• Ποιες εικόνες δημιουργεί το ποίημα; Υπογραμμίστε τους στίχους που περιγράφουν εικόνες.
• Ποια είναι η σημασία της νύχτας των Χριστουγέννων για τους χριστιανούς;
• Ποιο είναι το μήνυμα των Χριστουγέννων για όλο τον κόσμο;

Χριστουγεννιάτικο δώρο

Πολλοί, όταν μιλάνε για τα Χριστούγεννα, έχουν στον νου τους ένα ζεστό, στολισμένο γιορταστικό δωμάτιο, μ’ ένα τραπέζι φορτωμένο άφθονες και λαχταριστές λιχουδιές, γεμάτο με χαρούμενους ανθρώπους, που αλλάζουν ευχές και δώρα, καθώς ακούγονται τα κάλαντα από τρυφερές παιδικές φωνές.

Για τον μικρό Άντη όμως αυτά τα Χριστούγεννα ήταν πολύ διαφορετικά. Ούτε ελατοκορφές στολισμένες με κεράκια και χρυσωπές γυάλινες μπάλες ούτε τζάκι απ’ όπου να ξεχύνεται το άρωμα του ρετσινιού κι η θαλπωρή του πευκοκούτσουρου που καίγεται ούτε γεμιστή με κάστανα γαλοπούλα ούτε καινούρια ρούχα και παιχνίδια. Για μοναδικό δώρο είχε πάρει μια αλλαξιά με μεταχειρισμένα ρούχα.

Ζούσε με τη μητέρα του και άλλες οικογένειες μέσα σε αντίσκηνα, ανίκανα να εμποδίσουν τον άνεμο και τη βροχή να τους περονιάζουν. Στο σχολείο έκανε παρέα με μερικούς συμμαθητές του, προσφυγόπουλα σαν τον ίδιο. Μα νοσταλγούσε τους παλιούς φίλους των ευτυχισμένων ημερών. Η μεγάλη καταστροφή τούς είχε σκορπίσει και τους είχε κάνει να χαθούν. Οι νέοι του σύντροφοι ήταν, όπως ο ίδιος, συγκρατημένοι και διστακτικοί στα παιχνίδια και σε όλες τις εκδηλώσεις, λες και προσπαθούσαν μάταια να ξεδιαλύνουν σε τι είχαν φταίξει και τους τιμώρησαν με σκληρό τρόπο. Για τον μικρό Άντη όμως υπήρχε μια παραπανίσια απώλεια. Στον πόλεμο, που τόσο αναπάντεχα είχε σαρώσει τη χώρα, είχε χαθεί ο πατέρας του…

Tην παραμονή των Χριστουγέννων ο Άντη καθόταν μόνος. Η μητέρα είχε πάει να πάρει λίγα τρόφιμα, που η κυβέρνηση μοίραζε για τις γιορτές στους πρόσφυγες απ’ τη βοήθεια του ΟΗΕ. Άρχισε να ζωγραφίζει φιγούρες από την αναπαράσταση της Γέννησης: τον Ιωσήφ, τον Χριστό, τη Μαρία, τους Μάγους, τα ζώα, τους αγγέλους. Tι λογής πλάσματα ήταν αλήθεια οι άγγελοι; Tους έβλεπε συχνά ζωγραφιστούς, μα έναν πραγματικό δεν έτυχε ποτέ να ανταμώσει. Απορροφημένος από τις σκέψεις του, δεν άκουσε…

                   Κ. Tζάμαλη, Χριστουγεννιάτικο δώρο (διασκευή)
    από το βιβλίο Διηγήματα Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς και Φώτων,
             (ανθολόγ. X. Σακελλαρίου), εκδ. Kαστανιώτη, Aθήνα, 1985

Tα Χριστούγεννα είναι μια γιορτή με έντονο το στοιχείο της παράδοσης. Οι ιστορίες,τα τραγούδια και όλα τα έθιμα του δωδεκαημέρου συγκινούν τους μεγάλους και γεμίζουν χαρά τα παιδιά.

• Ο Άντη δεν μπορεί να ζήσει τη μαγεία των Χριστουγέννων. Γιατί;
• Ποια μπορεί να είναι η πατρίδα του;
• Ποια νομίζετε ότι είναι τα συναισθήματα των παιδιών που δεν μπορούν να χαρούν τις γιορτινές αυτές μέρες;
• Ποιο να είναι το τέλος αυτής της ιστορίας; Tι νομίζετε; Πήρε χαρά ο Άντη με ένα απρόσμενο χριστουγεννιάτικο δώρο;
• Εσείς τι δώρο θα του κάνατε ή πώς αλλιώς θα του δείχνατε την αγάπη σας;

Γράψτε τις ευχές σας (αν θέλετε και με μορφή ποιήματος) στις κάρτες που κατασκευάσατε και στείλτε τες σε φίλους και συγγενείς. Μπορείτε ακόμα να στείλετε κάρτες σε παιδιά που μεγαλώνουν σε ορφανοτροφεία και σε παιδιά που βρίσκονται σε νοσοκομεία. Θα χαρούν πολύ αν λάβουν τις ευχές σας και την αγάπη σας με τις αυτοσχέδιες κάρτες σας.

Φρικαντέλα, η μάγισσα που μισούσε τα κάλαντα

Ήτανε κάποτε μια μάγισσα που τη λέγανε Φρικαντέλα Ζαρζουέλα Σαλμονέλα Στρυφνίνη. Η Φρικαντέλα ήταν κακιά. Τόσο κακιά, που μισούσε αφάνταστα όλα τα καλά. Ακόμα και τις λέξεις που είχανε τις συλλαβές «καλά», κι αυτές τις μισούσε. Για να σας δώσω να καταλάβετε, η μάγισσα Φρικαντέλα δεν έτρωγε ποτέ καλαμαράκια. Έτρωγε μόνο κακαμαράκια. Και στο σπίτι της δεν είχε ούτε καλάθια ούτε μπουκαλάκια. Είχε μόνο κακάθια και μπουκακάκια. Και δεν πήγαινε ποτέ εκδρομή στα Καλάβρυτα. Πήγαινε κάθε χρόνο στα Κακάβρυτα. Και δε χόρευε ποτέ καλαματιανό. Χόρευε μόνο κακαματιανό. Και, βέβαια, δεν της αρέσανε καθόλου τα παραμύθια με καλό τέλος. Έκλεβε από τα παιδιά τα βιβλία με καλό τέλος, έκοβε την τελευταία σελίδα και στη θέση της έβαζε ένα κακό τέλος...

Αλλά πιο πολύ απ’ όλα η μάγισσα Φρικαντέλα μισούσε τα κάλαντα. Δεν ήθελε να ακούει καθόλου κάλαντα. Ήθελε να ακούει μόνο κάκαντα.

Μια μέρα, λοιπόν, παραμονή Πρωτοχρονιάς ήταν, η Φρικαντέλα ζύμωνε κουλουράκια με μαγική μαγιά που όποιος τα έτρωγε μεταμορφωνόταν σε σαπουνόφουσκα, όταν άκουσε χαρούμενες φωνές. Ήταν τα παιδιά της γειτονιάς που χτυπούσαν τα τριγωνάκια τους και τραγουδούσαν τα κάλαντα. «Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά, ψιλή μου δεντρολιβανιά...» Η μάγισσα βγήκε στο μπαλκόνι της και έμπηξε τις φωνές: «Σκασμός, σκουπιδόπαιδα! Αν δε σταματήσετε να λέτε τα κάλαντα, θα το μετανιώσετε πικρά!». Ήταν τώρα έξω φρενών. «Tι να κάνω άραγε για να τα τιμωρήσω;» σκεφτόταν. «Tο βρήκα! Θα τα μεταμορφώσω τώρα αμέσως σε βατραχάκια!». Κούνησε πέρα δώθε το μαγικό της ραβδί και μεταμόρφωσε όλα τα παιδιά σε βρεγμένα βατραχάκια. Αλλά αυτά συνέχισαν να κοάζουν με κέφι τα κάλαντα. Πεισμάτωσε και τα μεταμόρφωσε σε γατούλες, αλλά αυτά συνέχισαν να νιαουρίζουν χαδιάρικα τα κάλαντα. Θυμωμένη, με το μαγικό της ραβδί συνέχισε και τα έκανε κατσικάκια, παπάκια, αγελαδίτσες, γαϊδουράκια, αλλά αυτά συνέχισαν με πείσμα να τραγουδούν μελωδικά τα κάλαντα.

Απογοητευμένη καθώς ήταν, αποφάσισε να τα ξανακάνει παιδιά, αλλά να κλέψει τις φωνές τους. «Να δούμε μετά πώς θα τραγουδάνε τα κάλαντα χωρίς φωνές» σκέφτηκε. Το ’πε και το ’κανε. Κούνησε κυματιστά το μαγικό ραβδί της και τους έκλεψε τις φωνές και τις φυλάκισε μέσα σε μαγικά μπαλόνια. Σε ροζ μπαλόνια τις φωνές των κοριτσιών και σε γαλάζια των αγοριών. Έτσι, λοιπόν, τα παιδιά έμειναν άφωνα. Ούτε να τραγουδήσουν μπορούσαν ούτε να μιλήσουν ούτε να γελάσουν ούτε να παραπονεθούν. Μόνο να ψιθυρίσουν, κι αυτό τόσο σιγανά, που μόλις ακουγόντουσαν.

Όταν βράδιασε, τα παιδιά πήγανε στο πέτρινο κάστρο της μάγισσας για να βρούνε τις κλεμμένες φωνές τους. Με δυσκολία κατόρθωσαν να μπουν στο στοιχειωμένο κάστρο. Εκεί είδαν τη μάγισσα να κοιμάται ροχαλίζοντας. Παρ’ όλο που η μάγισσα κοιμόταν του καλού καιρού, κρατούσε σφιχτά στο χέρι της τα μπαλόνια με τις φωνές των παιδιών. Στο κομοδίνο της βρισκόταν το μαγικό ραβδί της. Τα παιδιά κλέβουν το ραβδί και με τα αγκάθια του σκαντζόχοιρου σπάνε τα μπαλόνια. Από την πολλή φασαρία η Φρικαντέλα ξυπνάει και βλέπει μπροστά της τα παιδιά. Αρχίζει να τσιρίζει κι αυτά της λένε ότι θέλουν να της πουν τα κάλαντα. Ψάχνει να βρει το ραβδί της για να τα μεταμορφώσει, αλλά πουθενά. Το βλέπει στα χέρια των παιδιών κι αυτά της υπόσχονται ότι θα της το δώσουν εάν κάτσει φρόνιμα και ακούσει με κατάνυξη τα κάλαντα όπως τα λένε στην Πελοπόννησο, στην Κρήτη, στην Κύπρο, στην Κέρκυρα, στη Θεσσαλία, στη Μακεδονία και στη Μυτιλήνη.

Έτσι, τα παιδιά τραγουδούσαν όλο το βράδυ στη μάγισσα τα κάλαντα. Κάλαντα μικρά και κάλαντα μεγάλα, κάλαντα από μέρη μακρινά και από μέρη κοντινά, κάλαντα σημερινά και αλλοτινά. Όταν τελείωσαν και τα τελευταία, ξημέρωνε πια. Τα παιδιά έδωσαν στη μάγισσα το μαγικό ραβδί της. « Όχι» είπε «δεν το θέλω, καθόλου δεν το θέλω!» «Δε θέλεις το ραβδί σου; Τι θέλεις τότε;» ρώτησαν απορημένα. «Να ερχόσαστε κάθε Χριστούγεννα και κάθε Πρωτοχρονιά να μου λέτε τα κάλαντα. Τώρα που αναγκάστηκα να τα ακούσω, κατάλαβα πόσο όμορφα είναι». Από τότε η μάγισσα άλλαξε και άρχισαν να της αρέσουν όχι μόνο τα κάλαντα αλλά και όλα τα καλά πράγματα.

Ευγένιος ∆ριβιζάς, Φρικαντέλα, η μάγισσα που μισούσε τα κάλαντα,
εκδ. Kαλέντης, Aθήνα, 2003 (διασκευή)

Τα παιδιά του παραμυθιού, μετά από πολλές δυσκολίες, κατάφεραν, αφού είπαν τα κάλαντα στη Φρικαντέλα, να την ημερέψουν. Γιατί; Τι επίδραση είχαν τα κάλαντα στην ψυχή της Φρικαντέλας;

Όταν γυρίσετε στο σχολείο από τις χριστουγεννιάτικες διακοπές, γράψτε ένα κείμενο απαντώντας στις ερωτήσεις:

• Ποιας περιοχής της πατρίδας μας ήταν τα κάλαντα που είπατε;
• Με ποια παρέα τα είπατε;
• Χρησιμοποιήσατε κι άλλα μουσικά όργανα εκτός από τα τρίγωνά σας;
• Σας πρόσφεραν μόνο χρήματα ή και γλυκίσματα;
• Πώς σκέφτεστε να ξοδέψετε τα χρήματα που μαζέψατε;
• Πήρατε χαρά λέγοντας τα κάλαντα και γιατί;

Tα Xριστούγεννα 
στον κόσμο

Πολωνία

Η παραμονή των Χριστουγέννων ονομάζεται Γιορτή του Αστεριού. Εκείνη την ημέρα πολλοί ετοιμάζουν ένα ειδικό γεύμα και κάθονται στο τραπέζι όταν το πρώτο αστέρι βγει στον ουρανό. Στη συνέχεια τραγουδούν τα κάλαντα και ανάβουν κεριά. Σε μερικά σπίτια, τα αγόρια ντύνονται σαν τους τρεις μάγους και προσφέρουν τα δώρα.

Μεξικό

Στο Μεξικό οι άνθρωποι διασκεδάζουν πολύ! Οι γιορτές αρχίζουν στις 16 Δεκεμβρίου με την αναπαράσταση της άφιξης της Μαρίας και του Ιωσήφ στη Βηθλεέμ. Στη συνέχεια, ο κόσμος συγκεντρώνεται στα σπίτια, όπου πάντα υπάρχει μια φάτνη σε μια γωνιά, και γιορτάζουν. Αυτό επαναλαμβάνεται σε διαφορετικό σπίτι κάθε νύχτα, μέχρι τα Χριστούγεννα.

Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία

Στην Αυστραλία και στη Νέα Ζηλανδία τα Χριστούγεννα πέφτουν κατακαλόκαιρο. Γι’ αυτό και τα κάλαντα μιλούν για ήλιο και όχι για χιόνι. Πολλοί τρώνε το χριστουγεννιάτικο γεύμα σε πικνίκ στην παραλία, αλλά υπάρχουν και αρκετοί άλλοι που απολαμβάνουν ένα παραδοσιακό γεύμα με γαλοπούλα.

Καναδάς

Στο Μόντρεαλ κάθε χρόνο γίνεται η μεγάλη παρέλαση του Αϊ-Βασίλη, ο οποίος μέσα σε άρμα «πετάει» πάνω από τα έκπληκτα μάτια των παιδιών. Το έθιμο προτείνει στα παιδιά να αφήνουν μπροστά στο τζάκι γάλα και μπισκότα για τον Αϊ-Βασίλη.

Γαλλία, Ουγγαρία, Ελλάδα την ημέρα των Φώτων

Στη Γαλλία τη μέρα των Θεοφανίων φτιάχνουν μια πίτα και μέσα στη ζύμη κρύβουν ένα φλουρί. Όποιος βρει το φλουρί ονομάζεται βασιλιάς ή βασίλισσα.

Στην Ουγγαρία τη μέρα αυτή τα παιδιά μεταμφιέζονται σε μάγους και μεταφέρουν τη φάτνη από πόρτα σε πόρτα ζητώντας ένα μικρό φιλοδώρημα.

Στη χώρα μας ρίχνουμε τον σταυρό στη θάλασσα για να τον πιάσει ο καλύτερος και γρηγορότερος κολυμβητής.

Eικόνες των Xριστουγέννων, εκδ. Modern Times, Aθήνα, 1999

Τη μέρα της χριστουγεννιάτικης γιορτής στο σχολείο (ή όποια άλλη στιγμή αποφασίσετε με το δάσκαλο ή τη δασκάλα σας) μπορείτε να ασχοληθείτε με ζαχαροπλαστική! Φτιάξτε τον κορμό με μπισκότα από την παρακάτω συνταγή ή όποιο άλλο γλυκό είναι εύκολο για σας. Επίσης μπορείτε να γράψετε ένα δικό σας φυλλάδιο με συνταγές άλλων γλυκισμάτων ή παραδοσιακών φαγητών που θα σας δώσουν συμμαθητές σας ή οι παππούδες σας από άλλες χώρες ή από άλλες περιοχές της Ελλάδας. Ένα αντίγραφο αυτού του φυλλαδίου να το αφήσετε στη βιβλιοθήκη του σχολείου σας. Μην ξεχάσετε να σημειώσετε τον τόπο προέλευσης της κάθε συνταγής, αλλά και τον τίτλο που θα δώσετε στο φυλλάδιο.

Eικόνες των Xριστουγέννων, εκδ. Modern Times, Aθήνα, 1999

Το δάσος που ταξίδευε

Ήταν ένα δάσος με έλατα που είχε πια βαρεθεί να είναι δάσος. Για την ακρίβεια, είχε αρχίσει να βαριέται από τότε που οι νεράιδες μάζευαν τα μαγικά ραβδιά τους, τους σάκους με τη μαγική χρυσόσκονη και, τέλος πάντων, όλα τα μαγικά τους σύνεργα, κι έφευγαν μια μια γι’ αλλού, έτσι, χωρίς λόγο κι αφορμή. Και τα πουλιά όλο και πιο σπάνια φτεροκοπούσαν στα κλαριά του, ώσπου σταμάτησαν ολότελα να έρχονται. Όσο για τους ανθρώπους, αυτοί ούτε καν υποψιάζονταν ίσως πως υπήρχε. Τόσο απόμακρα είχε φυτρώσει το δάσος με τα έλατα.

Πλησίαζαν τα Χριστούγεννα, και τα έλατα βαρυγκωμούσαν για την άχαρη τύχη που τους έλαχε τρίζοντας παράξενα τα κλαριά τους. Α, να μπορούσαν, λέει, να ταξίδευαν, να έβλεπαν πολιτείες, κόσμο! Ούτε ένα παιδί δεν είχαν δει ποτέ τους, ούτε μια καμινάδα να καπνίζει, ούτε ένα κοχύλι μικρούλι τόσο δα. Επειδή όμως το ήξεραν πως τα δέντρα μένουν ακίνητα, όλο και πιο πολύ φούντωνε η επιθυμία τους για ταξίδια μακρινά. Είχαν ακουστά για κείνα τα έλατα στα γιορτινά σαλόνια, με τα κλαριά τους φορτωμένα λαμπιόνια και παιχνίδια, μα δεν τα ζήλευαν και πολύ, γιατί σαν τέλειωναν οι γιορτές ξεραίνονταν πεταμένα στον δρόμο. Όχι, καθόλου δεν τα ζήλευαν…

Μια από κείνες τις νύχτες ήχησαν γλυκά κοντά στο δάσος με τα έλατα τρία καμπανάκια, ντρίγκι, ντριν, ντραν. Ήταν το χρυσό το καμπανάκι, το ασημένιο και το χάλκινο στο έλκηθρο του Αϊ-Βασίλη. Πήγαινε από Κίνα στην Ευρώπη για να μαζέψει ο Αϊ-Βασίλης τα πρωτοχρονιάτικα δώρα. Σταμάτησε να ξαποστάσει λίγο, και το λίγο έγινε πιο πολύ γιατί, καθώς άκουσε τα παραπονιάρικα τριξίματα, πήρε την απόφαση να κάνει κάτι και για τα έλατα που είχαν φυτρώσει τόσο απόμακρα. Και του ήρθε μια φαεινή ιδέα! Από καιρό σκόπευε να αλλάξει το κόκκινο παλτό του με την άσπρη γούνα. Δεν ήταν μόνο που το είχε βαρεθεί, το ίδιο χρόνια και χρόνια, αλλά, να, είχε αρχίσει να παλιώνει κιόλας, κι εκεί στον γιακά και στα μανίκια είχε μετρήσει ο Αϊ-Βασίλης πέντ’ έξι τρύπες. Σκέφτηκε, λοιπόν, πως, αν μίκραιναν τα έλατα και κόλλαγαν στο καινούριο του παλτό, κι αυτός θα φόραγε, επιτέλους, κάτι πιο πρωτότυπο κι εκείνα τις γιορτινές μέρες θα ταξίδευαν μαζί του σ’ ολόκληρη τη γη, απ’ άκρη σ’ άκρη.

Κι έτσι έγινε. Μίκρυναν τα έλατα, μίκρυναν κι άλλο, κι άλλο, κι ήρθαν και κόλλησαν στο καινούριο παλτό του Αϊ-Βασίλη. «Να ξεκινήσει το έλκηθρο!» πρόσταξε εκείνος.

Σε μια και μόνη μέρα ταξίδεψαν τα έλατα σε τριακόσιες δυο πολιτείες, σ’ έξι χιλιάδες πεντακόσια δώδεκα χωριά, συνάντησαν αμέτρητα παιδιά κι άκουσαν τα κάλαντα σ’ εκατό διαφορετικές γλώσσες. Την άλλη μέρα είδαν κι άκουσαν ακόμη πιο πολλά. Έτσι κυλούσαν οι μέρες, με το έλκηθρο μια να πετάει πάνω από θάλασσες, και μια να τρέχει σε χιονισμένες πεδιάδες και βουνά. Περνώντας το έλκηθρο από ένα χωριό στην έρημο Σαχάρα, είπε το πιο γέρικο απ’ τα έλατα: «Εγώ θα μείνω εδώ, μου φτάνουν όσα είδα κι άκουσα». Γλίστρησε απ’ το παλτό του Αϊ-Βασίλη και διάλεξε να ριζώσει καταμεσής σε μια κατάξερη πλατειούλα. Κι επειδή οι πιο πολλοί δεν είχαν δει ποτέ τους δέντρο, το γέρικο έλατο πέρασε ζωή χαρισάμενη.

Χρήστος Μπουλώτης, Επτά ιστοριούλες γιορτινές και παράξενες, επτά, εκδ. Πατάκη, AΘήνα, 1998

   Φανταστείτε ότι είστε έλατα στο παλτό του Αϊ-Βασίλη. Γράψτε ένα κείμενο απαντώντας στις ερωτήσεις:

• Σε ποιες χώρες θα θέλατε να ταξιδέψετε;
• Πού θα θέλατε να «ριζώσετε»;
• Σε ποιου συγγραφέα την αυλή θα θέλατε να «φυτρώσετε»;
• Θα ταξιδεύατε σε έναν άλλο πλανήτη; Αν ναι, σε ποιον και γιατί;
• Τι δώρα θα δίνατε στα παιδιά; Βιβλία, παιχνίδια ή ίσως και τρόφιμα ή φάρμακα, αν ήταν αναγκαίο;
• Δώστε έναν δικό σας τίτλο στο κείμενό σας, όπως, π.χ., «Η τάξη που ταξίδευε».

Διαβάστε στο Ανθολόγιο: Τα Χριστούγεννα του Τα Κι Κο, της Eι. Mάρρα, σελ. 164.