Ενότητα 4

εικονογράφηση Bαγγέλης Eλευθερίου, εκδ. Kέδρος

Με τι θα ασχοληθούμε:

• Πώς δίνουμε οδηγίες για μια συνταγή
• Πώς σχηματίζουμε την προστακτική των σύνθετων ρημάτων
• Πώς χρησιμοποιούμε τις αποτελεσματικές προτάσεις

Συνταγές μαγειρικής

Κάτι ωραίο μαγειρεύεται στην κουζίνα. Μάθετε τι διαβάζοντας τη συνταγή:

Μακαρόνια με κιμά

Υλικά

500 γραμμάρια μακαρόνια
500 γραμμάρια μοσχαρίσιος κιμάς
1 ποτηράκι του κρασιού λάδι
2 κρεμμύδια ξερά τριμμένα
1 πράσινη πιπεριά κομμένη σε κύβους
1 μεγάλο καρότο κομμένο σε κύβους
1 κιλό ντομάτες ξεφλουδισμένες
και χοντροκομμένες
1 ποτήρι του νερού χυμό ντομάτας
1/2 ποτηράκι του κρασιού άσπρο κρασί
ζάχαρη, αλάτι και πιπέρι
τυρί ρεγκάτο τριμμένο

Εκτέλεση

Σε μια κατσαρόλα βάζω τον κιμά με το λάδι και το κρεμμύδι, τον ανακατεύω συνέχεια για να μη σβολιάσει και προσθέτω την πιπεριά, το καρότο, το κρασί, ζάχαρη, αλάτι και πιπέρι. Μετά ρίχνω τις ντομάτες και τον χυμό ντομάτας, προσθέτω λίγο νερό και αφήνω τον κιμά να βράσει και να μείνει με τη σάλτσα του. Βράζω τα μακαρόνια, τα σουρώνω και τα βουτυρώνω. Απλώνω σε μια πιατέλα, διαδοχικά, λίγο τυρί ρεγκάτο, τα μακαρόνια, πάλι τυρί, τον κιμά με τη σάλτσα του και τελειώνω με τυρί.

Ρένα της Φτελιάς, Συνταγές για ζυμαρικά, εκδ. Nέα Σύνορα, Αθήνα, 2000

1. Παρατηρήσατε ότι η συνταγή είναι χωρισμένη σε δύο μέρη; Ποια είναι αυτά και ποιες πληροφορίες μάς δίνει το κάθε μέρος;

2. Ο διπλανός σας θέλει να μαγειρέψει το φαγητό που σας προτείναμε, αλλά δεν έχει καταλάβει καλά τι πρέπει να κάνει. Εσείς του εξηγείτε και του περιγράφετε τη συνταγή όσο το δυνατό καλύτερα.

Δεν ξεχνάτε να του πείτε:

Προσέξτε να του δώσετε σαφείς οδηγίες για να μην τα κάνει «σαλάτα»!

Στη συνταγή τα ρήματα που δίνουν οδηγίες βρίσκονται σε έγκλιση οριστική. Εδώ η οριστική χρησιμοποιείται για να δείξει μια ενέργεια η οποία επαναλαμβάνεται με τον ίδιο τρόπο κάθε φορά. Θυμηθείτε, ακόμη, ότι χρησιμοποιούμε οριστική όταν μιλάμε για κάτι βέβαιο και πραγματικό.

Για παράδειγμα: Το απόγευμα θα μαγειρέψω. Ο ήλιος λάμπει. Χτες έπαιξα μπάλα.

3. Τα ξαδέρφια σας ετοιμάζουν ένα τραπέζι-έκπληξη. Υπαγορέψτε τους τις οδηγίες της συνταγής σε δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο και συνοπτική προστακτική : Σε μια κατσαρόλα βάλτε τον κιμά…

4. Σε ένα πάρτι, αποφασίζετε με τους φίλους σας να φτιάξετε την παρακάτω νοστιμιά. Εσείς αναλαμβάνετε να τους καθοδηγήσετε. Ξαναγράψτε το κείμενο χρησιμοποιώντας συνοπτική υποτακτική : Πρέπει πρώτα να χρησιμοποιήσουμε ένα πιάτο και μετά…

Ρολόι για φάγωμα

Ξέφυγε από τα συνηθισμένα και ξύπνησέ τους όλους με ένα ρολόι που... τρώγεται! Χρησιμοποίησε ένα πιάτο για βάση του ρολογιού σου. Κόψε, με φορμάκια της κουζίνας σε διάφορα σχήματα, ψωμί του τοστ, τυρί, ζαμπόν –ακόμη και ομελέτα– και χρησιμοποίησέ τα ως αριθμούς του ρολογιού. Κόψε καρότο για δείκτες και ρύθμισέ τους στην ώρα που θέλεις. 

Έτοιμο να καταπλήξει όσους βρεθούν στην κουζίνα σου!

περιοδικό Kid's fun, τεύχος 4, Nοέμβ. 2001

Παραδοσιακές γεύσεις

Τρώγοντας απολαμβάνουν καλύτερα τη συντροφιά Έλληνες και Τούρκοι. Υπάρχουν μάλιστα τόσα κοινά έθιμα και συνήθειες που εύκολα καταλαβαίνει κανείς πόσο κοντά είναι οι δύο λαοί. Για παράδειγμα, την Πρωτομαγιά στην Ελλάδα και στην Τουρκία οι άνθρωποι πηγαίνουν στην εξοχή, ώστε να γιορτάσουν την άνοιξη με γλέντια στους αγρούς. Στα παράλια της Τουρκίας και την Κρήτη, τη μέρα αυτή, βράζουν φρέσκα βότανα για να αποκτήσουν δύναμη και να προστατεύονται από τα μάγια. Εξάλλου, πολλοί από τους κοινούς μεζέδες δεν είναι μαγειρεμένοι. Τα τουρσιά ή τα παστά ψάρια συντηρούνται από τους δύο λαούς με τον ίδιο τρόπο, μέσα σε ξίδι, αλάτι, άρμη ή λάδι, με αποτέλεσμα να μπορούν να τα τσιμπολογήσουν ακόμα και με το χέρι.

Μ. Λαμπράκη – E. Akin, Ελλάδα, Τουρκία στο ίδιο τραπέζι, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2002   

Η πρόταση «ώστε να γιορτάσουν την άνοιξη με γλέντια στους αγρούς» είναι μια εξαρτημένη αποτελεσματική / συμπερασματική πρόταση διότι φανερώνει ποιο είναι το αποτέλεσμα της πρότασης που προηγείται. Οι προτάσεις αυτές εισάγονται με τους αποτελεσματικούς συνδέσμους ώστε, που ή με φράσεις (ώστε να, που να, με αποτέλεσμα να).

5. α. Βρείτε στο κείμενο άλλες αποτελεσματικές προτάσεις.

β. Συμπληρώστε με αποτελεσματικές προτάσεις τις παρακάτω φράσεις:

• Είναι τόσο λιχούδης, ......................................................................................................................

• Έτρωγε τόσο λίγο, ..........................................................................................................................

• Το γιορτινό τραπέζι είχε τόση επιτυχία, ........................................................................................

• Μαγειρεύει τόσο νόστιμα, ..............................................................................................................

6. Στον παρακάτω διάλογο, οι δυο φίλοι, ο σερβιτόρος και ο πελάτης έκαναν αρκετά λάθη στην προστακτική μερικών σύνθετων ρημάτων. Μπορείτε να τα βρείτε και να τα διορθώσετε;

Θυμηθείτε:

Αύξηση παίρνει μόνο η οριστική. Για παράδειγμα, λέμε έφερε έναν φίλο του μαζί.

Στην προστακτική, δε λέμε ποτέ έφερέ μου έναν καφέ. Λέμε φέρε μου έναν καφέ.

Προσέξτε και τα παραδείγματα που ακολουθούν:

• Ο δάσκαλος μας ανέλυσε το μάθημα ⇒ γ΄ ενικό, οριστική αορίστου

• Ανάλυσε τι ακριβώς θέλεις ⇒ β΄ ενικό, συνοπτική προστακτική     

σκίτσο Π. Zερβού, περιοδικό «9», Eλευθεροτυπία, τεύχος 190, 25/2/04 (διασκευή)

Γάρος, το κέτσαπ των αρχαίων

Ο κοινός πολίτης της αρχαιότητας τρεφόταν με χυλό από δημητριακά ή όσπρια, πίτα άζυμου ψωμιού και λαχανικά. Για να δώσουν γεύση στη μονότονη αυτή δίαιτα, πρόσθεταν στα φαγητά μια σάλτσα την οποία ονόμαζαν «γάρο» και τη χρησιμοποιούσαν όπως εμείς σήμερα το κέτσαπ.   

Ο «γάρος» φτιαχνόταν από μικρά ψάρια ή από κολιούς και εντόσθια ψαριών, τα οποία ανακάτευαν με μπόλικο αλάτι, κρασί, ξίδι και μαϊντανό και τα άφηναν στον ήλιο 2-3 μήνες να ζυμωθούν και να γίνουν μια παχύρρευστη μάζα. Αυτό το καθόλου εύοσμο κατασκεύασμα το πρόσθεταν παντού, όχι μόνο στην αρχαιότητα αλλά και μετέπειτα, ως και τους βυζαντινούς χρόνους.

Πολλοί πιστεύουν ότι η γεύση της σάλτσας αυτής θα πρέπει να έμοιαζε με σάλτσες που χρησιμοποιούνται σήμερα στην κινέζικη και άλλες κουζίνες της Άπω Ανατολής. Άλλοι, πάλι, λένε ότι, αν λιώσουμε στο μπλέντερ παστή σαρδέλα και την ανακατέψουμε με ξίδι, μυρωδικά και λίγο λάδι, θα έχουμε μια πολύ καλή απομίμηση του «γάρου».

Αγλαΐα Κρεμέζη, Συνταγές και ιστορίες για μάγειρες με
ανησυχίες, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 2004 (διασκευή)

7. Ο «γάρος» ήταν μια... αρχαία νοστιμιά. Τι άλλο έτρωγαν στην αρχαιότητα; Πού και πώς οργάνωναν τα γεύματά τους; Μπορείτε να βρείτε πληροφορίες και να τις παρουσιάσετε στην τάξη;

• Χωριστείτε σε ομάδες και διαλέξτε ένα θέμα.

• Αναζητήστε πληροφορίες σε βιβλία, εγκυκλοπαίδειες ή στο διαδίκτυο.

• Για να φτάσει ο χρόνος, πρέπει να κάνετε μια περίληψη των πληροφοριών που βρήκατε. Δώστε τίτλο στο κείμενό σας και γράψτε μόνο τα κύρια σημεία των κειμένων που διαβάσατε.

• Μπορείτε να συνοδεύσετε το κείμενο με σχετικές εικόνες.

Τώρα είστε έτοιμοι για την παρουσίαση!

8. Βρήκατε στην κουζίνα ένα παλιό τετράδιο, όπου η γιαγιά έγραφε τις συνταγές της. Τα χρόνια έχουν περάσει και έχουν σβηστεί πολλά γράμματα. Μπορείτε να τα συμπληρώσετε;

Φασολάκια βραστά

Ελληνική κουζίνα – μαγειρική, εκδ. Β. Αλεξιάδου, Aθήνα, 2003

Με τι θα ασχοληθούμε:

• Με τον τρόπο που η διαφήμιση ενημερώνει και προσπαθεί να πείσει τον καταναλωτή για το προϊόν που διαφημίζεται
• Με το σχηματισμό και τη χρήση των παραθετικών επιθέτων και επιρρημάτων
• Με εκφράσεις
• Mε τα αντώνυμα (αντίθετα) επιθέτων

Στη διαφήμιση… όλα είναι δυνατά!

Διαφήμιση I

1.α. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των διαφημίσεων που βλέπετε (σε περιοδικά, εφημερίδες, αφίσες, στην τηλεόραση, στον κινηματογράφο) ή ακούτε (στο ραδιόφωνο);

Για να τραβήξουν την προσοχή μας, οι διαφημίσεις συνήθως έχουν:

• μια «ζωντανή» εικόνα με έντονα χρώματα
• το όνομα του προϊόντος και της μάρκας του (δεν υπάρχουν πάντα και τα δύο)
• μια διασκεδαστική, σύντομη και εύκολη να τη θυμόμαστε συνθηματική φράση (σλόγκαν) που έχει σχέση με την εικόνα, με το όνομα του προϊόντος ή με το βασικό προτέρημά του
• ένα μικρό κείμενο που περιγράφει το προϊόν και μας ενημερώνει γι' αυτό

Διαφήμιση 3

Δοκιμάστε τις νέες μας γεύσεις και χορτάστε…υγιεινή διατροφή!

Τώρα, μια νέα, ολόφρεσκη γευστική πρόταση είναι εδώ για
να σας κατακτήσει. Μοναδικά, ξεχωριστά σάντουιτς που
παρασκευάζονται και συσκευάζονται καθημερινά στα
καταστήματά μας και σας προσφέρουν
την πιο ισορροπημένη και γευστική πρόταση διατροφής.

β. Χωριστείτε σε 4 ομάδες, πάρτε η κάθε ομάδα μία από τις αριθμημένες διαφημίσεις και συμπληρώστε τον πίνακα δίνοντας ένα δικό σας όνομα στο προϊόν.

γ.

Για να τραβήξει την προσοχή μας μια διαφήμιση, να μας επηρεάσει και να μας πείσει, χρησιμοποιεί:

• Κυρίως την προστακτική έγκλιση (μερικές φορές και την υποτακτική)
• Πολλά σημεία στίξης, και ιδιαίτερα το θαυμαστικό, το ερωτηματικό και τα αποσιωπητικά
• Πολλά επίθετα και μάλιστα με τρόπο συχνά υπερβολικό. Έτσι, τα σάντουιτς της διαφήμισης 3, για παράδειγμα, δεν είναι μόνο καλά αλλά μοναδικά, ξεχωριστά και όχι απλώς φρέσκα αλλά ολόφρεσκα. Ακόμα, το γάλα Α δεν είναι απλώς θρεπτικό αλλά θρεπτικότερο (πιο θρεπτικό) από άλλα γάλατα (συγκριτικός βαθμός). Πολύ συχνά μάλιστα είναι το θρεπτικότερο, το πιο θρεπτικό απ' όλα, είναι θρεπτικότατο (υπερθετικός βαθμός).

2. α. Ένας διαφημιστής που διάβασε τη διαφήμιση 4 (σελ. 55) αποφάσισε να την κάνει ακόμα πιο πειστική γράφοντας στον υπερθετικό βαθμό κάποια από τα επίθετα. Μετατρέψτε όσα επίθετα μπορείτε από τον θετικό στον υπερθετικό βαθμό, δίνοντας τον μονολεκτικό ή τον περιφραστικό τύπο (π.χ. θρεπτικός -> θρεπτικότατος, ο θρεπτικότερος / ο πιο θρεπτικός). Στη συνέχεια συζητήστε στην τάξη αν ο διαφημιστής πέτυχε έτσι καλύτερα τον σκοπό του.

Δοκιμάστε να κάνετε και το αντίστροφο, να μετατρέψετε δηλαδή μερικά επίθετα της διαφήμισης 3 (σελ. 54) από τον υπερθετικό στον θετικό βαθμό. Νομίζετε πως άλλαξε κάτι;

β. Συμπληρώστε το κείμενο που ακολουθεί με παραθετικά επιρρημάτων. Μπορείτε να γράψετε μία ή περισσότερες λέξεις.

Οι αρχαίοι Σπαρτιάτες έτρωγαν …………....(λιτός, υπερθ. βαθμός), τουλάχιστον …...…………..(λιτός, συγκρ. βαθμός) από τους Αθηναίους. Και οι Αθηναίοι πάντως έτρωγαν …..........………..(φτωχικός, συγκρ. βαθμός) από τους Βοιωτούς. Οι τελευταίοι, καλλιεργώντας ευφορότατα κτήματα, περνούσαν ………………… (άνετα και πλούσια, υπερθ. βαθμός).

γ. Βρείτε στις 4 διαφημίσεις (σελ. 53-55) τις φράσεις με θαυμαστικό και προστακτική και προσπαθήστε να πείτε γιατί χρησιμοποιούνται.       

Κοιτάξτε στη διαφήμιση 2 τις φράσεις «σοκολάτα γάλακτος» και «σε πελάγη ευτυχίας». Συνήθως ονομάζουμε συμφράσεις δύο λέξεις που τις συναντάμε συχνά μαζί, όπως «σοκολάτα γάλακτος», και εκφράσεις τις φράσεις που οι λέξεις τους σχηματίζουν ένα σύνολο με ιδιαίτερο νόημα, όπως «(πλέει) σε πελάγη ευτυχίας» ή «τι τραβάει η όρεξή σας;» (Δεν μπορούμε να καταλάβουμε το νόημα της έκφρασης μόνο από τη σημασία του ρήματος «τραβάω» και τη σημασία του ουσιαστικού «όρεξη».)

3. Τέτοιες συμφράσεις και εκφράσεις συναντάτε στο κείμενο που ακολουθεί. Μπορείτε να βάλετε τις λέξεις της παρένθεσης στη σωστή θέση;

(κουταλιές σούπας, γίνω καπνός, ποιότητα ζωής, κέικ γλύκισμα, πεπτικό σύστημα, χυμό πορτοκάλι, κέικ σοκολάτα, γάλα εβαπορέ)

Μπήκα στην κουζίνα ενώ οι υπόλοιποι κοιμούνταν ακόμα, για να τους ετοιμάσω μια συνταγή που είχα διαβάσει στο κουτί με το …………………. που αγοράζω. Στην πραγματικότητα με τη συνταγή διαφήμιζαν το γάλα. 'Eξυπνη ιδέα. Πολλοί θα το αγόραζαν για να δοκιμάσουν τη συνταγή! Στο κουτί έγραφε: «……………………… αλλά με πολλή, πολλή σοκολάτα!». Ακολούθησα πιστά τις οδηγίες, έβαλα μπόλικα αυγά, πολλές ……………………… κακάο και, αντί για νερό, πρόσθεσα λίγο ………………. Πριν το ψήσω, δοκίμασα το ζυμάρι: Ήταν πραγματικά ένα ……………………..! Τότε μπήκε στην κουζίνα ο μπαμπάς και άρχισε τις παρατηρήσεις. Και τι δεν είπε! Πόσο βλαβερά είναι τα αυγά για τη χοληστερίνη, πόσο «βαριά» η σοκολάτα για το …………………….. Είπε και κάτι για ……………….., που δεν το κατάλαβα, και χαρακτήρισε το κέικ μου «κέικ-βόμβα». 'Hταν το αποκορύφωμα. Σκέφτηκα να εξαφανιστώ από την κουζίνα, να …………………….. Αλλά είπα μόνο: «Αμάν, καλέ μπαμπά, μια έκπληξη ήθελα να σας κάνω!».

κείμενο της συγγραφικής ομάδας

4. Μια μεγάλη διαφημιστική εταιρεία κάνει διαγωνισμό διαφήμισης για τα παρακάτω προϊόντα. Για να πάρετε μέρος, δεν έχετε παρά να ετοιμάσετε τη δική σας διαφήμιση.

Mην ξεχάσετε:

5. Η διαφήμισή σας ήταν τόσο καλή, που σας ζήτησαν να την παρουσιάσετε μέσα σε 15 δευτερόλεπτα στο ραδιόφωνο ή στην τηλεόραση.

Να θυμάστε ότι:

Μπορείτε να μαγνητοφωνήσετε τις διαφημίσεις σας για να τις ξανακούσετε.

6. α. Εξηγήστε τι σημαίνουν οι παρακάτω παροιμίες και συζητήστε στην τάξη αν θα μπορούσαν μερικές από αυτές να χρησιμέψουν ως σύντομες φράσεις (σλόγκαν) σε διαφημίσεις.

• Καλύτερα να σε ντύνω παρά να σε ταΐζω

• Ο καλός ο μύλος όλα τ' αλέθει

• Νηστικό αρκούδι δε χορεύει

β. Χρησιμοποιήστε μία από τις παραπάνω παροιμίες στο τέλος μιας δικής σας ιστορίας που θα αφηγηθείτε στην τάξη. Διαλέξτε την πιο πρωτότυπη και διασκεδαστική από τις ιστορίες!

7. α. Ένας διαφημιστής που του αρέσουν τα αστεία άλλαξε στη διαφήμιση 3 (σελ. 54) όσα επίθετα μπορούσε, γράφοντας τα αντώνυμά τους. Κάντε το ίδιο, ξαναδιαβάστε το κείμενο και πείτε αν ο διαφημιστής συνεχίζει με τον τρόπο αυτό να προβάλλει το προϊόν που διαφημίζει.

β. Διαλέξτε από τις λέξεις που σας δίνονται τη λέξη που λείπει στα δύο παρακάτω κείμενα-διαφημίσεις και γράψτε τη σημασία της:

Α. Ο συνδυασμός σωστής διατροφής και σωματικής άσκησης είναι ..……….. για την  υγεία. Για ένα ………….. πρωινό προτιμήστε δημητριακά με γάλα.

Β. Με την ισορροπημένη διατροφή εξασφαλίζεις ……………… οργανισμό. Για να είστε   …………….. παιδιά, τρώτε καθημερινά φρούτα και λαχανικά!

γ. Κόψτε από εφημερίδες και περιοδικά πέντε σύντομες συνθηματικές φράσεις (σλόγκαν) σχετικά με το θέμα της διατροφής και υπαγορέψτε τες στον διπλανό σας. Στη συνέχεια συγκρίνετέ τες με τις αυθεντικές και διορθώστε μαζί του τα λάθη (αν υπάρχουν!).

Με τι θα ασχοληθούμε:

• Με τις υποθετικές προτάσεις
• Με τα έναρθρα και τα άναρθρα ουσιαστικά
• Με τη χρήση των διαλυτικών
• Με τη σημασία και τη χρήση εκφράσεων

H χελώνα και ο Pεβιθάκης

Mια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας ψαράς χήρος και δεν είχε καθόλου παιδιά και πήγε μια μέρα να ψαρέψει και δεν έπιασε τίποτα· μόνο μια χελώνα πιάστηκε στα δίχτυα του και είπε: 

– Aυτή ήταν το τυχερό μου, ας την πάρω στο σπίτι· και την πήρε και την είχε στο σπίτι του.

Eνώ πρώτα ήταν το σπίτι του μέσα στα σκουπίδια βουτηγμένο, τη δεύτερη τη μέρα που πήγε τη χελώνα στο σπίτι, το ηύρε σκουπισμένο και παστρεμένο* γυαλιά καρφιά και θαύμασε ο καημένος ο ψαράς ποιος τα κάνει αυτά.

Tην άλλη την ημέρα λοιπόν φύλαξε και βλέπει και βγαίνει από μέσ' απ' τη χελώνα μια κοπέλα που η ομορφιά της στον κόσμο δε στάθηκε. Άμα βγήκε λοιπόν, την έπιασε και είπε:

– Συ λοιπόν είσαι που με νοικοκυρεύεις και δεν το ξέρω;   

Kι έπιασε και έσπασε το καύκαλο της χελώνας κι απόμεινε κοπέλα πια και τη στεφανώθηκε και την πήρε γυναίκα.

O βασιλιάς εκείνου του τόπου ήταν ανύπαντρος κι έδωκε σ' όλα τα κορίτσια από ένα πέπλο να κεντήσουν και όποια το κεντήσει καλύτερα θα την πάρει γυναίκα. Έδωκαν και στου ψαρά τη γυναίκα. Kι εκείνη, χωρίς να ξέρει με τι σκοπό θα το κεντήσει, έπιασε και κέντησε ένα πέπλο και είχε τη θάλασσα με τα ψάρια και με τα καράβια. Kέντησαν κι άλλα κορίτσια και είχε προστάξει ο βασιλιάς την ίδια την ημέρα τα ίδια τα κορίτσια να πάνε καθένα το πέπλο. Λοιπόν, πήγε κάθε ένα το πέπλο του, πήγε και η γυναίκα του ψαρά.  

Άμα την είδε αυτός, τρελάθηκε από την ομορφιά της. Bλέπει και το πέπλο που είχε κεντήσει κι ήταν το καλύτερο απ' όλα, και είπε να την πάρει και αυτή αποκρίνεται πως είναι παντρεμένη μ' έναν ψαρά.   

– Πες στον άντρα σου να έρθει εδώ, της είπε ο βασιλιάς.

– Oρισμός σας, αφέντη βασιλιά, είπε και πάει στο σπίτι της και είπε στον άντρα της «να πας και σε θέλει ο βασιλιάς».

Πηγαίνει ο καημένος ο ψαράς και λέει του βασιλιά:

– Tι με θέλεις, αφέντη βασιλιά;

* παστρεμένο: καθαρό

– Aυτή η γυναίκα πόχεις εσύ δεν είναι για σένα· λοιπόν, αν θέλεις να κρατήσεις τη γυναίκα σου, θα κάνεις ένα τραπέζι από ψάρια να φιλέψεις* όλο το στράτευμά μου και να χορτάσει, αλλιώς θα την πάρω εγώ.

– Kαλά, αφέντη βασιλιά, αποκρίνεται ο ψαράς, και πάει στο σπίτι και λέει στη γυναίκα του: Aχ, γυναίκα, το πέπλο μάς βγήκε σε κακό. Mε πρόσταξε ο βασιλιάς, αν θέλω να σε κρατήσω, να φιλέψω όλο το στράτευμά του ψάρια μια μέρα, αλλιώς θα σε πάρει εκείνος, γιατί, λέει, δεν ταιριάζεις με μένα.

– Aπ' αυτό το πλάι να κοιμηθεί ο βασιλιάς, είπε η γυναίκα του. Eσύ, άντρα μου, να πας τώρα δα στο μέρος που με ψάρεψες και να φωνάξεις τη μάνα μου να σου δώσει το μικρό το τεντζεράκι.

Πηγαίνει λοιπόν ο ψαράς στη θάλασσα και φωνάζει:

– Kυρά μάνα θάλασσα, έβγα και σε θέλω.

Bγαίνει από μέσα από τη θάλασσα μια γυναίκα και του λέει:

– Kαλώς το γαμπρό μου και καλώς τον· τι αγαπάς;

– M' έστειλε η θυγατέρα σου να μου δώσεις το μικρό το τεντζεράκι.

– Kαλά, γαμπρέ, είπε και κατέβηκε κι έφερε ένα τεντζεράκι που έπαιρνε ένα πιάτο φαΐ μονάχα, και το έδωσε στον γαμπρό της και πάει και λέει στη γυναίκα του:

– Eμ, αυτού αν εμένα μονάχα κάνεις να μαγειρέψεις δε φτάνει, όχι το στράτευμα του βασιλιά.

– Έννοια σου, άντρα, αυτό το τεντζεράκι μπορεί να χορτάσει δέκα φορές ίσαμε το στράτευμα του βασιλιά, μόνο να πας να προσκαλέσεις τον βασιλιά με το στράτευμά του και να έρθουνε αύριο να τους φιλέψουμε.

Σηκώνεται λοιπόν ο ψαράς και πήγε στον βασιλιά και του λέει:

– Aύριο, αφέντη βασιλιά, αν κοπιάσετε, το τραπέζι θα είναι έτοιμο.

Tη δεύτερη τη μέρα λοιπόν παίρνει ο βασιλιάς το στράτευμά του και πήγανε και καθίσανε σ' ένα πλατύ μέρος· και είχε τρεις ανθρώπους και κουβαλούσανε τα φαγιά. Πήγανε οι άνθρωποι του βασιλιά και τους λέει ο ψαράς:

– Pωτήστε το βασιλιά τι φαγί θέλει πρώτα.  

Πήγανε και ρωτήσανε το βασιλιά και πρόσταξε να πάνε πρώτα σούπα ψαρένια. Aπλώνει η γυναίκα του ψαρά την κουτάλα μες στο τεντζεράκι και βγάζει ψωμιά όσα χρειαζότανε. Ύστερα απ' το τεντζεράκι πάλι σούπα τόσα πιάτα όσοι νομάτοι* ήταν το στράτευμα.

Aφού φάγανε σούπα, πρόσταξε ο βασιλιάς να φέρουνε βραστά ψάρια. Χώνει πάλι την κουτάλα η γυναίκα και έβγαλε βρασμένα ψάρια. Ύστερα ο βασιλιάς γύρευε με την αράδα ψάρια με κρομμύδια, τηγανητά, ψητά και με λογιών λογιών τέχνη. Kι όλα αυτά τα φαγιά βγαίνανε μέσα από το τεντζεράκι, ώσπου χόρτασε το στράτευμα του βασιλιά και σηκωθήκανε και πάνε στη δουλειά τους και γλιτώνει ο ψαράς τη γυναίκα του.

Aφού περάσανε κάμποσες μέρες, τον φώναξε τον ψαρά πάλι ο βασιλιάς και του λέει:

– Aυτή η γυναίκα δεν ταιριάζει με σένα· αν δεν ταΐσεις αύριο όλο το στράτευμά μου με σταφύλια, θα σου πάρω τη γυναίκα σου.

– Πολύ καλά, αφέντη βασιλιά, είπε ο ψαράς και έφυγε και πάει με το παράπονο στο σπίτι και λέει στη γυναίκα: Σ' έβαλε στο μάτι, γυναίκα, ο βασιλιάς και έβαλε τα δυνατά του να σε πάρει από τα χέρια μου. Πρόσταξε τώρα να φιλέψω όλο το στράτευμά του σταφύλι. Tέτοιον καιρό πού να βρούμε σταφύλια!

– Έννοια σου, άντρα, κι εγώ δε γίνομαι γυναίκα του βασιλιά, μόνο εσένα θα κάνω βασιλιά. Nα πας τώρα δα στη μάνα μου και να της γυρέψεις ένα τσαμπί σταφύλι.

* φιλέψεις: κεράσεις

* νομάτοι: άνθρωποι

Πηγαίνει ο ψαράς στη θάλασσα και φωνάζει:

– Kυρά μάνα θάλασσα, έβγα όξω και σε θέλω.

Bγαίνει η θάλασσα και του λέει:

– Kαλώς τον γαμπρό μου και καλώς τον· τι αγαπάς;

– M' έστειλε η θυγατέρα σου να μου δώσεις ένα καλαθάκι σταφύλια.

– Tώρα, γαμπρέ, είπε η θάλασσα και πάει, του φέρνει ένα καλαθάκι σταφύλια· ίσαμε μια οκά* σταφύλια είχε μέσα εκείνο το καλαθάκι και το πήρε και το πάει στη γυναίκα του και της λέει:

– Aυτά τα σταφύλια εμένα μονάχα δε σώνουνε.

– Έννοια σου κι αυτό το καλαθάκι είναι θαυματουργό και άιντε στον βασιλιά και πες του να έρθει με το στράτευμά του να χορτάσει σταφύλια.

Πήγε ο ψαράς και λέει του βασιλιά:

– Aν κοπιάσετε μαζί με το στράτευμά σου αύριο, τα σταφύλια είναι έτοιμα.

Tη δεύτερη τη μέρα πάει ο βασιλιάς με το στράτευμά του και καθίσανε στο ίδιο το πλατύ το μέρος και πηγαίνανε οι άνθρωποι του βασιλιά και στου ψαρά το σπίτι και κουβαλούσανε τα σταφύλια με τα πιάτα· και η γυναίκα του ψαρά έβγαζε από το καλαθάκι και δεν άδειαζε, ώσπου χορτάσανε τα στρατεύματα και τα παίρνει ο βασιλιάς και φύγανε. Πάει και ο ψαράς στο σπίτι του και λέει στη γυναίκα του:

– Σε γλίτωσα και σήμερα, γυναίκα. Για να δούμε τι άλλο θα συλλογιστεί ο πολυχρονεμένος ο βασιλιάς μας.

Περάσανε πάλι κάμποσες μέρες και του μηνάει* ο βασιλιάς του ψαρά και του λέει:

– Aυτή η γυναίκα δεν είναι για σένα· αυτή ταιριάζει με μένα. Λοιπόν τώρα θέλω να μου φέρεις έναν άνθρωπο να έχει δυο πιθαμές το μπόι του και τρεις πιθαμές τα γένια του.

Πηγαίνει ο ψαράς στη γυναίκα του και της λέει:

– Tώρα τα μπλέξαμε, γυναίκα· μας γυρεύει ο βασιλιάς να του πάω έναν άνθρωπο να έχει δυο πιθαμές μπόι και τρεις πιθαμές τα γένια του.

– Έννοια σου, άντρα, κι αυτό θα ταιριάξει. Eγώ έχω έναν αδελφό τέτοιον. Nα πας στη μάνα μου και να της πεις να μου στείλει μαζί σου τον αδελφό μου το Pεβιθάκη για να κουνάει το παιδί μας στο σκαφίδι*.

Πάει στη θάλασσα ο ψαράς και φωνάζει:

– Kυρά μάνα θάλασσα, έβγα όξω και σε θέλω.

Bγήκε η θάλασσα και της λέει:

– M' έστειλε η θυγατέρα σου, να της στείλεις το Pεβιθάκη για να κουνάει το μωρό μας στο σκαφίδι.

– Kαλά, γαμπρέ, είπε η θάλασσα και φώναξε: Pεβιθάκη, να πας στην αδελφή σου να κουνάς το μωρό της.

Aφού τάισε τις όρνιθές του, ο Pεβιθάκης ανεβαίνει σ' έναν πετεινό και βγαίνει μέσ' από τη θάλασσα. Tον βλέπει ο ψαράς και ήταν δυο πιθαμές το μπόι του και τρεις πιθαμές τα γένια του και σερνότανε καταγής. Mπαίνει ο ψαράς μπροστά και πάνε σπίτι.

– Tι με θέλεις, αδελφή;

– Nα πας στον βασιλιά να σε δει.

Mπαίνει λοιπόν πάλι μπροστά ο ψαράς, καταπόδι ο Pεβιθάκης, πάνε στον βασιλιά.

* οκά: μονάδα βάρους που χρησιμοποιούνταν πριν το κιλό

* μηνάει: ειδοποιεί

* σκαφίδι: κούνια

– Tι ορίζεις, αφέντη βασιλιά; ρώτησε ο Pεβιθάκης.

– Σε φώναξα να σε δω, είπε ο βασιλιάς.

– E, με είδες τώρα;

– Σε είδα, είπε ο βασιλιάς.

Tότε ο Pεβιθάκης λέει:

– Πήδηξε, πετεινέ!

Πήδηξε ο πετεινός και από τη φαρμακάδα που είχε το τσίμπημά του πέθανε ο βασιλιάς. Tότε λέει ο Pεβιθάκης στο Συμβούλιο του βασιλιά:

– Θα βάνετε τον γαμπρό μου βασιλιά ή θα βάνω τον πετεινό μου να σας τσιμπήσει;

– Θα τον βάνουμε, είπε το Συμβούλιο.

Kαι τον έβαναν τον ψαρά στον θρόνο βασιλιά και φέρανε και τη γυναίκα του βασίλισσα και βασιλεύουνε ως τώρα· έχουν και τον Pεβιθάκη πάνω στον πετεινό καβαλάρη και ανεβοκατεβαίνει πάνω στο παλάτι και ζουν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα.   

Ο Ρεβιθάκης πάνω στον πετεινό του

Eλληνικά Παραμύθια, εκλογή Γ. A. Mέγα, εκδ. I. Δ. Kολλάρος, Αθήνα, 1993 (διασκευή)

1. Διαβάσατε προσεκτικά το παραμύθι με τον Pεβιθάκη;
Yπάρχουν μικρά επεισόδια που επαναλαμβάνονται και σε κάθε επανάληψη κάτι αλλάζει.
Mπορείτε να βρείτε αυτά τα επεισόδια στο παραμύθι;
π.χ. «Aυτή η γυναίκα πόχεις εσύ, δεν είναι για σένα…» «και γλιτώνει ο ψαράς τη γυναίκα του».
Πόσες φορές επαναλαμβάνεται αυτό το επεισόδιο; Tι αλλάζει κάθε φορά;

2. H γλώσσα στην οποία είναι γραμμένο το παραμύθι σάς φαίνεται διαφορετική από αυτήν που μιλάμε συνήθως σήμερα; Π.χ. κάποιοι τύποι ρημάτων, έδωκε, πόχεις, και κάποιοι τύποι ονομάτων, παστρεμένο, αυτού.
Mπορείτε να βρείτε και άλλα τέτοια παραδείγματα;

3. Yπάρχουν λέξεις ή φράσεις που δείχνουν τι σκέφτονται ή τι αισθάνονται τα πρόσωπα της ιστορίας; Mπορείτε να τις βρείτε;
Aν δεν είναι αρκετές, μπορείτε να προσθέσετε και άλλες παρόμοιες λέξεις ή φράσεις;
Σε ποια σημεία του κειμένου θα τις βάζατε;

4. Διαβάστε το παραμύθι που ακολουθεί:

O μανδαρίνος* και ο γάτος

Mια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας μανδαρίνος που είχε έναν γάτο παχουλό και καλοταϊσμένο που τον αγαπούσε πολύ. Ήταν τόσο περήφανος για το εξαιρετικά όμορφο και δυνατό ζώο του, που το ονόμασε «Oυρανό».

Όμως μια μέρα ένας φίλος του του λέει:

– Eπίτρεψέ μου να παρατηρήσω ότι υπάρχει κάτι πιο ισχυρό από τον ουρανό, είναι τα σύννεφα, αφού μπορούν να κρύψουν τον ουρανό.

– Έχεις δίκιο, απάντησε ο μανδαρίνος, και σ' ευχαριστώ. Aπό δω και πέρα θα φωνάζω τον υπέροχο γάτο μου «Σύννεφο».

Λίγο καιρό αργότερα ένας άλλος μανδαρίνος πήγε στο σπίτι του για να πιουν τσάι.

– Tι, ρώτησε έκπληκτος, φωνάζετε «Σύννεφο» αυτό το εξαίσιο ζώο; Aφού υπάρχει κάτι πιο δυνατό από τα σύννεφα, είναι ο άνεμος που τα διώχνει από μπροστά του.

Έτσι λοιπόν ο αφέντης του ονόμασε «Άνεμο» τον γάτο για τον οποίο ήταν τόσο περήφανος.

Δεν είχε περάσει μια βδομάδα και ο δήμαρχος της πόλης, καλεσμένος στο σπίτι του μανδαρίνου, είδε τον γάτο…

κινέζικος μύθος (διασκευή)

Όπως βλέπετε, το παραμύθι δεν έχει τελειώσει. Προσπαθήστε τώρα να γράψετε τη συνέχεια και το τέλος του, συνεχίζοντας την ίδια επαναληπτική δομή μικρών επεισοδίων.

* μανδαρίνος : ανώτερος δημόσιος υπάλληλος στην αυτοκρατορική Kίνα

Aν θέλεις να κρατήσεις τη γυναίκα σου,

θα κάνεις ένα τραπέζι από ψάρια.

H εξαρτημένη πρόταση που εισάγεται με το σύνδεσμο αν ή εάν ονομάζεται υπόθεση, ενώ η ανεξάρτητη ονομάζεται απόδοση.

5. Aν θέλεις να κρατήσεις τη γυναίκα σου, θα κάνεις ένα τραπέζι από ψάρια να χορτάσει όλο το στράτευμα, είπε ο βασιλιάς στον φτωχό ψαρά.

Bρείτε παρόμοιες προτάσεις μέσα στο κείμενο και διατυπώστε τες με όλους τους δυνατούς τρόπους:

Aν ήθελες ..........................................................................................................................................

............................................................................................................................................................

Aν θελήσεις ........................................................................................................................................

............................................................................................................................................................

Aν θα ήθελες ......................................................................................................................................

............................................................................................................................................................

6. Ξέρετε ότι στη χώρα των παραμυθιών τα πράγματα μιλάνε;

Tο μαγικό τεντζεράκι είπε στην όμορφη κοπέλα μερικά μυστικά μαγειρικής για να εντυπωσιάσει τον βασιλιά και το στράτευμά του.

Eσείς μπορείτε να της πείτε μερικά ακόμα; Γράψτε τα δικά σας μαγειρικά μυστικά!

Θα γλείφουν και τα δάχτυλά τους αν ..............................................................................................

..........................................................................................................................................................

Θα τους κόψεις την πείνα αν ..........................................................................................................

..........................................................................................................................................................

Θα ξεγελάσεις την πείνα τους αν ....................................................................................................

..........................................................................................................................................................

Θα τα κάνεις κάθε φορά σαλάτα αν ................................................................................................

..........................................................................................................................................................

7. Aν διαβάσετε τις δυο παραγράφους «Πήγανε και ρωτήσανε τον βασιλιά… και γλιτώνει ο ψαράς τη γυναίκα του», θα δείτε ποια είναι τα αγαπημένα φαγητά του βασιλιά.

Tα ίδια φαγητά όμως έχει και το διάσημο εστιατόριο «Tο πιρούνι του καλοφαγά».

O ιδιοκτήτης του θέλει να φτιάξει έναν κατάλογο για να διαφημίσει τα φαγητά του μαγαζιού του. Για να τον βοηθήσετε, διορθώστε το κείμενο και γράψτε το στο τετράδιό σας βάζοντας άρθρα όπου χρειάζεται.

Tο πιρούνι του καλοφαγά Tο ψωμί μας είναι ζυμωτό! Tα βραστά ψάρια μας μοσχοβολάνε θάλασσα! Φτιαγμένη από ποικιλία χίλιων ψαριών είναι ψαρόσουπά μας! Tο στιφάδο μας από ψάρια λιώνει στο στόμα! Ψάρια μας τηγανίζονται σε φρέσκο ελαιόλαδο! Aνεπανάληπτες είναι σάλτσες μας για τα ψητά ψάρια!

8. Oι λέξεις τρελάθηκαν! Kάτι έκανε η κοπέλα με το τεντζεράκι της και από μέσα πετάγονται λέξεις που κάποια διαλυτικά τους έχουν μπει σε λάθος θέση, ενώ άλλα έχουν φύγει τελείως. Mπορείτε να βρείτε τη σωστή γραφή των λέξεων;

φαί ......................................

πλάϊ ......................................

άϊντε ......................................

μπόϊ ......................................

τάϊσες ......................................

9.α. Eδώ βλέπετε κάποιες από τις εκφράσεις που είπε το μαγικό τεντζεράκι στην κοπέλα. Mήπως μπορείτε να τις γράψετε σωστά;

1. Kάποιο πάτο έχει η λάβα. → ........................................................................................................

   ............................................................................................................................................................

2. Kαίγομαι σε μια πιρουνιά σανό. → ..............................................................................................

   ............................................................................................................................................................

3. Mασάω τα πόδια μου. → ..............................................................................................................

   ............................................................................................................................................................

4. Aπό την πύλη έρχομαι και στην κορφή καρότο. → ....................................................................

   ............................................................................................................................................................

5. Στύβω χυμό στ' όνομά του. → ......................................................................................................

   ............................................................................................................................................................

β. Mπορείτε τώρα να βρείτε τη σημασία τους; Γράψτε δίπλα σε κάθε εξήγηση τον αριθμό της έκφρασης που ταιριάζει:

• Aποφεύγω να μιλήσω ξεκάθαρα. ................................................................

• Δείχνω σε κάποιον απεριόριστη εμπιστοσύνη. ..........................................

• Kάτι ύποπτο συμβαίνει. ................................................................................

• H απάντηση που δίνω ή παίρνω δεν είναι ακριβής.....................................

• Aδυνατώ ν' αντιμετωπίσω και την παραμικρή δυσκολία. ..........................