H ιστορία του Zάχου
που Xαζεύει

Όταν πηγαίνει στο σχολείο ο Zάχος
–ή με παρέα είναι ή μόνος– 
χαζεύει πέρα, σύννεφα και σπίτια,
μυγάκια, χελιδόνια και σπουργίτια
κι ό,τι ψηλά αρμενίζει και πετάει,
κι έτσι ποτέ δε βλέπει πού πατάει.
Γελάει η γειτονιά και κοροϊδεύει: 
«Kοιτάξτε! O Zάχος που Xαζεύει!».

Ένα σκυλί ερχόταν κάποτε τρεχάτο
(ίσως να κυνηγούσε κάποιο γάτο).
Γύρω δεν πέρναγε ψυχή
να του φωνάξει «Προσοχή!»
κι ο Zάχος χάζευε τα ύψη,
δεν πρόλαβε να στρίψει.
Έπεσαν, μπαμ! κι οι δυο εκεί.
H σύγκρουση ήταν μετωπική.

O Πετροτσουλούφης, Δόκτορος Eρρίκου Xόφμαν,
(μετάφρ. Τζένη Μαστοράκη)

1. Διαβάσατε προσεχτικά την ιστορία που περιγράφει η Σόνια; Bάλτε τώρα ένα (Σ) δίπλα σε κάθε σωστή ή ένα (Λ) δίπλα σε κάθε λάθος πρόταση:

2. Yπάρχουν κάποια στοιχεία από την αρχή στο κείμενο που μας δείχνουν ότι η Σόνια είναι μια γάτα. Ποια είναι αυτά; Yπογραμμίστε τα μέσα στο κείμενο.

3. «Mέχρι και η τοπική εφημερίδα έγραψε ένα ολόκληρο άρθρο για την αφεντιά μου». Φανταστείτε ότι είστε δημοσιογράφος και πρέπει να γράψετε αυτό το άρθρο για την εφημερίδα σας.

Θα αρχίσετε κάπως έτσι:

«Xτες το πρωί, η Σόνια, μια γάτα …

4. Θα θέλατε να διηγηθείτε και σεις κάτι που σας συνέβη;

Mην ξεχάσετε να γράψετε:

Tα ρήματα που παίρνουν αντικείμενο (ή αντικείμενα) ως απαραίτητο συμπλήρωμα της σημασίας τους ονομάζονται μεταβατικά.

Όταν αρκεί ένα μόνο αντικείμενο για να συμπληρωθεί η έννοια ενός μεταβατικού ρήματος, τότε το ρήμα ονομάζεται μονόπτωτο.

Όταν η έννοια του μεταβατικού ρήματος συμπληρώνεται με δυο αντικείμενα, τότε το ρήμα ονομάζεται δίπτωτο.

Στα δίπτωτα ρήματα το άμεσο αντικείμενο είναι συνήθως σε πτώση αιτιατική (παράδειγμα 1 ένα φιλί, παράδειγμα 2 ψάρια, παράδειγμα 3 τη φωτιά) και απαντάει στην ερώτηση «τι;». Tο έμμεσο αντικείμενο είναι συνήθως σε πτώση γενική (παράδειγμα 1 μου, παράδειγμα 3 του) και απαντάει στην ερώτηση «σε ποιον» ή μερικές φορές σε αιτιατική (παράδειγμα 2 τη Σόνια) και απαντάει στην ερώτηση «ποιον».

β. «H φωτιά άναψε».

Στην πρόταση αυτή, το ρήμα δε χρειάζεται αντικείμενο για να συμπληρωθεί η έννοιά του. Tα ρήματα αυτά ονομάζονται αμετάβατα.

γ. «Eγώ είμαι μετριόφρων».

Στο παράδειγμα αυτό το επίθετο «μετριόφρων» δίνει μια ιδιότητα στο υποκείμενο «εγώ».

Oρισμένα ρήματα συνδέουν το υποκείμενο της πρότασης με κάποιο επίθετο ή ουσιαστικό που δίνει πληροφορίες για το υποκείμενο και φανερώνει μια ιδιότητά του. Tα ρήματα αυτά λέγονται συνδετικά και το επίθετο ή το ουσιαστικό που δίνει κάποια πληροφορία για το υποκείμενο ονομάζεται κατηγορούμενο.

Tα πιο συνηθισμένα συνδετικά ρήματα είναι: είμαι, γίνομαι, φαίνομαι, εμφανίζομαι, παρουσιάζομαι, πάω για, διορίζομαι, λέγομαι, ονομάζομαι, θεωρούμαι κτλ.

5. Διαβάστε τις παρακάτω προτάσεις και συμπληρώστε στο κουτάκι τον αριθμό που ταιριάζει:

1 . Aπαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις:

α. Γιατί νομίζετε ότι ο κύριος Τροχαίος ήταν συνοφρυωμένος;

β. Τι πιστεύει ο κύριος Τροχαίος ότι προστατεύει τον οδηγό του δίτροχου;

γ. Γιατί τα παιδιά κάλεσαν τα δεκαπενταμελή των σχολείων της περιοχής τους;

δ. Είχε επιτυχία το συνέδριο; Πώς το καταλαβαίνουμε;

ε. Πότε ένας ποδηλάτης χρειάζεται να αφήσει το ένα χέρι από το τιμόνι;

στ. Τι κάνει για να στρίψει σε διασταύρωση με μεγάλη κυκλοφορία;

ζ. Γιατί δεν πρέπει να ακούει ράδιο-γουόκμαν όταν οδηγεί;

2. Κοιτάξτε τα σκίτσα και εξηγήστε με μια φράση τι θέλει να πει το καθένα. Μετά συζητήστε με τους συμμαθητές σας τι περιλαμβάνει ένα «μάθημα οδικής κυκλοφορίας».

3. α. Κυκλώστε τις αντωνυμίες του κειμένου και συμπληρώστε τον πίνακα που ακολουθεί:

β. Στη συνέχεια, στο παράδειγμα «Ο Στέλιος απέκτησε ποδήλατο. Του το 'φερε δώρο στη γιορτή του ο νονός του» προσπαθήστε να γράψετε στη θέση των αντωνυμιών το όνομα που αυτές αντικαθιστούν. Νομίζετε ότι το κείμενο άλλαξε; Μήπως έγινε κουραστικό και βαρετό, αφού επαναλαμβάνεται πολλές φορές η ίδια λέξη;

Μπορείτε να κάνετε το ίδιο και με άλλες αντωνυμίες του κειμένου.

4. Γράψτε κι εσείς μερικούς κανόνες για το πώς πρέπει να συμπεριφερόμαστε στο σχολείο, ώστε να μην πάθουμε κανένα ατύχημα (π.χ. τι κάνουμε και τι δεν κάνουμε στο διάλειμμα, πώς ανεβοκατεβαίνουμε τις σκάλες κτλ.). Το κείμενό σας θα μπει στον πίνακα ανακοινώσεων του σχολείου.

5. α. Βλέπετε στο κείμενο «Δρόμο παίρνω... δρόμο αφήνω» τις μαυρισμένες λέξεις; Βρείτε τα συνώνυμά τους.

β. Σημειώστε τα αντώνυμα (αντίθετα) των υπογραμμισμένων λέξεων του κειμένου.

γ. Χρησιμοποιώντας τα συνώνυμα και τα αντώνυμα που βρήκατε, γράψτε ένα κείμενο 200 περίπου λέξεων με θέμα σχετικό με τα ατυχήματα.

δ. Εσύ κι ο διπλανός σου διαλέγετε και υπαγορεύετε ο ένας στον άλλο τρεις από τις κινήσεις που διαβάσατε, χωρίς να πείτε αν είναι σωστές ή λανθασμένες. Για να είστε νικητές, πρέπει να βρείτε αν οι κινήσεις είναι σωστές ή λανθασμένες αλλά και να μην κάνετε ούτε ένα ορθογραφικό λάθος.

Οικιακές ... παγίδες για παιδιά

Στους Χώρους του σπιτιού γίνονται τα περισσότερα ατυχήματα

Τα Ελληνόπουλα ηλικίας έως 14 ετών παθαίνουν πολύ συχνά ατυχήµατα. Σύµφωνα µε στοιχεία του Κέντρου Έρευνας και Πρόληψης Παιδικών Ατυχηµάτων (ΚΕΠΠΑ), περίπου 300.000 παιδιά µεταφέρονται κάθε χρόνο στα εξωτερικά ιατρεία των νοσοκοµείων µε τραυµατισµούς.

Ο Θοδωρής Κ. έπαιζε στο κρεβάτι της µαµάς του, µέχρι που έπεσε. Χρειάστηκε τέσσερα ράµµατα στο µέτωπο, που «άνοιξε» όταν έπεσε πάνω στο κοµοδίνο. «Ούτε 30 δευτερόλεπτα δεν έλειψα από κοντά του» λέει η µητέρα του Χρύσα. «Πετάχτηκα στην κουζίνα να πάρω το γάλα του, που το είχα έτοιµο. Ήταν ξαπλωµένος στο κρεβάτι όταν έφυγα, αλλά µέχρι να

εφημερίδα Tα Nέα, 22/8/03 (διασκευή)

1. Το άρθρο περιέχει τα αποτελέσματα μιας έρευνας. Διαβάστε το προσεκτικά και προσπαθήστε να απαντήσετε στις ερωτήσεις:

1. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Κέντρου Έρευνας και Πρόληψης Παιδικών Ατυχημάτων (ΚΕΠΠΑ), σε ποια ηλικία τα παιδιά είναι εύκολο να πάθουν κάποιο ατύχημα;
2. Με βάση την έρευνα που παρουσιάζει το άρθρο, ποια είναι τα πιο συνηθισμένα ατυχήματα που συμβαίνουν στα παιδιά;
3. Ποιος χώρος θεωρείται ο πιο επικίνδυνος για τα ατυχήματα των μικρών παιδιών;
4. Τι θα πρέπει να κάνουν οι γονείς για να μη γίνονται παιδικά ατυχήματα στο σπίτι;

2. Παρατηρήστε προσεκτικά τις στατιστικές «πίτες» που δείχνουν τα αποτελέσματα της έρευνας που έχουν γίνει σε παιδιά ηλικίας 1 έτους, 1 έως 4 ετών και 5 έως 14 ετών. Εξηγήστε τα αποτελέσματα απαντώντας στις ερωτήσεις:

1. Πού γίνονται τα περισσότερα ατυχήματα κατά ομάδα ηλικίας;
2. Ποια είναι τα ατυχήματα που συμβαίνουν πιο συχνά σε κάθε ομάδα ηλικίας;
3. Ποιες είναι οι συχνότερες συνέπειες των ατυχημάτων σε κάθε ηλικιακή ομάδα ξεχωριστά;

3. Συζητήστε με τους συμμαθητές σας ποια είναι τα ατυχήματα που μπορούν να συμβούν στο προαύλιο του σχολείου, στις σκάλες την ώρα των διαλειμμάτων και στην τάξη. Είχατε κάποιο παρόμοιο ατύχημα; Περιγράψτε το.

4. Μπορείτε κι εσείς να πραγματοποιήσετε μια έρευνα, όπως αυτή που έκανε το Κέντρο Έρευνας και Πρόληψης Παιδικών Ατυχημάτων. Το θέμα της έρευνάς σας μπορεί να είναι «Τα παιδικά ατυχήματα στο σχολείο».

Θα πρέπει να ακολουθήσετε το σχεδιάγραμμα:

• Ορίζετε τις ηλικιακές ομάδες στις οποίες θέλετε να κάνετε την έρευνά σας. Μια ομάδα μπορεί να είναι τα παιδιά της Α΄ και Β΄ τάξης, δεύτερη ομάδα τα παιδιά της Γ΄ και Δ΄ τάξης και τρίτη ομάδα τα παιδιά της Ε΄ και Στ΄ τάξης. Το δείγμα σας είναι έτοιμο!

• Φτιάχνετε ένα ερωτηματολόγιο και ζητάτε από τους συμμαθητές σας να αναφέρουν σε αυτό ένα ατύχημα που τους έχει συμβεί, τον τόπο όπου τους έχει συμβεί, την αιτία και τα αποτελέσματα του ατυχήματος.

• Συγκεντρώνετε τις απαντήσεις των ερωτηματολογίων και μετράτε τις διαφορετικές περιπτώσεις για κάθε ηλικιακή ομάδα ξεχωριστά. Για παράδειγμα, 10 παιδιά από την Α΄ και Β΄ τάξη απάντησαν ότι έχουν πέσει από τη σκάλα.

• Φτιάχνετε στατιστικούς πίνακες, όπως έχετε μάθει στο μάθημα των Μαθηματικών.

• Βγάζετε συμπεράσματα από την έρευνά σας και τα γράφετε για τον πίνακα ανακοινώσεων του σχολείου σας ή γράφετε ένα άρθρο στη σχολική εφημερίδα.

Καλή επιτυχία!

Μέσα στο άρθρο συναντήσατε τo ρήμα συμβαίνει. Το ρήμα συμβαίνει και άλλα ρήματα που έχουν β' συνθετικό το βαίνω (στα αρχαία ελληνικά σήμαινε περπατάω, βαδίζω) σχηματίζουν το γ΄ πρόσωπο αορίστου σε -έβη, όπως στα αρχαία ελληνικά: συνέβη, επενέβη, παρενέβη. Συναντάμε όμως καμιά φορά και συνέβηκε, επενέβηκε κ.ά.

Παρόμοια, το ρήμα αναδεικνύομαι (που μοιάζει με τη μορφή που είχε στα αρχαία ελληνικά) χρησιμοποιείται πιο συχνά από το αναδείχνομαι, που είναι ο νεοελληνικός τύπος, και γι' αυτό ο παθητικός αόριστος σχηματίζεται συνήθως αναδείχθηκα και όχι αναδείχτηκα.

Άλλα ρήματα όπου χρησιμοποιούμε παλαιότερους (όμοιους ή παρόμοιους με τα αρχαία ελληνικά) τύπους, σε ορισμένους χρόνους και πρόσωπα, είναι τα σύνθετα με το λαμβάνομαι, π.χ. συλλαμβάνομαι, και με το -άγομαι (στα αρχαία ελληνικά σήμαινε «οδηγούμαι»), π.χ. εισάγομαι.

Τέτοια ρήματα βρίσκουμε συνήθως σε επίσημο ύφος, όπως αυτό που χρησιμοποιούν οι δημοσιογράφοι και οι επιστήμονες.

5. Αφού διαβάσετε προσεκτικά τα παραπάνω, συμπληρώστε τα κενά με τους τύπους των ρημάτων σε χρόνο αόριστο. Όπου δυσκολεύεστε, μπορείτε να συμβουλευτείτε το βιβλίο της γραμματικής ή το λεξικό:

Το περασμένο Σάββατο _____________ (συμβαίνει) ένα ατύχημα στη λεωφόρο Ποσειδώνος. Ένα αυτοκίνητο _____________ (παραβαίνω) τον κώδικα οδικής κυκλοφορίας παραβιάζοντας το απαγορευτικό σήμα, με αποτέλεσμα να συγκρουστεί με άλλο διερχόμενο αυτοκίνητο.

Μετά από το ατύχημα, ο υπαίτιος οδηγός _____________ (συλλαμβάνομαι) και οδηγήθηκε στο αστυνομικό τμήμα. Ο τραυματίας οδηγός ______________ (εισάγομαι) στο νοσοκομείο για προληπτικούς λόγους.

6. Στο άρθρο της σελ. 73 υπάρχουν τοπικοί και χρονικοί προσδιορισμοί. Χωριστείτε σε ομάδες και κάθε ομάδα θα πρέπει να τους βρει και να τους γράψει στον πίνακα που ακολουθεί. Όποια ομάδα βρει τους περισσότερους τοπικούς ή χρονικούς προσδιορισμούς θα είναι η νικήτρια.

Θυμηθείτε ότι οι προσδιορισμοί του τόπου απαντάνε στην ερώτηση πού και μπορεί να είναι:

• τοπικά επιρρήματα ή επιρρηματικές φράσεις (Το μολύβι σου είναι εδώ, Καθίσαμε γύρω γύρω)
• φράσεις με προθέσεις (Έβαλε το πιάτο στο τραπέζι)
• ουσιαστικά σε αιτιατική (Πάω σχολείο)
• αναφορικές προτάσεις που φανερώνουν τόπο (Πηγαίνει όπου θέλει)

Oι προσδιορισμοί του χρόνου απαντάνε στην ερώτηση πότε και μπορεί να είναι:

• χρονικά επιρρήματα ή επιρρηματικές φράσεις που δηλώνουν χρόνο (Τρώμε τώρα, Κάπου κάπου σταματούσε να ξεκουραστεί)
• φράσεις με προθέσεις (Διάβαζε ως το βράδυ)
• λέξεις σε γενική ή αιτιατική (Θα τον δω του χρόνου, Την άνοιξη θα μαζέψουμε λουλούδια)
• χρονικές προτάσεις (Είχα φύγει όταν ήρθε)

7. Βρείτε σε ποια ερώτηση (πότε, πού ή τι) απαντάει κάθε φορά η υπογραμμισμένη λέξη. Πότε θα πούμε ότι είναι χρονικός προσδιορισμός, πότε ότι είναι αντικείμενο, πότε ότι είναι τοπικός προσδιορισμός;

• Τα παιδιά θα πρέπει να προσέχουν στον δρόμο όταν πηγαίνουν σχολείο, γιατί η διαδρομή είναι πολλές φορές επικίνδυνη. Υπάρχουν οδηγοί που δεν προσέχουν τις πινακίδες  που δείχνουν το σχολείο.

• Πολλοί οδηγοί θεωρούν το βράδυ επικίνδυνο για οδήγηση, γιατί το βράδυ δεν υπάρχει  αρκετό φως και είναι πιο εύκολο να συμβούν ατυχήματα.

8. Αφού διαβάσετε προσεκτικά τις παρακάτω συμβουλές, προσέξτε τις λέξεις που είναι χρωματισμένες. Mε τη βοήθεια του λεξικού δώστε τη σημασία τους.

Μπορούμε κι εμείς τα παιδιά να λάβουμε τα μέτρα μας, αφού οπουδήποτε και οποτεδήποτε μπορεί να μας συμβεί κάποιο ατύχημα, είτε κατά λάθος είτε γιατί δεν έχουμε πάντα κατά νου τα λόγια του μπαμπά και της μαμάς.

Να τι μπορούμε να προσέξουμε:

• ❑ Καταρχήν οι πρίζες δεν είναι για παιχνίδι! Κινδυνεύουμε να πάθουμε ηλεκτροπληξία.
• ❑ Εξίσου επικίνδυνα είναι τα σπίρτα, τα τσιγάρα, τα απορρυπαντικά και τα φάρμακα. Κινδυνεύουμε αφενός να καούμε και αφετέρου να δηλητηριαστούμε.
• ❑ Εντάξει, μας αρέσει να σκαρφαλώνουμε, και προπάντων να τρέχουμε. Ας μην ξεπερνάμε όμως τα όρια, ειδαλλιώς θα βρεθούμε καταγής και τραυματισμένοι.
• ❑ Αρκεί να προσέξουμε λίγο παραπάνω και να αποφεύγουμε τις κακοτοπιές, για να χαιρόμαστε ολημέρα και οληνύχτα το παιχνίδι χωρίς τραυματισμούς!

9. Χωριστείτε σε ομάδες και ξαναγράψτε το κείμενο αντικαθιστώντας τις λέξεις που είναι χρωματισμένες με άλλες που έχουν την ίδια σημασία. Βρείτε όσο το δυνατόν περισσότερες συνώνυμες λέξεις ή εκφράσεις. Για κάθε σωστή λέξη που θα αντικατασταθεί, η ομάδα θα πάρει πόντο. Νικήτρια είναι η ομάδα με τους περισσότερους πόντους. Εάν δυσκολεύεστε, συμβουλευτείτε το λεξικό σας.

10.Έγινε κάποιο «ατύχημα» στο τυπογραφείο και σβήστηκαν κάποια γράμματα. Μπορείτε να τα συμπληρώσετε;