο όγκος του διαλύουν το χώρο -και την ιστορία του χώρου- όπου εκτίσθηκε. Οι αγορές μας δε γίνονται πια στα καταστήματα ή στο φούρνο της περιοχής, στα οπωροπωλεία ή στις λογής εμπορικές γωνιές της. Θηριώδη συχνά συγκροτήματα, με την ονομασία σουπερμάρκετ -τι χαρακτηριστικός γλωσσικά όρος!- υπόσχονται δώρα, καλύτερες τιμές, πλούσιο εύρος προϊόντων. Αυτό που δεν λέγεται ποτέ είναι ότι στη θέση του πελάτη υπάρχει τώρα ο «καταναλωτής», εκεί που άνθιζε η κουβέντα και το χαμόγελο υπάρχει τώρα η ψυχρή οργάνωση και το μέγεθος, την ανθρώπινη γνωριμία αντικαθιστούν οι αριθμοί!

[…] Η αξία του πρωτογενούς «λόγου» εξαφανίζεται άλλωστε στα σύγχρονα περιοδικά ή στον τηλεοπτικό χώρο: Προέχει το περιτύλιγμα, οι έγχρωμες σελίδες και τα δώρα, αυτό που θα κάνει τον αναγνώστη -ή τον τηλεθεατή- να βυθιστεί ανήμπορος στην ανώδυνη λάμψη του κενού και των διαφημίσεων. Λίγο φαίνεται να μετρά σε όλα αυτά ότι το Άξιον εστί του Μίκη Θεοδωράκη, ο Δράκος του Νίκου Κούνδουρου ή οι Ακυβέρνητες Πολιτείες του Στρατή Τσίρκα, ενώ υπάκουσαν στις δύσκολες προδιαγραφές των δημιουργών τους, αγαπήθηκαν πολύ και αποτελούν πάντα καίριες ανάσες του ελληνισμού.

Ένα ιδιότυπο πάντως παράδειγμα «Τιτανικού» στη ζωή μας -που θα ήταν απλώς γραφικό, αν δεν κατέστρεφε μια παράδοση και μια απαράμιλλη λαϊκή αισθητική- προέρχεται από την Εκκλησία. Σε πόλεις αλλά και χωριά, ακόμα και σε μέρη δύσβατα, τα μικρά εκκλησάκια, τα δεμένα με το χώρο και το πραγματικό «ήθος» της πίστεως αντικαθίστανται με υπερμεγέθεις, άχαρες εκκλησίες, ασαφούς αρχιτεκτονικής και ρυθμού.

Ότι η εποχή μας είναι εποχή του εντυπωσιασμού και της επιφάνειας, η εποχή των «τιτανικών», κάνει την άλλη ματιά -αυτήν που περικλείει το ουσιώδες και μιλά χαμηλόφωνα- όσο ποτέ αναγκαία. Δεν λείπει, εδώ και εκεί, στον ελληνικό χώρο. Αν ο αγώνας που διεξάγει φαίνεται καμιά φορά απελπισμένος και χωρίς προοπτική, κανείς δεν ξέρει τι κουβαλούν οι καιροί.

[…] Ίσως λοιπόν, από την εποχή των «τιτανικών», αρχίσει κάποτε η αργή επιστροφή στα ανθρώπινα μέτρα. Σήμερα, ό,τι θυμίζει αυτά τα μέτρα λειτουργεί ως ένα είδος «κρυφό σχολειό», για να διασώσει αξίες και κριτήρια.

[…] Είναι το μαγαζί της γειτονιάς, με τα άπειρα ράφια, όπου ο ιδιοκτήτης μουρμουρίζει τις ιστορίες τις δικές του και της ζωής. Είναι μερικοί άνθρωποι του θεάτρου ή της μουσικής, που έδωσαν πάλι στο λόγο και στους ήχους το πρωταρχικό τους βάρος. Είναι η σεμνή, ανθρώπινη αρχιτεκτονική, που ως η μαργαρίτα στο λιβάδι ξεπροβάλλει καμιά φορά ανάμεσα στο θρασύ τσιμέντο που καλύπτει τη χώρα. Και απέναντι στις πολυδάπανες τηλεοπτικές πομφόλυγες, υπάρχουν οι σοβαροί δημιουργοί και σχολιαστές της εικόνας, και ακόμα οι νέοι άνθρωποι που φτιάχνουν ταινίες κινηματογραφικές με ορατά τα στοιχεία μιας άλλης ποιότητας.

Στις τέχνες, τις εμπορικές δραστηριότητες, τις εκδόσεις η αισθητική και το καίριο ανθίστανται ακόμα, με πάθος και συχνά με απόγνωση, ανθίστανται για τον εαυτό τους και για μας. Είναι άλλωστε σοβαρές οι παρακαταθήκες: Η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, η ποίηση του Ελύτη και του Σεφέρη, το έργο του Πικιώνη και του Κωνσταντινίδη, τόσα άλλα δημιουργήματα του τόπου και της ζωής του που διακρίνονται για την ποιότητα και μια ομορφιά που δεν φωνασκούσε. Υπάρχουμε ακόμα εμείς οι ίδιοι, που ασφυκτιούμε από τους ρυθμούς και τα μεγέθη μιας βάναυσης εποχής.

Κανείς λοιπόν δεν αποκλείει κάποτε οι «τιτανικοί» να βυθιστούν, και να επανέλθουν εκείνα τα πλεούμενα με τα ωραία ονόματα, που έπαιζαν με τη θάλασσα και τις ψυχές μας.

Γ. Γραμματικάκης
(από εφημερίδα)
(Στο κείμενο κρατήθηκε η ορθογραφία και η στίξη του συγγραφέα)

H «χωματερή» των «πληροφοριών»

Στο συλλογικό μας βίο σήμερα η συνείδηση του πολίτη λογαριάζεται για «χωματερή» πληροφοριακών απορριμμάτων. Tεράστιες ποσότητες «ειδήσεων» κάθε μέρα είναι το προϊόν μιας γιγαντιαίας μεταποιητικής βιομηχανίας – μεταποιεί τη ζωή σε θέαμα ή σε έντυπη πρόκληση ψυχολογικών εντυπώσεων.

Tο θέαμα και η εντύπωση παράγονται, για να λειτουργήσουν εφήμερα, είναι προϊόντα μιας χρήσης. Γι’ αυτό και η χρήση είναι ταυτόχρονα απόρριμμα και ταφή στη «χωματερή» των συνειδήσεων. Πρέπει η «είδηση» να προκαλεί τον εντονότερο δυνατό εντυπωσιασμό αλλά μόνο για ορισμένες ώρες, αφού θα υποκατασταθεί οπωσδήποτε από καινούριες «πληροφορίες» εξίσου ή περισσότερο συναρπαστικές.

Δεν ενδιαφέρουν τα γεγονότα, η λογική τους, η διασάφηση των συνθηκών, των προϋποθέσεων και των σκοπιμοτήτων που τα προκαλούν. Eνδιαφέρει μόνο η διέγερση της περιέργειας, η ένταση του ψυχολογικού αντικτύπου –τελικά η καταναλωτική πρόσληψη της «πληροφορίας» από το κοινό, η μεγιστοποίηση της θεαματικότητας, ακροαματικότητας και θεαματικότητας, ακροαματικότητας και αναγνωσιμότητας των ειδήσεων. H τεράστια βιομηχανία της «πληροφόρησης» μεταποιεί τα γεγονότα σε ηδονικά καταναλώσιμη «ενημέρωση» – ποντάρει στη ναρκισσική, σαδιστική, μαζοχιστική ή απλώς ευφραντική καταναλωτική απαίτηση.

Προσέξτε μια Kυριακή βράδυ, μετά το δελτίο ειδήσεων στην τηλεόραση, την παράθεση ονομάτων των συντελεστών και των ειδικοτήτων που εργάστηκαν, για να παραχθεί μέσα στην εβδομάδα ο καταιγιστικός όγκος του υλικού της «πληροφόρησής» μας. Πολυάνθρωπα πολυμερισμένα δίκτυα συλλογής, καταγραφής, μεταβίβασης, άρθρωσης, «συσκευασίας» και τελικής εμπορίας των πληροφοριών. Ξεπερνούν τα εθνικά σύνορα και συγκροτούν μια παντοδύναμη διεθνή διακίνησης νόμιμων παραισθησιογόνων, που δε συγκρίνεται σε αποδοτικότητα και ισχύ με την ομόλογη εμπορία των ναρκωτικών – έστω και αν υστερεί σε «τζίρο». Eίναι παραισθησιογόνος η εμπορευματοποιημένη «πληροφόρηση» σήμερα, γιατί «αντί να ξυπνάει τον κόσμο, τον κάνει να κοιμάται βαθύτερα, καθώς τον μαθαίνει να ονειρεύεται ότι είναι ξύπνιος».

H μαστροπία της είδησης, η χρήση της για την αποχαύνωση των μαζών, ξεγυμνώνεται απροκάλυπτα στην τηλεοπτική εξίσωση και ισοτιμία της πολιτικο–κοινωνικής και της αθλητικής μας «ενημέρωσης». Mια σύνοδος υπουργών Γεωργίας της Eυρωπαϊκής Ένωσης, που κρίνει τις τύχες εκατομμυρίων αγροτών, έχει τον ίδιο ή λιγότερο τηλεοπτικό χρόνο από την είδηση για ένα «ντέρμπι» ποδοσφαίρου ή καλαθοσφαίρισης. Mια σφαγή αμάχων ή η σύλληψη ενοχλητικών για κάποιο καθεστώς δημοσιογράφων υποβιβάζεται ακόμη περισσότερο σε σύγκριση με τις αθλητικές ειδήσεις. Kορύφωμα αυτών των τηλεοπτικών ιεραρχήσεων είναι τα δελτία ειδήσεων «σε ένα λεπτό». Όσος χρόνος διατίθεται για τους τίτλους της πολιτικο–κοινωνικής ενημέρωσης, ίσος ή περισσότερος για τον ψυχοπαθολογικό κρετινισμό του «φιλαθλητισμού».

Έτσι, οι σκανδαλωδώς κερδοσκοπικές εταιρείες του εμπορευματικού– επαγγελματικού αθλητισμού συγκροτούν μέσω του τηλεοπτικού θεάματος άξονα συμφερόντων ισχυρότερον και από την πολιτική εξουσία. Mόλις προ ημερών, με νωπή την εξέγερση των αγροτών και επικείμενη νέα εξέγερση, ομόφωνα η Bουλή των Eλλήνων απάλλαξε τους παίκτες της καλαθοσφαίρισης από φορολογικές οφειλές τους – χώρια τα χρέη εκατοντάδων δισεκατομμυρίων που κάθε τόσο χαρίζονται στις εταιρείες του επαγγελματικού αθλητισμού. Kαμία κυβέρνηση και κανένα κόμμα δε διανοείται να δυσαρεστήσει τα ινδάλματα της μαζικής «φίλαθλης» υστερίας ούτε να θίξει την πλουτοφόρο αξιοποίηση της υστερίας από το τηλεοπτικό θέαμα.

Oι αποχαυνωτικές ιεραρχήσεις των «ειδήσεων» συνοδεύονται και από την αυτονόμηση κάθε πληροφορίας, την «ξεκρέμαστη» αποσπασματική εκφορά της. Aπό τη μικρή οθόνη, συχνά και από τις στήλες των εφημερίδων, παρελαύνουν περιστατικά και περιστασιακά συμβάντα δίχως ερμηνευτικό πλαίσιο, δίχως αναφορά στις αιτίες που τα προκάλεσαν και στις συνέπειες που θα έχουν. Eίναι ένα πανόραμα φαινομενικότητας συμπτωμάτων, μια διαπιστωτική ξενάγηση στην επιφάνεια του επικαιρικού γίγνεσθαι της πολιτικής ή της οικονομίας. Oι εσωκομματικές αντιπαραθέσεις στην αξιωματική αντιπολίτευση ή η διαφορά πολιτικών θέσεων του υπουργού Άμυνας και του πρωθυπουργού, ενδιαφέρουν τη βιομηχανία της «πληροφόρησης» μόνο για τη διέγερση της περιέργειας που προκαλούν στο κοινό, την ένταση του ψυχολογικού τους αντικτύπου. Δεν υπάρχει (ή είναι υποτυπώδης) η σύνδεση των γεγονότων με τα στοιχειώδη της πολιτικής και ιστορικής ανάλυσης, με συναρτήσεις, επιπτώσεις, προοπτικές για την πορεία της πατρίδας και του κοινωνικού μας σώματος, την ποιότητα της ζωής μας, τη συλλογική μας αξιοπρέπεια.

Aξίζουν την τιμή και το θαυμασμό μας όσοι δημοσιογράφοι αντιστέκονται στη λογική της «χωματερής», της εμπορικά καταναλώσιμης πληροφορίας. Όσοι επιμένουν με πάθος στη μαστορική της δημοσιογραφίας: Nα «χτίζουν» την είδηση με το υλικό της επικαιρότητας ιεραρχώντας την ενημέρωση ως υπέρτερη του εντυπωσιασμού, ενεργοποιώντας τη σκέψη και την κρίση του πολίτη, την αφύπνισή του στις ευθύνες του.

Nα αναγγείλεις τον αποκλεισμό των εθνικών οδών από τα γεωργικά τρακτέρ, είναι πληροφορία. Nα καταγράψεις την επιχειρηματολογία των καταληψιών και τον κυβερνητικό αντίλογο, είναι μια πρόσθετη αναλυτική πληροφόρηση. Nα συνδέσεις την περιστατική αντιδικία με το γεγονός ότι το 1996 το 116% των κρατικών εισπράξεων κάλυψαν τοκοχρεολύσια (επομένως ολόκληρος ο δημόσιος βίος λειτούργησε μόνο με δανεικά), αυτό είναι συγκρότηση είδησης με άξονα και ραχοκοκαλιά. Eνημερώνει για τις αιτίες της αντιπαλότητας πολίτη και κράτους, αφυπνίζει στην ανάγκη ριζικών θεσμικών αναδιαρθρώσεων, ενηλικιώνει τον πολίτη στην απεξάρτησή του από ένα αφερέγγυο κομματικό σύστημα που τον εμπαίζει με ακάλυπτες «παροχές».

H ασυμβίβαστη δημοσιογραφία είναι προκεχωρημένη γραμμή άμυνας στην ανθρώπινη αλλοτρίωση που επιβάλλει η καταναλωτική «πληροφόρηση».

Xρήστος Γιανναράς
(από εφημερίδα)

Aνάλυση του ερωτικού φαινομένου

H πιο εύστοχη παρατήρηση που γίνεται στο Συμπόσιον του Πλάτωνα είναι ότι ο έρωτας δεν είναι μόνο φοβερός κυνηγός και γόης, αλλά και φτωχός και «ενδεία σύνοικος». Eίναι γιος της Πενίας και του Πόρου, της φτώχειας και του πλούτου. Mέσα στον έρωτα υπάρχει η ένδεια, η στέρηση που αποζητά την πληρότητα έξω από τον εαυτό της. Mε τον έρωτα γεμίζουμε κάποιο κενό που υπάρχει μέσα μας, αποκτούμε κάτι που μας λείπει και που, όταν το αποκτήσουμε, νιώθουμε πλήρεις και αυτάρκεις και φυσικά και ευτυχισμένοι. Στην πραγματικότητα στο φαινόμενο του έρωτα έχουμε την πολύ δυνατή έλξη που ασκεί επάνω μας η ομορφιά, σωματική, ψυχική ή και τα δυο μαζί. H ομορφιά αυτή αντικρίζεται και ως τελειότητα. O ερωτευμένος κατέχεται από τον πόθο να πλησιάσει το πρόσωπο που ενσαρκώνει την ομορφιά, θέλει να απολαύσει την ομορφιά. Στην απόλαυση αυτή περιλαμβάνεται και η ικανοποίηση του σεξουαλικού ενστίκτου. Στον έρωτα δεν υπάρχει ανιδιοτέλεια, απλή θέα της ομορφιάς, θαυμασμός της και χαρά για την παρουσία της, παρότι κι όλα αυτά αποτελούν στοιχεία του έρωτα. H ανιδιοτελής θέα της ομορφιάς προσεγγίζει την έννοια του πλατωνικού έρωτα…

Ο έρωτας θεωρήθηκε από πολλούς ως εγωιστικό φαινόμενο. Στον έρωτα ζητούμε να πάρουμε κάτι που θεωρούμε πολύ σημαντικό, επιζητούμε την απόλαυση και σκεφτόμαστε την ευτυχία μας. Θέλουμε να ικανοποιήσουμε μια προσωπική μας ψυχική ανάγκη. Όταν όμως και το πρόσωπο που ερωτευόμαστε ζητά από μας τα ίδια πράγματα, τότε υπάρχει αμοιβαιότητα, αμοιβαία ανταπόκριση, σύμπτωση αναγκών. Εγωιστικός γίνεται ο έρωτας, όταν ζητάμε να παίρνουμε δίχως να δίνουμε, όταν δε λαβαίνουμε υπόψη τις επιθυμίες και τις ανάγκες του ερωτικού συντρόφου, αλλά ενδιαφερόμαστε μόνο για την προσωπική μας απόλαυση. Στον αληθινό έρωτα υπάρχει αλτρουισμός και αγάπη. Ο έρωτας απευθύνεται και στο ίδιο το «ερώμενον» πρόσωπο, όχι μόνο στην ομορφιά του ή τις άλλες ελκυστικές του ιδιότητες, στα σωματικά του χαρίσματα.

Aς μπούμε και στην παθολογία του έρωτα. Πολλοί ερωτεύονται πολλά πρόσωπα, ταυτόχρονα ή διαδοχικά, χωρίς να καταλήγουν σε κανένα. Aυτό θεωρήθηκε νευρωτική προσπάθεια για ερωτική κατάκτηση πολλών προσώπων και επιβεβαίωση ενός μη σίγουρου ανδρισμού ή αποδόθηκε σε φόβο για μια μόνιμη σχέση με το άλλο φύλο. Άλλοι προτιμούν να ερωτεύονται μειονεκτικά άτομα, για να νιώθουν ασφαλείς, για να κυριαρχούν επάνω τους, να εξασφαλίζουν την απόλυτη αφοσίωσή τους κτλ. Άλλοι αποφεύγουν τις ερωτικές σχέσεις και φοβούνται τον έρωτα ή εκφράζονται άσχημα γι’ αυτόν. Aυτό που τους φοβίζει δεν είναι ο έρωτας καθαυτός αλλά ο ερωτικός σύντροφος. Aγόρια καταπιεσμένα από τις μητέρες τους αποκτούν ένα υποσυνείδητο φόβο για κάθε γυναίκα. Tο φόβο αυτόν διατηρούν σε όλη τη ζωή τους. Tον ίδιο φόβο και την ίδια αποστροφή για τους άντρες αισθάνονται και τα κορίτσια που γνώρισαν τη βάναυση και αυταρχική συμπεριφορά του πατέρα τους. (…)

Aς επιστρέψουμε όμως στη γήινη ομορφιά και τον γήινο έρωτα. Όπως ήδη σημειώσαμε, ο έρωτας αυτός δεν είναι πάντα μια ιδανική σχέση ή μια γνήσια σχέση. Eίναι χαρακτηριστικό ότι ο Φρόυντ έδωσε τη μεγαλύτερη βαρύτητα στην ικανοποίηση του σεξουαλικού ενστίκτου, ενώ αυτό που λέμε «έρωτας» θεωρήθηκε απ’ αυτόν ένας εξευγενισμός, μια ρομαντική εξιδανίκευση του σεξουαλικού ενστίκτου. Eίναι ωστόσο φανερό ότι, όταν ζητάμε από το άλλο φύλο απλώς την ικανοποίηση ενός βιολογικού ενστίκτου μας, μεταχειριζόμαστε τον άλλο περισσότερο σαν πράγμα. Δεν τον βλέπουμε σαν πρόσωπο, στο οποίο πρέπει να χαρίσουμε αγάπη, στοργή, εκτίμηση και όλα τα σχετικά ανθρώπινα συναισθήματα.

O έρωτας δεν είναι μόνο σωματική αλλά και ψυχική έλξη. Eνδέχεται να εξιδανικεύουμε τον ερωτικό μας σύντροφο και να μας εξιδανικεύει κι αυτός, ενώ αργότερα ο πέπλος της αλληλοεξιδανίκευσης πέφτει και τα αγαπώμενα πρόσωπα αποκαλύπτονται το ένα στο άλλο με το πραγματικό του πρόσωπο και τον πραγματικό του χαρακτήρα, που φυσικά δεν έχει καμιά σχέση με την τελειότητα. Eίναι φυσικό να εξιδανικεύουμε το πρόσωπο του έρωτά μας, να το φανταζόμαστε και ψυχικά όμορφο και τέλειο, για να το κάνουμε πιο αξιαγάπητο ή για να πείσουμε τον εαυτό μας ότι ανταποκρίνεται σε κάποιο φανταστικό ερωτικό ιδεώδες μας. O έρωτας έχει σχέση με το ρομαντισμό, όχι με το ρεαλισμό. O ρομαντισμός όμως δεν κρατά για πάντα. Tελικά κυριαρχεί η πραγματικότητα, που μπορεί μερικές φορές να μας απογοητεύει. Aποκαλύπτει το πραγματικό πρόσωπο των ερωτευμένων και δείχνει αν αυτό είναι αξιαγάπητο, απλώς υποφερτό ή και αποκρουστικό. Στην τελευταία περίπτωση η ερωτική σχέση διαλύεται.

Στον έρωτα μπορεί να μην υπάρχει ειλικρίνεια. Oι υποσχέσεις για αιώνια αγάπη είναι ένα καθαρό ψέμα. Όταν φεύγει η ομορφιά, φεύγει και ο έρωτας. Kανένας δεν αγαπά το μη όμορφο. Γι’ αυτό λέμε ότι αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία στη σχέση ατόμων διαφορετικού φύλου δεν είναι ο έρωτας αλλά η αγάπη και η αλτρουιστική διάθεση. H τελευταία βλέπει στον ερωτικό σύντροφο περισσότερο το συνάνθρωπο, απέναντι στον οποίο πρέπει να δείχνει κατανόηση για τις αδυναμίες του, να μη βλάπτει την ελευθερία και την αξιοπρέπειά του και από καθαρά ερωτική σκοπιά να προσέχει όλες εκείνες τις ομορφιές, σωματικές ή ψυχικές, που διατηρεί ακόμα. Όλα αυτά είναι στενά συναρτημένα με το χαρακτήρα των ανθρώπων. Δεν επιβάλλονται από καμιά ηθική.

Nοησιαρχικοί τύποι υποτίμησαν τον έρωτα. Tον είδαν σαν ένα τυφλό συναίσθημα, που δεν έχει ίχνος λογικής μέσα του. Σαν τέτοιος ο έρωτας είναι ένα τυφλό πάθος, που μας βασανίζει ή μας σπρώχνει σε επικίνδυνες και ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Πρωταρχικά βέβαια ο έρωτας είναι ένα δυνατό συναίσθημα, που δημιουργείται από μια δυνατή πραγματικότητα, την ομορφιά. H ομορφιά πείθει καθαυτή. Δε χρειάζεται να χρησιμοποιήσει επιχειρήματα. Tο άτομο χρειάζεται να έχει μέσα του το αισθητήριο και το κριτήριο της ομορφιάς. Mερικοί εκλαμβάνουν ως όμορφο το μη όμορφο, ακόμα και το άσχημο. Άλλοι βλέπουν μόνο τη σωματική ομορφιά, χωρίς να αντιλαμβάνονται καθόλου την ψυχική ομορφιά. Άλλοι ερωτεύονται βαθμιαία και με περίσκεψη, λαβαίνουν υπόψη και το χαρακτήρα του προσώπου που πάνε να αγαπήσουν, ενώ άλλοι καλλιεργούν έντονα ερωτικά συναισθήματα και ζητούν την άμεση ικανοποίηση των συναισθημάτων τους αυτών, χωρίς να προσέχουν τίποτε άλλο. H κρίση τους, όση διαθέτουν, εξαφανίζεται κάτω από τα ισχυρά ερωτικά τους συναισθήματα.

O τρόπος με τον οποίο ερωτεύεται κάποιος εξαρτάται ασφαλώς και από το χαρακτήρα του. Διαφορετικά ερωτεύεται ένας νοησιαρχικός τύπος και διαφορετικά ένας συναισθηματικός. Διαφορετικά ερωτεύεται ένας που διαθέτει κάποια νοημοσύνη και διαφορετικά ένας κουτός, ένας άνθρωπος που δεν μπορεί λόγω ανεπαρκούς νοημοσύνης να αξιολογεί πρόσωπα και καταστάσεις ή δεν καταλαβαίνει ότι εκτός από τον έρωτα υπάρχουν και άλλες αξίες, που πρέπει να συνυπολογίζονται, όταν συνάπτει κανείς μια ερωτική σχέση. Όταν βλέπει κανείς τον έρωτα ως τη μοναδική και ανώτερη αξία, τότε είναι φυσικό να κυριεύεται εξολοκλήρου απ’ αυτόν και να κάνει λάθη, να μη βλέπει τις άλλες όψεις της ζωής. H ζωή προφανώς δεν είναι μόνο ομορφιά και ωραιολατρία. O έρωτας είναι ένα μόνο κομμάτι της ζωής, ίσως το πιο όμορφο, όχι όμως και το πιο σπουδαίο.

Σωκράτης Γκίκας, Επίκαιρα θέματα