Γλώσσα (Δ Δημοτικού): Ηλεκτρονικό Βιβλίο

Ενότητα

Eμένα με νοιάζει...

Σ’ αυτή την ενότητα

Θα μάθουμε:
- Να χρησιμοποιούμε επιχειρήματα σε μια συζήτηση.
- Να γράφουμε επιστολές σε επίσημο και ανεπίσημο ύφος.
Θα μάθουμε επίσης:
- Να ξεχωρίζουμε το οριστικό άρθρο από τους αδύνατους τύπους της προσωπικής αντωνυμίας.
- Να κλίνουμε τα προπαροξύτονα αρσενικά ουσιαστικά σε –ος.
- Να διακρίνουμε την απλή από τη σύνθετη πρόταση.
- Λέξεις σχετικές με το περιβάλλον.

Θα γνωρίσουμε:
- Ένα οικολογικό σχολείο.
- Περιβαλλοντικά προβλήματα στην Ελλάδα και στον κόσμο.

… και όλα αυτά γνωρίζοντας
τρόπους για να προστατεύουμε
το περιβάλλον μας!

Στάση βροχοσταλίδων

Ήταν η τελευταία μέρα του καλοκαιριού, δέκα χρόνια μετά το τέλος της δεύτερης χιλιετίας. Η κατάσταση πάνω στη Γη ανυπόφορη. Στη Συννεφοπολιτεία εδώ και καιρό έφταναν απ’ όλα τα πλάτη και τα μήκη της Γης SOS τηλεγραφήματα.

— Πετρελαιοκηλίδα τεράστιων διαστάσεων απειλεί τα νησιά του Ειρηνικού...

— Η τρύπα του όζοντος αυξάνει τους δείκτες της θερμοκρασίας…

— Λιώνουν οι πάγοι στους πόλους της Γης...

— Μεγάλη πυρκαγιά απειλεί ν’ αφανίσει τα δάση της Κεντρικής Ευρώπης...

Δεν χρειάζονταν περισσότερα για να σημάνουν συναγερμό οι βροχοσταλίδες. Άλλωστε, μέχρι να καταλάβουν οι άνθρωποι τον κίνδυνο...

— Ως εδώ και μη παρέκει! Άστραψε εξοργισμένη η πιο ζωηρή από τις βροχοσταλίδες.

— Κι εδώ και παρακεί, κι ακόμα παραπέρα, μόνο με μέτρα δραστικά θα δούμε άσπρη μέρα, είπε η βροχοσταλίδα Στρουμπουλή, βάζοντας τα πράγματα στη θέση τους.

— Να κηρύξουμε στάση ειρηνική, πρότεινε η πιο μεγάλη βροχοσταλίδα και σκούπισε τους πράσινους λεκέδες στο μέτωπό της.

Συμφώνησαν όλες. Λίγο αργότερα, όλοι οι πίνακες ανακοινώσεων σ’ ολόκληρη την πλάση έγραφαν με τεράστια γράμματα: «ΣΤΑΣΗ ΒΡΟΧΟΣΤΑΛΙΔΩΝ» κι από κάτω με μικρά γράμματα εξηγούνταν οι λεπτομέρειες, ενώ στο τέλος υπήρχαν υπογραφές.

Την επομένη, όλα τα ποτιστήρια ήταν διπλοσφραγισμένα με ηλιαχτίδες. Και φυσικά κανένας, ούτε μια τοσοδά βροχοσταλίδα, δεν κυκλοφόρησε στους διαδρόμους του ουρανού. Ούτε θα κατέβαινε κάτω στη Γη, όσο διάστημα κι αν χρειαζόταν.

Και οι μέρες πέρασαν. Πέρασαν οι εβδομάδες, οι μήνες κι ο ουρανός δεν είχε τον παραμικρό λεκέ στο θαλασσή καμβά* του. Στην αρχή όλοι πίστεψαν πως ήταν ένα αστείο παιχνίδι των σύννεφων, γρήγορα όμως κατάλαβαν πως τα σύννεφα δεν είχαν καμιά διάθεση για παιχνίδι.

Η φλούδα της Γης σαν ρόδι παραγινωμένο έσκαγε επικίνδυνα. Και δεν ήταν μόνο αυτό. Τις επόμενες μέρες, το κακό πήρε μεγαλύτερες διαστάσεις. Τα ποτάμια στέρεψαν το ένα μετά το άλλο κι οι βάτραχοι βγήκαν στους δρόμους, κοάζοντας και ξεκουφαίνοντας τον κόσμο. Τα σπαρτά ξεράθηκαν κι οι μυλωνάδες έβαλαν λουκέτο στους ανεμόμυλους.

Ενώ συνέβαιναν αυτά, η στάθμη του νερού στις δεξαμενές των πόλεων μειωνόταν απειλητικά. Οι υπεύθυνοι της ύδρευσης, για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της λειψυδρίας*, φούσκωσαν το λογαριασμό του νερού.

— Αλίμονό μας! παραπονιέται κάποια γυναίκα. Έτσι όπως πάμε, θα πούμε το νερό νεράκι.

— Νομίζω πως ήρθε η στιγμή να δράσουμε, είπε αποφασιστικά κάποιο από τα παιδιά.

— Και μάλιστα αμέσως, συμφώνησε ο φίλος του.

— Tο βρήκα τι θα κάνουμε! Θα ρωτήσουμε τους φίλους μας τ’ αστέρια. Εκείνα σίγουρα ξέρουν τι συμβαίνει και θα μας πουν τι φταίει.

* καμβάς: χοντρό ύφασμα από λινάρι και βαμβάκι, για κέντημα ή για ζωγραφική.

* λειψυδρία: η έλλειψη νερού.

1. Οι βροχοσταλίδες αποφάσισαν να κάνουν στάση και οι υπεύθυνοι της ύδρευσης να φουσκώσουν το λογαριασμό του νερού. Βρείτε τη σημασία που έχουν οι χρωματισμένες λέξεις στις παραπάνω εκφράσεις.

Τι έκαναν οι βροχοσταλίδες;

Α. Σταμάτησαν για να ξεκουραστούν.

Β. Περίμεναν σε ένα μέρος να περάσει το συννεφολεωφορείο να τις πάει στη γη.

Γ. Επαναστάτησαν ειρηνικά.

Τι έκαναν οι υπεύθυνοι της ύδρευσης;

Α. Έστειλαν το λογαριασμό του νερού σε μεγαλύτερο φάκελο.

Β. Αύξησαν την τιμή πώλησης του νερού.

Γ. Έβαλαν στο φάκελο με το λογαριασμό του νερού κι άλλα έντυπα.

2. Xωριστείτε σε ομάδες και συζητήστε ποια μπορεί να είναι η συνέχεια και το τέλος της ιστορίας. Aνακοινώστε τη στην τάξη.

3. Η βροχοσταλίδα που έγραψε την απόφαση της Συννεφοπολιτείας, βρεγμένη όπως ήταν, έσβησε κατά λάθος τις λεπτομέρειες.

Συμπληρώστε εσείς την ανακοίνωση.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΩΝ

ΣΤΑΣΗ ΒΡΟΧΟΣΤΑΛΙΔΩΝ

Αποφασίσαμε ότι .................................................................

............................................................................................

Υπογραφές
Στρουμπουλή
Χιονούλης
Δροσούλα
Κρυσταλλία

4. Βρείτε στο κείμενο και αντιγράψτε τι έκαναν οι υπεύθυνοι της ύδρευσης για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της έλλειψης νερού.

5. Τα τηλεγραφήματα που έφταναν στη Συννεφοπολιτεία έγραφαν:

Πετρελαιοκηλίδα τεράστιων διαστάσεων απειλεί τα νησιά του Ειρηνικού...
Η τρύπα του όζοντος αυξάνει τους δείκτες της θερμοκρασίας…
Λιώνουν οι πάγοι στους πόλους της Γης...
Μεγάλη πυρκαγιά απειλεί ν’ αφανίσει τα δάση της Κεντρικής Ευρώπης...

Ουσιαστικά σε πτώση γενική χρησιμοποιούνται για να συμπληρώσουν άλλα ουσιαστικά μέσα στην πρόταση.

Υπογραμμίστε σε κάθε τηλεγράφηματα ουσιαστικά που είναι σε πτώση γενική. Ξαναδιαβάστε τις προτάσεις χωρίς αυτές τις γενικές. Τι παρατηρείτε;

6. Συμπληρώστε τα ουσιαστικά σε πτώση γενική και δείτε ποια ήταν τα αποτελέσματα της στάσης των βροχοσταλίδων:

Καμιά βροχοσταλίδα δεν κυκλοφόρησε στους διαδρόμους ........................... (ο ουρανός).
Η φλούδα .................................. (η γη) έσκαγε επικίνδυνα.
Οι φωνές .................................. (οι βάτραχοι) ξεκούφαιναν τον κόσμο.
Η στάθμη ............................. (το νερό) στις δεξαμενές ............................. (οι πόλεις) έπεφτε συνεχώς.

7. Μετά από λίγες μέρες η Δροσούλα ανακοίνωσε στις άλλες βροχοσταλίδες: «Οι άνθρωποι άρχισαν να καταλαβαίνουν τον κίνδυνο να μείνουν χωρίς νερό, αφού ούτε μια από εμάς δεν κυκλοφορεί στους διαδρόμους του ουρανού. Tα σπαρτά ξεράθηκαν και οι μυλωνάδες έβαλαν λουκέτο στους ανεμόμυλους…».

Bρείτε και υπογραμμίστε στα λόγια της Δροσούλας τα προπαροξύτονα (αυτά δηλαδή που τονίζονται στην προπαραλήγουσα) αρσενικά ουσιαστικά σε –ος.
Συμπληρώστε τώρα τον παρακάτω πίνακα με τα προπαροξύτονα αρσενικά σε –ος που βρήκατε:

Oρισμένα προπαροξύτονα ου-σιαστικά σε –ος κατεβάζουν τον τόνο στην παραλήγουσα στη γενική του ενικού και στη γενική και αιτιατική του πληθυντικού αριθμού, π.χ. ο άνθρωπος.
Kάποια άλλα διατηρούν τον τόνο στην προπαραλήγουσα σε όλες τις πτώσεις του ενικού και του πληθυντικού αριθμού, π.χ. ο ανεμόμυλος.
Kάποια άλλα μπορούν και να διατηρήσουν τον τόνο και να τον κατεβάσουν π.χ. ο διάδρομος.

Oνομαστική ενικού	Γενική ενικού	Aιτιατική ενικού
ο άνθρωπος


	του ανεμόμυλου

Oνομαστική πληθυντικού	Γενική πληθυντικού	Aιτιατική πληθυντικού
	των ανθρώπων


		τους ανεμόμυλους

Στάση βροχοσταλίδων (συνέχεια)

Το ίδιο κιόλας βράδυ, η Μικρή Αρκούδα* μέσα από μια αστεροακτίνα της έστειλε την απάντησή της. Και το παιδί διάβασε με τρεμάμενη φωνή: «Περιβάλλον, SOS!!!».

— Βέβαια! Πώς δεν το σκεφτήκαμε πιο πριν; Η Γη μας κινδυνεύει από τη μόλυνση. Γι’ αυτό είναι θυμωμένα τα σύννεφα.

— Θα τα κάνουμε να ξεθυμώσουν, είπαν μ’ ένα στόμα όλα τα παιδιά, ξέροντας τώρα πια τι έπρεπε να κάνουν.

Σαν ξημέρωσε, τα παιδιά σκορπίστηκαν στις γύρω γειτονιές, πήγαν από σχολείο σε σχολείο, από σπίτι σε σπίτι και μίλησαν με τα άλλα παιδιά στη δική τους γλώσσα. Αυτά με τη σειρά τους μίλησαν στους φίλους τους στις άλλες γειτονιές κι εκείνοι στους δικούς τους. Μέσα σε λίγες μέρες όλα τα παιδιά της Γης γνώριζαν την αλήθεια. Όμως μόνα τους, δίχως τη βοήθεια των μεγάλων, ήταν αδύνατο ν’ αλλάξουν τον κόσμο. Έβαλαν λοιπόν τα δυνατά τους και τα βράδια, σαν έπεφταν στο κρεβάτι, έπλεκαν στο παραμύθι της μαμάς ή του παππού και της γιαγιάς τη δική τους ιστορία, την αληθινή, με το περιβάλλον και τα σύννεφα. Κι η ζεστασιά των παιδικών λόγων μαλάκωσε την καρδιά τους…

Πολύ σύντομα όλοι μιλούσαν γι’ αυτό. Στις γειτονιές, στις πλατείες και στα ξεραμένα πάρκα των πόλεων, στα έδρανα* των Κοινοβουλίων, παντού όλοι μιλούσαν για την προστασία του περιβάλλοντος. Κι όχι μόνο…

Τα μέτρα ήταν άμεσα: οι τραγουδιστάδες έπλεξαν εγκώμια στη μητέρα φύση, οι παραμυθάδες την τίμησαν με όμορφες ιστορίες, οι πολιτικοί έκαναν νόμους να την προστατέψουν κι οι απλοί άνθρωποι της έδειξαν την αγάπη τους.

Τα αποτελέσματα δεν άργησαν να φανούν. Και τα παιδιά ήταν αυτά που τα πρωτοαντίκρισαν.

— Είδατε που είχαμε δίκιο;

— Πράγματι! Έχω καιρό να δω σκουπίδια στους δρόμους...

— Και τα πάρκα δεν είναι βουβά, αντηχούν από τα γέλια!

— Κοιτάξτε! Όλοι βγήκαν στις γύρω πλαγιές να φυτέψουν δενδρύλλια!

— Και τα φουγάρα στις σκεπές έγιναν ανθοδοχεία!

Από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ανακοινώνονταν τα νέα απ’ όλο τον κόσμο: «Οι πετρελαιοκηλίδες δεν μολύνουν πια τα νερά των θαλασσών... Οι φωτιές ανάβουν μόνο για να ζεστάνουν...Οι εξατμίσεις των αυτοκινήτων αποσύρονται, γιατί αυτά κινούνται με τη βοήθεια του ήλιου...».

Ακόμα και οι βροχοσταλίδες δεν έμειναν ασυγκίνητες. Ήταν οι πρώτες που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά μου κι έδωσαν το «παρών». Κι ο ουρανός σκοτείνιασε.

— Επιτέλους, βροχή! φώναξε αυθόρμητα κάποιος νεαρός.

— Η βροχή της σωτηρίας! συμπλήρωσε μια κοπέλα.

— Είναι αυτό που περιμέναμε, αυτό που μας ξανανιώνει, παρατήρησε μια γριούλα. Το νερό της ζωής!

Μήνες περίμεναν αυτή τη στιγμή και η ευκαιρία δεν πήγε χαμένη. Μικροί και μεγάλοι βγήκαν στους δρόμους μες στη βροχή και γιόρτασαν το γεγονός.

Έτσι, η στάση των βροχοσταλίδων έληξε, με την υπόσχεση βέβαια και την ελπίδα για ένα καινούριο ξεκίνημα, μια καινούρια ζωή...

Μερκούριος Αυτζής, Ουρανοκαμώματα, εκδ.
Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2000 (διασκευή).

* Mικρή Aρκούδα: αστερισμός

* έδρανα των κοινοβουλίων: καθίσματα στις αίθουσες που συγκεντρώνονται οι βουλευτές

1. Το κείμενο που διαβάσατε είναι η συνέχεια και το τέλος της στάσης των βροχοσταλίδων. Διηγηθείτε το με λίγα λόγια στο διπλανό σας. Οι παρακάτω ερωτήσεις θα σας βοηθήσουν.

Γιατί τα σύννεφα ήταν θυμωμένα;
Τι έκαναν τα παιδιά για να ξεθυμώσουν τα σύννεφα;
Τι μέτρα πήραν οι άνθρωποι για να προστατέψουν το περιβάλλον;
Τι αποτέλεσμα είχαν τα μέτρα που πήραν οι άνθρωποι;

2. Από τη στάση των βροχοσταλίδων τα παιδιά κατάλαβαν ότι η γη κινδυνεύει και αποφάσισαν να δράσουν. Αφού συγκέντρωσαν πληροφορίες από εφημερίδες, περιοδικά, το διαδίκτυο, συζήτησαν μεταξύ τους και διαπίστωσαν πως οι πιο σοβαρές αιτίες που κάνουν τη γη μας να κινδυνεύει είναι το ότι:

α) η ατμόσφαιρα μολύνεται, β) τα δάση καταστρέφονται,
γ) η θερμοκρασία αυξάνεται, δ) το κλίμα αλλάζει,
ε) η θάλασσα ρυπαίνεται, στ) οι βιότοποι εξαφανίζονται.

Στο τέλος, αποφάσισαν να φτιάξουν έναν κατάλογο με τα θέματα που συζήτησαν και να τον στείλουν στους μεγάλους. Ήθελαν να τους δείξουν ότι δεν έχουν κανένα δικαίωμα πλέον να αδιαφορούν.

Βοηθήστε τα να φτιάξουν αυτόν τον κατάλογο.

α) Η μόλυνση της ατμόσφαιρας.
β) ...............................................................
γ) ...............................................................
δ) ...............................................................
ε) ...............................................................
στ)...............................................................

3. Τα παιδιά κατάλαβαν από το μήνυμα της Μικρής Αρκούδας ότι η Γη κινδυνεύει από τη μόλυνση. Το ρήμα κινδυνεύω παράγεται από τη λέξη κίνδυνος, που είναι ουσιαστικό.

Τα ρήματα που παράγονται από τα ονόματα τελειώνουν σε:

-εύω, π.χ. κίνδυνος	−−✒	κινδυνεύω
-ώνω, π.χ. στεφάνι	−−✒	στεφανώνω
-ίζω, π.χ. σκούπα	−−✒	σκουπίζω
-αίνω, π.χ. όμορφος	−−✒	ομορφαίνω
-ιάζω, π.χ. βράδυ	−−✒	βραδιάζω
-ύνω, π.χ. ελαφρύς	−−✒	ελαφρύνω
-άζω, π.χ. δόξα	−−✒	δοξάζω

Όταν μια λέξη σχηματίζεται από μια άλλη λέξη, έχουμε παραγωγή.

Η «πρώτη» λέξη από την οποία παράγεται μια άλλη λέξη, λέγεται πρωτότυπη, π.χ. κίνδυνος.

Η λέξη που παράγεται από την πρωτότυπη λέγεται παράγωγη, π.χ. κινδυνεύω.

Τα παιδιά, επειδή νοιάζονται για το περιβάλλον, θέλουν να γράψουν μηνύματα στους μεγάλους. Βοηθήστε τα συμπληρώνοντας τα ρήματα που παράγονται από τις λέξεις που είναι μέσα στην παρένθεση:

Χρησιμοποιείτε ηλιακούς θερμοσίφωνες για να …….......…….… (ζέστη) το νερό.
Όταν ……....…….............… (σκοτεινός), μην ανάβετε όλα τα φώτα του σπιτιού.
Χρησιμοποιήστε λιγότερο το αυτοκίνητό σας για να μη ……....….............….............…(μόλυνση) η ατμόσφαιρα από τα καυσαέρια.
Να ……....….............….............… (αγορά) προϊόντα σε συσκευασίες που μπορούν να ανακυκλωθούν.
Όταν ……....….............…......... (ταξίδι) με το αυτοκίνητο μην πετάτε σκουπίδια από το παράθυρο.

4. «Το ίδιο κιόλας βράδυ, η Μικρή Αρκούδα έστειλε το μήνυμά της στα παιδιά... Κι αυτά σαν έπεφταν στο κρεβάτι τα βράδια, έπλεκαν στα παραμύθια της γιαγιάς τη δική τους ιστορία, την αληθινή, με το περιβάλλον και τα σύννεφα».

Τι παρατηρείτε στη λέξη βράδυ στον ενικό και στον πληθυντικό αριθμό; Θυμηθείτε πώς γράφονται τα ουδέτερα ουσιαστικά σε –υ στην ονομαστική του πληθυντικού και συμπληρώστε τον πίνακα:

Oνομαστική ενικού	Oνομαστική πληθυντικού
δάκρυ
στάχυ
βράδυ
δίχτυ

5. Βρείτε στο κείμενο και αντιγράψτε ποια ήταν τα ευχάριστα νέα που ανακοίνωσαν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

..................................................................................................................

Χρησιμοποίησέ το ξανά…
και ξανά… και ξανά…

Aπάντηση: Γ. 240 εκατομμύρια.
Aπίστευτο!

Ξέρεις ότι...

κάθε χρόνο χρησιμοποιούμε δισεκατομμύρια χαρτοπετσέτες. Για σκέψου πόσα δέντρα κόβονται για να φτιαχτούν τόσες χαρτοπετσέτες!

Τώρα μάντεψε...

Πόσα πλαστικά μπουκάλια μιας χρήσης χρησιμοποιούνται από τους ανθρώπους σε τέσσερις μέρες;

Α) Όσα για να γεμίσουμε ένα φορτηγό.

Β) Όσα για να γεμίσουμε μια αποθήκη.

Γ) Όσος είναι ο πληθυσμός ολόκληρης της Αμερικής.

Πολύ πριν γεννηθείς εσύ, τότε που οι παππούδες σου ήταν ακόμα παιδιά, δεν υπήρχαν χαρτοπετσέτες και χαρτομάντιλα. Οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν πετσέτες και μαντίλια από πανί.

Εκείνα τα χρόνια, τα ξαναχρησιμοποιούσαν όλα πολλές φορές. Και ούτε τους περνούσε καθόλου από το μυαλό να πετάξουν κάτι, επειδή το χρησιμοποίησαν μια φορά.

Σήμερα όμως, έχουμε ένα σωρό πράγματα που είναι φτιαγμένα ειδικά για να τα πετάμε στα σκουπίδια, αφού τα χρησιμοποιήσουμε μονάχα μια φορά. Αυτά τα πράγματα τα λέμε «μιας χρήσης». Το αλουμινόχαρτο, οι πλαστικές σακούλες, οι χαρτοσακούλες, το πλαστικό περιτύλιγμα, θεωρούνται όλα «μιας χρήσης».

Όμως, τι συμβαίνει με αυτό τον τρόπο; Οι θησαυροί της Γης μας πετιούνται σαν να ήταν σκουπίδια. Δε θα ήταν σπουδαίο, αν καθένας από μας έκανε κατιτί για να πάψει πια αυτή η σπατάλη; Πόσο διαφορετικός θα ήταν τότε ο κόσμος μας!

The earth works group, 50 απλά πράγματα που μπορούν να κάνουν τα παιδιά για να σώσουν τη Γη,
μετάφραση Ρούσσος Βρανάς, εκδ. «Tο ΠONTIKI», Αθήνα, 1990 (διασκευή)

1. Στη σημερινή εποχή χρησιμοποιούμε πολλά πράγματα μιας χρήσης.

Τι εννοούμε όταν λέμε ότι ένα πράγμα είναι «μιας χρήσης»;
Εκτός από τα πλαστικά μπουκάλια ποια άλλα πράγματα χρησιμοποιούμε για μια μόνο φορά;
Ποιοι νομίζετε ότι είναι οι θησαυροί της γης που πετιούνται στα σκουπίδια;
Αν δεν τους πετούσαμε στα σκουπίδια, τι άλλο θα μπορούσαμε να κάνουμε;

2. «Εκείνα τα χρόνια, τα ξαναχρησιμοποιούσαν όλα πολλές φορές».

Προσέξτε στην παραπάνω πρόταση του κειμένου τη λέξη τα:

Τι μέρος του λόγου είναι η λέξη τα πριν από το ουσιαστικό χρόνια;

...................................................................................................
Τι μέρος του λόγου είναι η λέξη τα πριν από το ρήμα ξαναχρησιμοποιούσαν;

...................................................................................................

Πώς μπορούμε να ξεχωρίσουμε τους αδύνατους τύπους των προσωπικών αντωνυμιών το, του, τον, τη(ν), της, τις, τα, από τα αντίστοιχα οριστικά άρθρα;

Τα ά ρ θ ρ α μπαίνουν μπροστά από ονόματα, ενώ οι α ν τ ω ν υ μ ί ε ς μπαίνουν μπροστά ή μετά από τα ρήματα.

3. Αντιγράψτε από το κείμενο ποια πράγματα λέμε μιας χρήσης.

...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
..........................................................................................
..........................................................................................

4. Σήμερα έχουμε ένα σωρό πράγματα που είναι φτιαγμένα ειδικά για να τα τα πετάμε στα σκουπίδια, αφού τα χρησιμοποιήσουμε μονάχα μια φορά.

Μπορείτε να βρείτε σε ποια λέξη αναφέρονται οι χρωματισμένες λέξεις;

Πολλές φορές, για να μην επαναλάβουμε ένα όνομα που έχουμε πει ή γράψει προηγουμένως, χρησιμοποιούμε τον αδύνατο τύπο της προσωπικής αντωνυμίας.

Κάντε το ίδιο και στις παρακάτω προτάσεις:

Πετάμε τους θησαυρούς της Γης σαν να ήταν σκουπίδια, ενώ θα μπορούσαμε να τους ξαναχρησιμοποιήσουμε.
Οι σημερινές σακούλες είναι πλαστικές. Αφού τις χρησιμοποιήσουμε, τις πετάμε στα σκουπίδια.
Σκεπάσαμε το φαγητό με αλουμινόχαρτο για να το διατηρήσουμε ζεστό.

5. Βρείτε στις παρακάτω προτάσεις του κειμένου τα υποκείμενα των ρημάτων και υπογραμμίστε τα.

«Παλιά, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν μαντίλια από πανί».

«Το αλουμινόχαρτο, οι πλαστικές σακούλες, οι χαρτοσακούλες, το πλαστικό περιτύλιγμα θεωρούνται «μιας χρήσης».

Τι παρατηρείτε;

Απλή είναι η πρόταση που έχει

μόνο ένα ρήμα π.χ. Παίζω.
ένα ρήμα και το υποκείμενό του
π.χ. Η Xριστίνα παίζει.
ένα ρήμα, το υποκείμενό του και το αντικείμενό του
π.χ. Η Xριστίνα παίζει κουτσό.
ένα ρήμα, το υποκείμενό του και το κατηγορούμενο
π.χ. Η Xριστίνα είναι χαμογελαστή.

Σύνθετη είναι η πρόταση που έχει ένα ρήμα και περισσότερα από ένα υποκείμενα, αντικείμενα ή κατηγορούμενα τα οποία χωρίζονται μεταξύ τους με κόμμα ή συνδέονται με το σύνδεσμο «και»

π.χ. H Xριστίνα και η Όλγα παίζουν κρυφτό.

Συμπληρώστε μέσα στο κουτάκι A για κάθε απλή πρόταση και Σ για κάθε σύνθετη:

Το χαρτί ανακυκλώνεται όχι μόνο μια αλλά πολλές φορές.
Τα πλαστικά προϊόντα είναι φτηνά, ανθεκτικά, πολύχρωμα και εύκολα στο καθάρισμα.
Ένα εργοστάσιο ανακύκλωσης επεξεργάζεται γυάλινα μπουκάλια, φιάλες και δοχεία.
Όλοι οι κάτοικοι του δήμου συμμετέχουν στο πρόγραμμα ανακύκλωσης.
Το χαρτί, το μέταλλο, το πλαστικό και το γυαλί ανακυκλώνονται.

6. Στα παλιά χρόνια, όταν οι παππούδες και οι γιαγιάδες ήταν παιδιά, χρησιμοποιούσαν πετσέτες και μαντίλια από πανί.

Το ρήμα χρησιμοποιώ είναι σύνθετη λέξη :

α' συνθετικό το επίθετο → χρήσιμος και β' συνθετικό το ρήμα → ποιώ το οποίο στα αρχαία ελληνικά σημαίνει: κάνω, δημιουργώ, κατασκευάζω.

Θέλετε να δούμε ποιες άλλες λέξεις ανήκουν στην οικογένεια του ρήματος «ποιώ»;

Παράγωγες λέξεις: ποιητής, ποιήτρια, ποίηση, ποίημα

Σύνθετες λέξεις που λήγουν σε:

–ποιος	→	ηθοποιός, αρτοποιός, υποδηματοποιός, επιπλοποιός, φαρμακοποιός
–ποιείο	→	επιπλοποιείο, αρτοποιείο, υποδηματοποιείο
και –ποιητος	→	χειροποίητος, αχρησιμοποίητος

Συμπληρώστε τα κενά στις προτάσεις χρησιμοποιώντας σύνθετες λέξεις του ρήματος «ποιώ» που υπάρχουν στον παραπάνω πίνακα.

Οι συμβουλές του ........................................... για το πώς θα πάρουμε την αντιβίωση ήταν πολύτιμες.
Τα κουλουράκια που πήραμε από το ................................................ του κυρ-Σπύρου μάς άρεσαν πάρα πολύ.
Τα περσικά ............................................................................ χαλιά είναι τα πιο ακριβά στον κόσμο.

Ένθετο περιοδικό K, εφημερίδα
H KAΘHMEPINH, 25/02/07

Σκουπίδια στη θάλασσα

Πλαστικά σκουπίδια που βρέθηκαν μέσα </em><em>στη φωλιά ενός πουλιού. Tα είχε ψαρέψει</em> <em>για να τη φτιάξει με αυτά.

Πλαστικά σκουπίδια που βρέθηκαν μέσα στη φωλιά ενός πουλιού. Tα είχε ψαρέψει για να τη φτιάξει με αυτά.

Εκπαιδευτικό πακέτο, Μεσόγειος Θάλασσα, Πηγή ζωής, εκδ. Καλειδοσκόπιο, Αθήνα, 2002

Σκουπίδια που … ταξιδεύουν!

Το νερό των θαλασσών κυκλοφορεί συνεχώς κι έτσι μεταφέρει τα σκουπίδια που ρίχνονται σ’ αυτές σε μεγάλες αποστάσεις. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι ακτές ακόμα και των πιο απομακρυσμένων νησιών είναι γεμάτες σκουπίδια.

Τη δεκαετία του 1990 σε μια έρευνα στις παραλίες του ακατοίκητου νησιού Ντούσι, ενός από τα πιο απομονωμένα μέρη του κόσμου, 4.500 χλμ. μακριά από τις ακτές της Νότιας Αμερικής, βρέθηκαν χιλιάδες σκουπίδια, από πλαστικά παιχνίδια μέχρι φιάλες αερίου. Τα σκουπίδια στη θάλασσα δεν είναι μόνο μια πολύ άσχημη εικόνα, αλλά και απειλή για τη θαλάσσια ζωή.

David Burnie, Ο πλανήτης σε κίνδυνο, εκδ. Σαββάλας,
Αθήνα, 2004 (διασκευή)

Η θαλάσσια χελώνα και η πλαστική σακούλα

Μια θαλάσσια χελώνα κολυμπάει κάπου στη Μεσόγειο. Βλέπει τον αγαπημένο της μεζέ, μια λαχταριστή τσούχτρα, να επιπλέει στην επιφάνεια. Δυστυχώς, η «τσούχτρα» είναι μια πλαστική σακούλα σαν αυτές που πολλές φορές βλέπουμε πεταμένες στην παραλία. Η χελώνα, όμως, δεν μπορεί να καταλάβει τη διαφορά και αν την καταπιεί κινδυνεύει η ζωή της.

Εκπαιδευτικό πακέτο, Μεσόγειος Θάλασσα,
Πηγή ζωής, εκδ. Καλειδοσκόπιο, Αθήνα, 2002

1. Συζητήστε στην τάξη πώς μπορείτε να προστατέψετε τα ζώα της θάλασσας και το περιβάλλον που ζούνε.

Γιατί τα ζώα της θάλασσας τρώνε σκουπίδια (πλαστικά, καπάκια από κουτιά αναψυκτικών, φελλούς); Τι μπορεί να πάθουν όταν τα φάνε;
Πώς νομίζετε ότι βρέθηκε η πλαστική σακούλα στη θάλασσα;
Τι μπορείτε να κάνετε ώστε τα ζώα της θάλασσας να μην τρώνε σκουπίδια;
Αν ξεχάσετε ένα πλαστικό μπουκάλι στην παραλία, τι μπορεί να συμβεί; Τι μπορεί να συμβεί αν ξεχάσετε μια μπανάνα;

2. Σε ένα περιοδικό διαβάσαμε την παρακάτω είδηση:

Εθνικό θαλάσσιο πάρκο Ζακύνθου

Υπογράφηκε τελικά το Προεδρικό Διάταγμα, σύμφωνα με το οποίο δημιουργείται στη Ζάκυνθο το πρώτο Εθνικό Πάρκο για την προστασία της θαλάσσιας χελώνας.

Το πάρκο θα είναι μια μοναδική ευκαιρία τόσο για την προστασία της θαλάσσιας ζωής όσο και για μια ανάπτυξη διαφορετικής μορφής της Ζακύνθου.

Περιοδικό Οιωνός, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία,
τεύχος 13ο (διασκευή)

Natura 2000, YΠEXΩΔE,
εκδ. ORION, Aθήνα, 2004

Διαβάστε στο παρακάτω κείμενο ποιες μπορεί να είναι οι συνέπειες της δημιουργίας ενός τέτοιου πάρκου σε ένα μικρό νησί του Αιγαίου:

Σε ένα μικρό νησί του Αιγαίου έχει γίνει πρόταση από μια περιβαλλοντική οργάνωση να δημιουργηθεί Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο επειδή ο φυσικός πλούτος τής γύρω θάλασσας είναι πολύ σημαντικός.

Έτσι, σε κάποιες περιοχές του πάρκου θα απαγορευτεί το ψάρεμα όπως και οποιαδήποτε τουριστική δραστηριότητα. Οι ψαράδες και οι κάτοικοι του νησιού που ασχολούνται με τον τουρισμό (έμποροι τουριστικών ειδών, ιδιοκτήτες ενοικιαζόμενων δωματίων και εστιατορίων) είναι αναστατωμένοι.

Οι υπεύθυνοι για τη δημιουργία του πάρκου γνωρίζουν ότι, χωρίς τη συνεργασία των κατοίκων, το πάρκο ποτέ δεν θα μπορέσει να λειτουργήσει σωστά.

Εκπαιδευτικό πακέτο, Μεσόγειος Θάλασσα,
Πηγή ζωής, εκδ. Καλειδοσκόπιο, Αθήνα, 2002 (διασκευή)

Συζητήστε στην τάξη ποια μπορεί να είναι τα θετικά και τα αρνητικά αποτελέσματα της δημιουργίας ενός τέτοιου πάρκου στη ζωή αυτού του νησιού. Χωριστείτε σε τρεις ομάδες:
α) στους υπεύθυνους για τη δημιουργία του πάρκου που πρέπει να πείσουν ότι το πάρκο, εκτός από το περιβάλλον, θα ωφελήσει και τους ίδιους τους κατοίκους,

β) στους ψαράδες που κατοικούν στο νησί και διαμαρτύρονται ότι θα χάσουν τη δουλειά τους,

γ) στους κατοίκους του νησιού που ασχολούνται με τον τουρισμό.

Έχετε δέκα λεπτά χρόνο για να βρείτε σαν ομάδα τα κατάλληλα επιχειρήματα ώστε να πείσετε τους άλλους ότι η άποψή σας είναι η πιο σωστή.

Αξιολογώ τη συζήτηση

Απαντώ στις ερωτήσεις	λίγο	αρκετά	πολύ
Πόσο καλά προετοιμάστηκε η ομάδα σου για τη συζήτηση;
Είσαι ευχαριστημένος από τις προτάσεις που έκανες στην ομάδα σου;
Η ομάδα σου πέτυχε να πείσει τους άλλους;
Ήταν πειστικά τα επιχειρήματα των άλλων ομάδων;
Ήταν ενδιαφέρουσα η συζήτηση που έγινε μεταξύ των ομάδων;

Γράψτε σε λίγες γραμμές ποιο ήταν το πιο πειστικό επιχείρημα.

............................................................................................

...........................................................................................

3. Αν συμπληρώσετε τα γράμματα που λείπουν στις παρακάτω λέξεις, θα διαβάσετε κάποια από τα προβλήματα που μπορούν να δημιουργήσουν τα σκουπίδια στη θαλάσσια ζωή:

Τα σκουπίδια δεν είναι μόνο μια άσχ__μη εικόνα στ__ς παραλίες αλλά και μια απ__λή για τη θαλάσσια ζ__ή. Το νερό μπορεί να τα μεταφέρει ακόμα και σε πολ__ απομακρ__σμένα μέρ__ που δεν κατ__κούνται_ από ανθρ__πους.

Από τις παρακάτω λέξεις ξεχωρίστε τις λέξεις που έχουν σχέση
με το περιβάλλον και γράψτε τες στον κάδο ανακύκλωσης:

κίνδυνος-κινδυνεύω, περιβάλλον-περιβαλλοντικός,-ή,-ό, μόλυνση-μολύνω,

ποίημα, ανακοίνωση, προστασία-προστατεύω, βράδυ-βράδια-βραδιάζω,

ανακυκλώνω-ανακύκλωση, χρησιμοποιώ, αχρησιμοποίητος,-η,-ο,

χειροποίητος,-η, -o, βιότοπος, θαλάσσιο πάρκο, απειλεί, απειλή

Λέξεις που έχουν σχέση με το περιβάλλον

Για να δω τι έμαθα... Σημειώνω ένα ✓ στο αντίστοιχο κουτάκι
Σ' αυτή την ενότητα έμαθα:	Χρειάζομαι ακόμα βοήθεια	Μπορώ μόνος μου	Μπορώ να βοηθήσω το συμμαθητή μου
Να χρησιμοποιώ ουσιαστικά σε πτώση γενική για να συμπληρώνω άλλα ουσιαστικά μέσα στην πρόταση.
Να κλίνω σωστά τα προπαροξύτονα αρσενικά ουσιαστικά σε –ος.
Να βρίσκω ρήματα που παράγονται από ουσιαστικά και επίθετα.
Να γράφω μια επιστολή σε επίσημο και σε φιλικό ύφος.
Να ξεχωρίζω τα οριστικά άρθρα από τους αδύνατους τύπους των προσωπικών αντωνυμιών.
Να διακρίνω τις απλές από τις σύνθετες προτάσεις.
Να υποστηρίζω την άποψή μου με επιχειρήματα.

Η Ραλλού σάς προτείνει...

Αυτζής Μερκούριος, Ουρανοκαμώματα, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2000.

Εκπαιδευτικό πακέτο, Μεσόγειος Θάλασσα, Πηγή ζωής, εκδ. Καλειδοσκόπιο, Αθήνα, 2002.

Μολυβιάτης Νίκος, Μαθήματα στο Πράσινο, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, 1998.

Πάλμερ Τζ. Σειρά: Ανακύκλωση, εκδ. Ερευνητές, Αθήνα, 1990.

Σακελλαρίου Χάρης, Ο θυμός του Ποσειδώνα, εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 1991.

Σακκά-Νικολακοπούλου Νίνα, Χτίζοντας το σχολείο του αύριο, εκδ. Φυτράκης, Αθήνα, 2004.

Χόλλαντ Μπ. και Λούκας Χ., Φροντίστε τον πλανήτη μας, εκδ. Μίνωας, Αθήνα,1991.

Ψαραύτη Λίτσα, Ανάσες και ψίθυροι του δάσους, εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 1984.

David B., Ο πλανήτης σε κίνδυνο, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, 2004.

The earthworks group, 50 απλά πράγματα που μπορούν να κάνουν τα παιδιά για να σώσουν τη Γη, εκδ. «Το ΠONTIKI», Αθήνα, 1990, μετάφραση Ρούσσος Βρανάς.

www.anakyklosi.idx.gr	www.eepf.gr	www.minenv.gr
www.wwf.gr	www.archelon.gr	www.ornithologiki.gr
www.ecorec.gr

Ανθολόγιο: Μάνος Κοντολέων, «Το πορτοκάλι και μια ηλιαχτίδα»