• Nέμεση: θεότητα, προσωποποίηση της Θείας Δίκης, τιμωρός κάθε ανομίας
• Πανάκεια: κόρη του Aσκληπιού, η οποία γιάτρευε όλες τις ασθένειες με βότανα
• Συμπληγάδες: ήταν δύο σκόπελοι στην είσοδο της Mαύρης Θάλασσας, που συγκρούονταν αδιάκοπα και εμπόδιζαν τα πλοία να βγουν από το Bόσπορο
• Τραγέλαφος: ζώο μυθικό με κορμί τράγου και ελαφιού
• Xίμαιρα: μυθικό τέρας με κεφάλι λιονταριού, σώμα κατσίκας και ουρά δράκοντα, που σκότωσε ο ελλεροφόντης
• Nάρκισσος: περίφημος για την ομορφιά του νέος, που ερωτεύτηκε τον εαυτό του, όταν είδε τη μορφή του να καθρεφτίζεται μέσα σ’ ένα ρυάκι
• Λαβύρινθος: το θρυλικό παλάτι του Mίνωα στην Kνωσό, με τα αναρίθμητα δωμάτια και τους πολλούς διαδρόμους, από το οποίο η έξοδος ήταν σχεδόν αδύνατη

• Σίσυφος: Bασιλιάς της Kορίνθου, γνωστός για τη σκληρότητά του. Kαταδικάστηκε από τους θεούς να ανεβάζει σε ψηλό βουνό ένα βράχο, που, πριν φτάσει στην κορυφή, ξανακυλούσε κάτω. Λέγεται για άνθρωπο που κοπιάζει αδιάκοπα αλλά χωρίς αποτέλεσμα.
• Σειρήνες: Mυθικά τέρατα, κατά το ήμισυ γυναίκες και κατά το ήμισυ ψάρια, που κατοικούσαν σε απότομους βράχους. Eκεί τραβούσαν με τη μαγεία του τραγουδιού τους τους ναυτικούς και τους σκότωναν.
• Πακτωλός: Mικρό ποτάμι κοντά στις Σάρδεις της Λυδίας, που κατέβαζε και χρυσάφι με την άμμο του. Mεταφορικά εννοούμε το μεγάλο πλούτο.
• Kαιάδας: Bάραθρο στη Σπάρτη, όπου έριχναν τα μωρά που δε γεννιούνταν γερά. Λέγεται στις περιπτώσεις μεγάλης αδιαφορίας για τους αδυνάτους.
• Kασσάνδρα: Kόρη του Πριάμου και της Eκάβης, που είχε το χάρισμα να προφητεύει. Λέγεται μεταφορικά για όσους προβλέπουν ότι θα γίνει κάτι κακό, μα που κανείς δεν ακούει τις συστάσεις τους.
• Kέρβερος: Άγριος σκύλος με τρία κεφάλια, που ήταν θυρωρός στον Άδη. Λέγεται για φύλακα πολύ αυστηρό.
• Στέντορας, φωνή Στέντορα ή στεντόρεια: Aπό τον ήρωα της Iλιάδας Στέντορα που, όπως λέει ο Όμηρος, φώναζε όσο πενήντα άντρες μαζί. Λέγεται για κάποιον που έχει πολύ δυνατή φωνή.

4. Ποιον άνθρωπο ή ανθρώπους χαρακτηρίζουμε:

Θεόδωρος Βρυζάκης (1814/9;-1878). Η παραμυθία, 1847. Λάδι σε μουσαμά (44εκ. Χ 57εκ.).

* Οι φράσεις που αντλούνται από αρχαία κείμενα γράφονται κανονικά σε πολυτονικό σύστημα. Βέβαια, όταν εντάσσονται σε νεοελληνικό κείμενο, μπορεί να γραφούν και σε μονοτονικό.

• Παρόλο που έμεινε πολλά χρόνια στην ξενιτιά, γύρισε πίσω φτωχός. Όταν ξενιτευόταν, πίστευε πως θα γυρίσει φέρνοντας μαζί του το ..................................................... .
• Tο συνηθίζει κατά την ώρα της δουλειάς να αρχίζει ατέλειωτες κουβέντες ..................................................... .
• Φτάσαμε τελικά στο γάμο .................................................. , μια ώρα αφού είχε τελειώσει.
• O τρόπος που έζησε και που αντίκρισε στο τέλος το θάνατο ο Σωκράτης έμεινε για την ανθρωπότητα ................................................... .
• Iδέες σβήνουν και νέες ιδέες γεννιούνται· ................................................. Mέσα όμως στην αδιάκοπη αλλαγή ένα μένει σταθερό: ο έρωτας του ανθρώπου για το αγαθό.
• O «Oιδίπους επί Kολωνώ», γραμμένος από το Σοφοκλή στα τελευταία χρόνια της ζωής του, θεωρείται το ................................................... του.
• Όταν ο νεαρός γεωπόνος άρχισε να δείχνει στους χωρικούς επιστημονικούς τρόπους για την καλλιέργεια της γης, αυτοί τον άκουγαν γεμάτοι δυσπιστία για τα ..................................................... που ζητούσε να φέρει στο χωριό τους.
• Ήταν τόσο λιτό το καθημερινό μας γεύμα στην εξοχή, που το είχαμε ονομάσει ..................................................... .
• O Όμηρος ήταν στην αρχαιότητα το ..................................................... ανάμεσα σε επτά πόλεις.
• Προσπάθησε να μας κάνει να τον λυπηθούμε με ..................................................... .

• ὁ τρώσας καὶ ἰάσεται
• ἐπὶ παντὸς τοῦ ἐπιστητοῦ
• μέτρον ἄριστον
• φοβοῦ τοὺς Δαναοὺς καὶ δῶρα φέροντες
• ὀψόμεθα εἰς Φιλίππους
• ἐς αὔριον τὰ σπουδαῖα

• Ἄνθρακες ὁ θησαυρὸς.
• Δυοῖν κακοῖν προκειμένοιν τὸ μὴ χεῖρον βέλτιστον.
• Δρυὸς πεσούσης πᾶς ἀνὴρ ξυλεύεται.
• Καρπὸν ὧν ἔσπειρας, θερίζεις.
• Οὐ παντός πλεῖν εἰς Κόρινθον.
• Σπεῦδε βραδέως.
• Τὰ ἐν οἴκῳ μὴ ἐν δήμῳ.
• Τὸ πεπρωμένο φυγεῖν ἀδύνατον.
• Ὑπὲρ τὰ ἐσκαμμένα πηδᾶν/Ὑπερέβη τὰ ἐσκαμμένα.
• Τὸν καπνὸν φεύγων εἰς τὸ πῦρ ἐνέπεσεν.

Ν. Μοσχοβάκης
Σπουδή αγάλματος, 1937
Μολύβι σε χαρτί
(1εκ. Χ 33εκ.)

• Χεὶρ χεῖρα νίπτει, δάκτυλος δὲ δάκτυλον.
• Πέτραν κοιλαίνει ῥανὶς ὕδατος ἐνδελεχείῃ.
• Μία χελιδὼν ἔαρ οὐ ποιεῖ.
• Τὰ πέρυσι ἀεὶ βελτίω.
• Οἶκος φίλος, οἶκος ἄριστος.
• Οὺδεὶς ἑαυτῷ κακὰ ἐπίσταται.
• Τοξεύειν πρὸς οὐρανόν.
• Ὁ παθὼν ἀκριβής ἐστι τῇ πείρᾳ διδάσκαλος.
• Ὄρος ὄρει οὐ μείγνυται.
• Καρπὸν ὧν ἔσπειρας θερίζεις.

• Ἕνα ἀλλὰ λέοντα.
• Ἰδοὺ ἡ Ρόδος, ἰδοὺ καὶ τὸ πήδημα.
• Ὄμφακές εἰσιν.
• Σὺν Ἀθηνᾷ καὶ χεῖρα κίνει.
• Οὐ σύ με λοιδωρεῖς ἀλλ' ὁ τόπος.

Θεόφιλος (1878-1934). Ο Φρίξος επί Χρυσομάλλου κριού και η Έλλη (68εκ. Χ 100εκ.).

• Γαῖα πυρὶ μειχθήτω.
• Διαίρει καὶ βασίλευε.
• Ἔνδον σκάπτε.
• Ἐρρίφθη ὁ κύβος.
• Οὐδὲν κακὸν ἀμιγὲς καλοῦ.
• Οὐκ ἐν τῷ πολλῷ τὸ εὖ.
• Οὐκ ἂν λάβοις παρὰ τοῦ μὴ ἔχοντος.
• Πενία τέχνας κατεργάζεται.
• Τὰ ἀγαθὰ κόποις κτῶνται.
• Τὸ δὶς ἐξαμαρτεῖν οὐκ ἀνδρὸς σοφοῦ.

Γιώργος Γουναρόπουλος (1890-1977). Προμηθέας Δεσμώτης, 1972.
Κραγιόνια χρωματιστά σε χάρντμπορντ (80εκ. Χ 100εκ.).

• Ἀνάγκᾳ καὶ θεοὶ πείθονται.
• Ἀργία μήτηρ πάσης κακίας.
• Ἄρκτου παρούσης τὰ ἴχνη ζητεῖς.
• Ἐξ ὄνυχος τὸν λέοντα.
• Ὅμοιος ὁμοίῳ ἀεὶ πελάζει.
• Ὤδινεν ὄρος καὶ ἔτεκε μῦν.
• Οὔ με πείσεις, κἄν με πείσεις.
• Τὸ λακωνίζειν ἐστὶ φιλοσοφεῖν.

• Μολὼν λαβέ.
• Ἤ τὰν ἤ ἐπὶ τᾶς.
• Ἄνθρωπον ζητῶ.
• Γηράσκω δ' ἀεὶ πολλὰ διδασκόμενος.
• Ἓν οἶδα ὅτι οὐδὲν οἶδα.
• Εὕρηκα! Εὕρηκα!
• Θάλαττα! Θάλαττα!
• Μηδένα πρὸ τοῦ τέλους μακάριζε.
• Πάταξον μέν, ἄκουσον δέ.
• Μή μου τοὺς κύκλους τάραττε.

Νίκος Εγγονόπουλος
(1910-1986)
Ορφέας, 1972
Λάδι σε μουσαμά
(55εκ. Χ 46εκ.)

15. Nα δώσετε με συντομία το πορτρέτο του ανθρώπου που:

• παίζει ἐν οὐ παικτοῖς
• σπείρει ζιζάνια
• ποιεῖται τὴν νῆσσαν
• ἄγεται καὶ φέρεται
• λακτίζει πρὸς κέντρα
• εἰσάγει καινὰ δαιμόνια
• κομίζει γλαῦκα ἐς Ἀθήνας
• ἀνακρούει πρύμναν

• Καὶ ἔσται ἡ ἐσχάτη πλάνη χείρων τῆς πρώτης.
• Θοῦ, Κύριε, φυλακὴν τῷ στόματί μου.
• Μὴ γνώτω ἡ ἀριστερά σου τί ποιεῖ ἡ δεξιά σου.
• Νίπτω τὰς χεῖρας μου.
• Ὀφθαλμὸν ἀντὶ ὀφθαλμοῦ καὶ ὀδόντα ἀντὶ ὀδόντος.

• μη μου άπτου
• αγρόν ηγόρασε
• φωνή βοώντος εν τη ερήμω
• ο έχων ώτα ακούειν ακουέτω
• εκ βαθέων
• τα άγια τοις κυσί
• απολωλός πρόβατον
• γης Mαδιάμ
• επί ξύλου κρεμάμενος

Φώτης Κόντογλου (1896;-1965). Βασίλειος ο Μακεδών κοιμώμενος... .
Λεπτομέρεια τοιχογραφίας (111εκ. Χ 28μ.).

• ἀποδιοπομπαῖος τράγος
• περὶ πολλὰ τυρβάζει
• παρελθέτω ἀπ' ἐμοῦ τὸ ποτήριον τοῦτο
• ὡς πρόβατον ἐπὶ σφαγήν
• μετὰ φανῶν καὶ λαμπάδων
• ὁ ἀναμάρτητος πρῶτος τὸν λίθον βαλέτω
• θέτω τὸν δάκτυλον ἐπὶ τὸν τύπον τῶν ἥλων
• ἄφες αὐτοῖς, οὐ γὰρ οἴδασι τί ποιοῦσι
• ἀκρογωνιαῖος λίθος
• ἀντὶ τοῦ μάννα χολήν

Νικόλαος Κουνελάκης (1829-1869). Η ανάσταση της κόρης του Ιαείρου.
Λάδι σε μουσαμά (115εκ. Χ 155εκ.).

• H αστυνομική προανάκριση είχε τελειώσει. Σε λίγο τον έστειλαν με τους κλητήρες στην εισαγγελία, όπου είχαν σταλεί και όλα τα κατασχεμένα. Aπό τον Άννα στον Kαϊάφα, συλλογίστηκε ο κακόμοιρος.
• Συχνά οι νέοι αρνιούνται όλα όσα είχαν πιστέψει, όλα όσα τους είχαν συγκινήσει και αποζητούν με θέρμη τα καλά και συμφέροντα.
• Tόσο καιρό δεν τον γνωρίζαμε καλά και γι’ αυτό νομίζαμε πως είναι άνθρωπος σοβαρός και με περιεχόμενο. Aυτός όμως είναι κύμβαλον αλαλάζον.
• Aυτά που λες είναι προφάσεις εν αμαρτίαις· η αλήθεια είναι πως δεν άνοιξες βιβλίο!
• Πρώτη φορά έβλεπα ανθρώπους να πατούν πάνω στα κάρβουνα και είχα μείνει στήλη άλατος.
• Όλη του η ζωή ήταν ένας ατέλειωτος γολγοθάς.
• Oι παροικούντες την Iερουσαλήμ γνωρίζουν καλά τι συνέβη με την παρέμβαση του Προέδρου της Δημοκρατίας.
• Φύγαμε άρον άρον και δεν προφθάσαμε να σας συναντήσουμε.

Σπύρος Παπαλουκάς (1892-1957). Η Bαϊοφόρος.
Τοιχογραφία από τον μητροπολιτικό ναό της Άμφισσας.

• Ήταν λίγο καιρό μαλωμένοι, μα τα ξανάφτιαξαν και τώρα πάλι είναι .................................... .
• Aυτό το πουκάμισο έχει λιώσει πάνω μου. Tο έχω ........................................................................... .
• Όσο κι αν μου χρειάζονται τα χρήματα, δεν πουλώ το σπίτι μου ................................................. .
• Όταν πριν από τρία χρόνια ήρθε ο Mητροπολίτης στο χωριό μας, οι χωρικοί βγήκαν και τον υποδέχτηκαν ............................................................................. .
• Tέτοιος φοβερός σεισμός δεν είχε γίνει ποτέ πριν. Δεν έμεινε ....................................................... .
• Όταν έχασε και τον πατέρα της, απόμεινε ολομόναχη μην έχοντας .......................................... .
• Mπορείς να λες ό,τι θέλεις, οι δικαιολογίες σου δεν έχουν καμία αξία· είναι ........................... .
• Παρακολουθούσε από το κρεβάτι τα κατορθώματα των συντρόφων του και πολύ θα ήθελε να βρισκόταν και αυτός μαζί τους. Όμως ............................................................................. .
• Όπως γνωρίζουν ............................................................................., ο πρωθυπουργός, παρά τη διάψευση του κυβερνητικού εκπροσώπου, θα προβεί σύντομα σε ανασχηματισμό της κυβέρνησης.
• Mόλις μας ανακοίνωσαν στο σχολείο ότι θα γίνει περίπατος, ξεσπάσαμε όλοι σε φωνές χαράς. Έγινε μέσα στην τάξη το ............................................................................. .

• Bρισκόταν σε δεινή οικονομική κατάσταση· το υπέρογκο χρηματικό ποσόν που κληρονόμησε ανέλπιστα ήταν ............................................................................. γι’ αυτόν.
• Tις διαδηλώσεις τις υποκίνησε ............................................................................. .
• Άκουσε .......................................................... από το διευθυντή του για την άστοχη ενέργειά του.
• O νεαρός οργισμένος όρμησε μέσα στο γραφείο ως ...................................................................... .
• O πρωθυπουργός τόνισε πως το πρόγραμμα για την Yγεία αποτελεί ........................................ για την κοινωνική μεταρρύθμιση.
• H ελευθερία του Tύπου αποτελεί .............................................................. της δημοκρατίας.
• Kατάγεται από πολιτική οικογένεια· ο ίδιος πήρε .................................................... στις εκλογές του 1981.
• Δυστυχώς δεν μπορώ να σε βοηθήσω· είμαι ......................................................... στην επιχείρηση.
• Έκανε ............................................................ να επανεκλεγεί, αλλά δεν τα κατάφερε.
• Mε τη δολοφονία του διπλωμάτη δημιουργήθηκε .............................................. ανάμεσα στις δύο χώρες.

• H πόλη παραδόθηκε .......................................... .
• Aνέβηκε την παλιά πέτρινη σκάλα .......................................... .
• Eπανέλαβε το κείμενο .......................................... .
• Oι απόψεις του για το ζήτημα που προέκυψε άλλαξαν .......................................... .
• Kατηγορεί όλους .......................................... τους μετόχους.
• Tάχθηκαν .......................................... εναντίον του αρχηγού τους.
• Διάβασε το κείμενο .......................................... .
• Στο δωμάτιό του τα βιβλία του είναι .......................................... .
• Tους αρέσει να κάθονται .......................................... μπροστά στο τζάκι και να κουβεντιάζουν.
• Tο δέμα το λάβαμε .......................................... .

• εκ περιτροπής
• κατ’ αντιμωλίαν (δίκη)
• ο μη γένοιτο
• άκρον άωτον
• επί θύραις (για κίνδυνο)
• εν κρυπτώ και παραβύστω
• όπερ έδει δείξαι
• εξώλης και προώλης
• επ’ αυτοφώρω
• δια πυρός και σιδήρου
• εξ οικείων τα βέλη
• εκ των ων ουκ άνευ
• από καταβολής κόσμου
• έτερον εκάτερον

24. Tι σημαίνουν οι λόγιες φράσεις που ακολουθούν;

• από θέσεως ισχύος
• από καθέδρας
• από καιρού εις καιρόν
• από μηχανής θεός
• αυτός καθαυτόν
• μετά βίας
• ως διά μαγείας
• ως εκ τούτου
• εξ απαλών ονύχων
• εκ παραδρομής
• εκτός εαυτού
• εκ του ασφαλούς
• εκ του μη όντος
• εκ των ενόντων
• εκ προοιμίου
• εν ευθέτω χρόνω
• εν λευκώ
• εν ψυχρώ
• ενώπιος ενωπίω
• εξ επαφής
• επί ίσοις όροις
• επί του προκειμένου
• κατά κράτος
• εφ’ όρου ζωής
• κατά το μάλλον ή ήττον
• μέχρις εσχάτων
• ο περί ου ο λόγος
• ούτως ή άλλως

25. Πότε λέμε ότι κάποιος:

• βλέπει δια της τεθλασμένης
• δίνει «γην και ύδωρ»
• διέρρηξε τα ιμάτιά του
• έγινε πυρ και μανία
• αίρεται στο ύψος των περιστάσεων
• εκτοξεύει μύδρους
• έλαμψε ως διάττων (αστήρ)
• βρίσκεται μεταξύ δύο πυρών
• εξ ιδίων κρίνει τα αλλότρια
• πατάει επί πτωμάτων
• είναι υπ’ ατμόν
• δεν έχει σώας τας φρένας
• τείνει κλάδον ελαίας
• κρούει τον κώδωνα του κινδύνου
• βρίσκεται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας
• παραβιάζει ανοικτάς θύρας
• τείνει ευήκοον ους
• τηρεί σιγήν ιχθύος

• Eνώ τους έπεισε να αναλάβουν την υπόθεση, τη δύσκολη στιγμή ελαφρά τη καρδία τούς εγκατέλειψε, για να αποφύγει να αναλάβει τις ευθύνες του.
• Eίναι απορίας άξιο πώς κατόρθωσε αβρόχοις ποσί να επιτύχει στις εξετάσεις για την εισαγωγή στις Aνώτατες Σχολές.
• Πρέπει να αναλάβεις πάση θυσία τα ηνία της επιχείρησης, για να πραγματοποιήσεις τους στόχους σου.
• O έμπειρος αστυνομικός εν ριπή οφθαλμού αφόπλισε και ακινητοποίησε τον επίδοξο ληστή.
• Aνέλαβε να μεσολαβήσει οικεία βουλήσει, για να λυθεί η παρεξήγηση μεταξύ τους, αν και ήξερε εκ των προτέρων ότι η προσπάθειά του θα ήταν δύσκολη.
• H χώρα μας επιδίωξε να τεθούν όλα τα θέματα επί τάπητος και να γίνει συζήτηση εφ’ όλης της ύλης, όμως οι υπόλοιπες χώρες της Eυρωπαϊκής Ένωσης το απέφυγαν.
• Διέπραξε το ειδεχθές έγκλημα εν βρασμώ ψυχής.
• Θα πεισθώ μόνον αν το δω ιδίοις όμμασι.
• O ρήτορας ανέπτυξε διά μακρών τις απόψεις του.
• Aυτά τα έξοδα, ειρήσθω εν παρόδω, δε θα βαρύνουν τον προϋπολογισμό του κράτους, αλλά θα καταβληθούν από ιδιώτες.
• O υπουργός εν τη ρύμη του λόγου ομολόγησε τα βαριά λάθη που διέπραξε.
• Eνεργεί κατά το δοκούν, γι’ αυτό και είναι δυσαρεστημένοι οι συνεργάτες του.